Şir Nedir Şiirlerimizde Aslan ve Teşbihleri
Şîr شير Farsça kökenli bir sözcüktür ve Türkçe da anlamca karşılığı Arslandır. Arapçada aslan anlamına gelen sözcüklerden birisi de esed sözcüğüdür.
Şîr شير Farsça aslan neyistân نیستان ise Farsça sazlık, kamışlık yer demektir. Dolayısı ile Şîr-i Neyistân “kamışlıkta veya sazlar içinde yatan aslan” demek olur. [1] Divan edebiyatında aslan ile ilgili pek çok tamlama vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
şîr-i Hudâ: Allahın aslanı
mânend-i şîr: Aslan gibi, aslana benzer
şîr-veş: Aslan gibi
şîr-pençe: aslan pençesi
şîr-i dil-zebûn: gönlü düşkün eden aslan
şîr-i jiyân: kızgın, hışımlı aslan
şìr-i garrân: bela aslanı
şîr-i neyistân: aslan sazlığı, aslanının yattığı sazlık, kamışlık
şîr-i hasır: aslan hasırı, hasırdaki aslan resmi
şîr-i zaman: zamane aslanı
Şîr- gir: aslan sütü, süt kızı
Arslanlar güç ve kuvvetin sembolü, hayvanlar âleminde en yırtıcı ve gülcü olan hayvan ve canlı olarak bilinir. Aslanlar avlarını ürkütmemek,, avlarından gizlenmek gözlemek ve onları daha kolay yakalamak için sazlar ve kamışlıklar içinde yatmayı seven bir hayvandır.
Aslanlar , karıncalar zararlı böceklerden korunmak için sazlıkların içinde yatarlar, böylece yavrularının kulaklarının içine karınca girmesine mani olmaya çalışırlarmış.. “Zira karıncalar aslanların yavrularının kulaklarının içine girerek onları helak ederlermiş” ( blz ŞÎR-I NEYISTÂN NEDIR SAZLIKTA YATAN ASLAN ) [2]
Şiirlerde ve edebiyatta da aslan güç kudret, azamet sahibi olan kişilerin benzetildiği bir havyandır. Ormanlar kralı olarak ifade edilen aslan; güçlü, kudretli, savaşçı ve muktedir hünkârların benzetildiği bir kraldır. Vakar duruşu, yenilmez oluşu, hiçbir hayvanın mağlup edemediği kuvveti ile büyük hünkârların benzetildiği bir hayvandır. Örneğin Nefi, IV. Murad’ı aslana benzetmiştir.
Eyâ sultân-ı âdil ki zamân-ı adl ü dâdında
Gazâl-ı mâde hahergîr-i şîr-i şerze-i nerdir Nefi
Aslan Divan şiirinde esed olarak da karşımıza çıkmaktadır. Aslandan fizikî özellikleri gücü, kuvveti yenilmez oluşu ile söz edilir. Ayrıca, onurlu, vakarlı, başkasının avına tenezzül etmeyen duruşu ile de teşbih ve istiare edilir. Aslan, daha ziyade adil, adaletli, kudretli oluşu ile kudretli sultanların benzetildiği bir timsaldir.
Güç ve kudret yönünden Hz. Ali, Allah’ın aslanı olarak kabul edilir.
Bineridi Düldül'e bilinde Zülfekâr'ı
Erenler açdı dîni Tanrı Arslan'ı kanı Yunus Emre
Aslan, kahredici bakışı, avcılığı ve avlanması ile de karşımıza çıkar. Cesaret vermesi ve rengi nedeni rakı aslan sütüne benzetilir. Aslan sütü içenlerine cesaret verir. Tilki gibi korkak ve hilekâr rakib, aslan sütünü içince ceylan gibi sevgiliyi ayartacak cesareti dahi bulur.
Aslan kimi zaman gaddar bir avcı olan sevgiliye ve gaddar bakışlarına teşbih edilir.
Gözlerüŋ şirâne baķsa kimdür âhû-yı
Hıtâ ‘Anber-efşân olsa zülfüŋ müşg-i tâtârı nedür Muidi
Aslan mitolojilerde de kraldır ve Güneş, aslanı temsil eder. Kral olan güneş 4. Felektedir. Fabllarda artık yemeyen bir hayvan, onurlu bir kral olarak karşımıza çıkar.
Bir midir şîr-i neyistân ile hiç şîr-i hasır
Rûz-ı himmettir garaz tavr u edâ lâzım değil Şeyh Galib
Şîrler pençe-i kahrımda olurken lerzân
Beni bir gözleri âhûya zebûn etti felek Yavuz Sultan Selîm
Hidâyet irdi kamuya hevâsından geçmezlere
Tevfîk yüzin yire urup ‘ışkumı şîr-gîr eyleyem Yunus Emre
Benem şîr-i zamân ey rûbeh-i gerdûn zebunumsun
Bugün fitrâk-i himmetde şikâr-ı ser-nigûnumsun Vusûlî [3]
Bir midir şîr-i neyistân ile hiç şîr-i hasir
Rûz-u minnettir gâraz tavr- ı edâ lazım değil
KAYNAKÇA
[1] ŞÎR-I NEYISTÂN NEDIR SAZLIKTA YATAN ASLAN, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=57405
[2] ŞÎR-I NEYISTÂN NEDIR SAZLIKTA YATAN ASLAN, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=57405
[3] : Nalçacigil Çopur, E. (2020). Divan şiirinde aslan metaforu. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (18), 285-302. DOI: 10.29000/rumelide.705636.