Osmanlıca yazılışı: seher :  سحر

 

Seher sözcüğü Arapça kökenli bir isimdir. Sözlüklerdeki anlamları: Tan yerinin ağarmasından az önceki hal. Sabahın olmağa başladığı vakit. Tan vakti öncesi , “İkinci fecirden biraz evvel olan vakit.”

 

Esher- eshâr:  Seherin çoğulu: Seher vakitleri, seherler. Tan vaktinin gelmesinden önceki vakitler

Ale-s-seher: sabah erkenden.

 

Seher vaktini ifade eden pek çok başka sözcük ve tamlama daha vardır.

 

Vakt-i seher, dem-i seher, hengâm-ı seher, seher-gâh/seher-geh,  seher-geh, seher-gâh, beher seher,

Bam-gâh: Seher vakti. (Farsça)

Bamdad:  Sabah, sabahleyin, seher vakti. Tan yeri. (Farsça)

Bamdadi – bamdadî:   Seher vakti, erken. (Farsça)

Bad-ı saba / bâd-ı sabâ: Bahar yeli, baharda esen hafif ve latif rüzgâr, seher yeli.

 

 

Seher Vakti Aşık Ve Sevgili

 

Seher sözcüğü şiirlerimizde çok sık karşımıza çıkar.  Seher sevgilinin uyanma vakti, daha doğrusu uyanmasının istenildiği vakittir. Seher, genellikle sevgili ile ilişkilendirilir. Çünkü âşık akşamdan beri uykusuz ve sevgiliyi düşünmektedir.

 

Zülfünü bâd-ı sabâ depredicek cân dökülür

Söze geldikçe lebin çeşme-i hayvân dökülür            Karamanlı Nizamî

 

Dün gice subh olunca eşiğini bekledüm

Soğukluk itdi bir yana ol bir yana seher Hayâlî

 

Bad-ı saba benim hasbihalimden

Varıp nazlı yare dedin ne dedi

Cünun-ı aşk ile aşık-ı şeyda

Geziyor avare dedin ne dedi   Aşık Dertli

 

Seher Yeli ve Sevgilinin Kokusu

 

Seher vakti olunca sevgilinin uyandığını, seher yelinin ise onun tenine ve yüzüne dokunduğunu hayal eder. Belki de seher yeli gelmiş sevgilinin üzerini açmıştır. Kokusunu alarak aşığa getirecek sevgilinin uyanıp uyanmadığına dair bir haber getirecektir.  

 

Bi-hamdillâh yine peyk-i sabâ vakt-i seher geldi

Bu yâd illerde dilberden dil-i zâra haber geldi   Mezâkî

 

Subh-dem bâd-ı seher eyler demâgum müşk-bâr
Sünbül-i ruhsâr-ı yâr olmış meger ki târumâr      Aşık Çelebi 

 

Süvâr olup gül-i sûrî gibi bâd-ı bahâr ile
Gelürsen bir seher gülzâr-ı vasla rûzigâr ile                Aşık Çelebi 

 

Zülfünün bâd-ı sabâ görmeye tozın karasın
Yel yöpük olup gerek Çîn ü Hıtâyı arasın            Aşık Çelebi 

 

Seherde Âşık Figanı

 

Seher, aşığın henüz uykuya dalamadığı sevgilinin ise uyanmasının beklendiği vakittir. Âşık sevgiliyi anmaktan dolayı seher vaktine kadar – tıpkı seherde goncanın açılmasını görmek için bekleyen ve uyumamak için seher vaktine kadar figan eden bülbül gibi- uyuyamamıştır.

 

Her seher-geh od düşer eflâke âhumdan benüm

Her gice ‘âlem dolar dûd-ı siyâhumdan benüm    Şeyhî

 

Ruh-ı yâri esîr-i zülf olan dil-besteler gözler

Gice bî-hâb olup bîmâr olan dâ’im seher gözler Şeyhülislâm Yahyâ,

 

Eser itmez n'idelüm âh-ı seher-gâh sana

Meger insâf vire dostum Allâh sana Necâtî

 

Ne ‘âşık ola ki dîdâra olmaya müştâk

Cihânda var mı ki bîmâr ola seher dilemez Necâtî,

 

Seher Vakti Kuşlar Mahmurluk

 

Seher, kuşların, bülbüllerin ve kumruların en çok öttüğü vakittir. Çünkü seher yeli ve kuşlar sevgililerini uyandırmak için seslenmeye başlamıştır. Sevgili uyanmış ise mahmur gözlerini açmış, saçlarını dağıtıp gülistana çıkmış olarak hayal edilir.

 

Mu‘anber zülfini çözmiş seher nergislerin süzmiş

Sanasın bir hurî çıkmış gelür Firdevse bâğından  Ahmed Paşa

 

Nâz ile âheste âheste yürür ol şeh-süvâr

San nesîm-i subh ile gül-berg-i ra‘nâdur gider Nev’î

 

Bad-ı saba sevdiğime gidersen 
Ol güneş yüzlüye var selam söyle 
Sevap kazanırsın hizmet edersen 
Aman karşısında dur selam eyle AŞIK GEVHERİ

 

Seher Vakti Sevgili ve Rakip

 

Seher vakti kıskanç âşıklar için dert çekme vakti de olabilir. Aşığın en büyük kâbusu sevgilinin ağyar ile beraber olmasıdır. ( bkz RAKÎB NEDIR DIVAN ŞIIRINDE ÂŞIK VE RAKIPLERI)  Vefasız sevgili eğer rakip ile gecelemiş ise şüphesi âşık için büyük keder ve endişe etme vaktidir. Rakip, sevgili ile akşamdan buluşmuş ve seher vaktine kadar ayş ü işret etmiş ise âşık için büyük gamdır. ( bkz AĞYAR NEDIR( DIVAN ŞIIRINDE RAKIP)

 

Subh-dem her gice ağyâr ile ol yâr oturur

Dest-bâzî kılup ağyâr ile oynar oturur Ahmed Paşa

 

Çünki yar ağyar ile dem-sazdır 
Bana günde bin kez ölmek azdır        Necati Bey Şiirler

 

Dini Tasavvufi Şiirlerde Seher

 

Dini inançlara göre cümlenin rızkı, şifası dertlerine dermanı seher vaktinde dağıtılır. Ahiler ve esnaflar seher vaktinde dükkân ve iş yerlerinde olmalıdır. Çünkü seher vakti uyanık olmayan bu rızktan pay alamaz. Sabah ezanı da seherde okunur. Seher vakti edilen dua ve zikir kıymetlidir, tövbe ve istiğfar en çok bu vakitte ve kabul olunur.

Seher vakti şükür anıdır. Bu nedenle seherde uyumak caiz değildir.

 

Her tanla eh cenâbına ‘arz it niyâzı kim

Gökler kapusı açılur ey meh-likâ seher Necâti

 

Rûhî sabâh uykuda olanlar aç kalur

Rızkın virür ‘ibâdına Mevlâ ‘ale's-sabâh  Rûhî-i Badâdî

 

Bîdâr olun ki derde irişür devâ seher ‘

Âdetdür açılur der-i dârü'-ş şifâ seher Necâtî,

 

Kıl ey Bâkî seher bülbülleriyle

Hezârân hamd pâk ol Lâ-yezâle    Bâkî

 

 

Rintler İçin Seher Vakti

 

Oysa rintler için seher vakti şarap içmeye başlama vaktidir. Fakat seher vakti aynı zamanda akşamdan kalan ayyaşların baş ağrısı humar çektikleri bir vakittir. Ayyaşlar baş ağrısından kurtulmak için sabah içkisi içmek derdine de düşmektir. ( bkz SABUHI NEDIR SABAHLEYIN İÇILEN MAHMURLUK ŞARABI ) Ayyaşlar sabah içilen şaraba sabuh veya sabuhi adını verir. Eski devrilerde akşamdan kalan ayyaşlar humardan ve mahmurluktan kurtulmak için süt, şarap, ayran veya suy içmeye sabuhi derlerdi.

 

Peymane-i hurşîd ile her subh ederiz ıyş,

İsa ile peymânekeş-i bezm-i sabuhuz.       Ruhî

 

Benüm selâse-i gassâleden gamum yunmaz

Seherden eylemesem nûş-ı cân beş on kâse Hayâlî,

 

Ezel seher-gehi bir câm içürdi sâki-i vakt

Ebed günine degin cânumı humâr iderüm  Şeyhî,

 

KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER

1 Ağyar Nedir( Divan Şiirinde Rakip)
2 Divan Şiirinde Aşk ve Beşeri Sevgili
3 Divan Şiirinde Sevgili İmajı ve Sevgili Benzetmeleri
4 Subh-dem her gice ağyar ile ol yâr oturur (Gazel)
5 Subh-dem yil gibi yilüp azm-i yâr itsem gerek
6 Sabuhi Nedir Sabahleyin İçilen Mahmurluk Şarabı
7 Subh-dem Bâd-ı Seher Eyler Demâgum Müşk-bâr
8 Subh-dem ‘uşşâkına ‘arz-ı cemâl eyler o şûh
9 Bad-ı saba selam söyle o yare,
10 Bad-ı Saba Benim Hasbihalimden