Osmanlıca yazılışı: Seci’: سجع
Seci sözcüğünün Kökeni
Seci’i sözcüğü Arapça “scˁ “ kökünden gelir. sacˁ سجع Arapça sacˁa سجع "aralıksız uzun süre öttü veya konuştu" fiilinin masdarı olmaktadır. İbranice şagˁa "delirdi, sayıkladı" Akatça şegû "kudurma, çıldırma" anlamlarındaki sözcüklerine de dayandığına dair görüşler bulunur. [1]
Seci Kelimesi Sözlük Anlamları
Seci’ kelimesi Arapça kökeninde “ kuşların aynı şekilde sürekli ötmesi veya hayvanların sürekli aynı sesi çıkarması, , iki şeyin birbirine denk ve benzer hale gelmesi” manalarındadır. [2]
Edebi Terim Anlamıyla Seci’
Seci’, sözcüğü sözlüklerdeki anlamları ile edebiyatta “düz yazıda uygulanan kâfiye; nesir de kafiye; düzyazının kafiyesi, cümle içlerinde veya cümle sonlarında aynı seslerin tekrar edilmesi; cümle, cümlecik veya ibarelerin vezinli kafiyeli olması, nesrin nazma en yakın şekli manalarına gelen bir terimdir.
Secî yapmak veya seçili yazmaya tesci’, seçili yazılmış eserlere ise müsecca denir.
Kısaca seci’- düzyazı – nesirdeki kâfiye, nesrin kafiyesi veya cümlelerin uyaklı olmasıdır. Cümle içlerinde veya cümle sonlarında aynı seslerin tekrar edilmesi, cümle sonlarında kafiye kullanılması ile yapılır. Bu gerekçe ile seci’yi nesir halindeki metinlerde ibare, cümlecik veya cümlelerin aynı kafiyede olması, aynı vezinde olması veya hem aynı vezinli hem de kafiyeli yazılması, “Nesirde birbirine bağlaçlarla bağlanan cümlelerin, yan cümlelerin ya da art arda gelen cümlelerin sonlarındaki ses benzerliği” [3] şeklinde tarif edebiliriz.
Seci'ler, cümlelerin sonunda, arasında veya hem cümle içinde hem de sonundaki seslerde bulunabilir. Seci’ler, cümledeki oluş yerlerine göre de çeşitli adlar alır.
Seciler bulunduk kârı yere göre üçe ayrılırlar
- Seci'-i mukayyed: ( Seci’i rabti- bağlı seci’) seci'lerin bir kelime vasıtasıyla birbirine bağlanması, secili kelimelerin dilbilgisi ve anlam yönünden birbirine bağlı olması.
- Sec'i-i mutlak: ( Yalın seci ) Aradaki seci'lerin bir diğerine bağlı olmaması ve secilerin iç içe olmasıdır. Secili kelimeler arasında dilbilgisi ve anlam bakımından herhangi bir bağ olmaz. Örnek: "Sevk-i rüzgâr eczayı vücudumu tarmar ettiğinden..."[4]
- Sec'-i mefrûk (Ayrı seci- seci’-i müreddef ) : iki ayrı cümlede geçerli olan secîdîr. Bu seci’ türü redifli kafiyeye benzer. Örnek “Biri Yakub ki Yusuf hicrinden giryân idi. Biri Yusuf ki Yakup derdinden perişân idi." Seci’-i gayr-ı mefruk (seci’-i gayr-ı müreddef ) :Seciyi oluşturan kelimeler arasında redif yoksa bu seci türüne seci’-i gayr-ı mefruk (seci’-i gayr-ı müreddef ) denir. [5]
Klasik edebiyatta seci, ses ve ölçüsüne göre dörde ayrılır:
Seci’-i mutarraf: Secili kelimelerinde ses benzerliği aynı fakat vezinleri farklı seci şeklidir. Vezin yönün den yarı uygun seciler. “Kara bulutıg yel açar, urunç bile el açar.”
Seci’-i mütevâzî: Secili kelimeleri; vezin ve ses benzerliği bakımından aynı vezinleri tam uygun secilerdir. "Hamd-i nâ madût ve senâ-yı nâmahdût..."
Seci’-i murassa’: Secili cümlelerdeki bütün kelimelerin hem vezin hem de kafiye yönünden uygun ol duğu secidir. : Secili kelimelerinin ses benzerliği ve sayı bakımından aynı olmasıdır. “Sözlerim evsâfınıza münhasır, gözlerim eltafmıza muntazırdır”
Seci’-i mütevâzin: Secili kelimeleri sadece vezin bakımından ortak olan ve ses benzerliğinin olmayan seci türüdür.
Nesirde usta bir yazar olabilmenin ölçüsü süslü nesir ile yazabilmek olarak görüldüğünden devletin resmi yazışmalarında dahi böyle bir üslup kullanılmıştır. Nesirde başarılı bir nasir olabilmenin ölçüsü, vezinli, kafiyeli bir de Arapça Farsça sözlerle karışık ağır bir dil kullanmak olunca üstüne üstlük kelime oyunları ve zincirleme tamamlamalarla dolu bir düz yazı anlayışı yazabilmek yarışmasına benzer bir nesir ortaya çıkmış olur.
Nesirde seci kullanma uygulaması Türk Divan Edebiyatında “ âlî üslup “ da denilen süslü nesrin doğmasına yol açmıştır. Eski nesirdeki şiirlerde uygulanan gösterişli mecazlar ve söz sanatları ( Teşbih, Kinaye, İstiare, Teşhis) nesir yani düz yazıda kullanma ile elde edilen seçili nesre süslü nesir veya âli üslup denmiştir. Türk edebiyatında seciyi ilk defa kullanan Sinan Paşa'dır (XV. yy.). [6] Bu süslü, ağdalı, özentili, doğal ifadelerden de uzak bu nesir dili anlatılmak istenen düşüncenin sanat, süs ve anlam karmaşası içinde kaybolmasına yol açmıştır. Bu üslup tarzında seciler çok kullanılmış, Arapça ve Farsça sözcüklerle çok uzun tamlamalar da kullanılmış, asıl amaç sanatsal bir dil kullanmak olmuştur.
Secili nesir, süslü üslup veya âli nesir denilen bu üslubun ilk örneğini Tazarru nâme adlı eseri ile 15. asırda Sinan Paşa vermiştir. Nergisi (öl. 1634; Mürışeât, nesir Hamse) Veysî'nin (öl. 1628; Siyer-i Veysî. Habnâme, Düsturu'l Ameli, Mürışeât) . Fuzuli'nin (16. yüzyıl) Şikâyetname’si ve Türkçe yazdığı diğer bazı mektupları eserleri sanatlı nesir örneğidir.
Süslü ve seçili üslup Tanzimat’tan sonra kullanılmamıştır.
SÜSLÜ NESİR ÂLÎ ÜSLUB VE İLGİLİ LİNKLER
KAYNAKÇA
[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/seci
[2] İSMAİL DURMUŞ, https://islamansiklopedisi.org.tr/seci
[3] Süleyman SOLMAZ, Muhterem SAYGIN, “TÜRK EDEBİYATI’NDA SECİ’ VE GÜLŞEN-İ ŞU’ARÂ ÖRNEĞİ” https://dergipark.org.tr/tr/download/article-
[4] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü
[5] Süleyman SOLMAZ, Muhterem SAYGIN, “TÜRK EDEBİYATI’NDA SECİ’ VE GÜLŞEN-İ ŞU’ARÂ ÖRNEĞİ” https://dergipark.org.tr/tr/download/article
[6] SINAN PAŞA HAYATI TAZARRUAT SÜSLÜ NESIR https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=42869
KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER
1
Üslup Nedir Divan Edebiyatında Sade Orta Süslü Âli Üslup2
Sinan Paşa Hayatı Tazarruat Süslü Nesir3
Nergisi Süslü Nesir Eserleri Konuları4
Aliterasyon Nedir ve En Güzel Örnekleri 5
ASONANS NEDİR VE ÖRNEKLER6
Fuzuli Sakiname Hadis'i erbain Hadikat'üs Süeda7
Veysi Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri 8
Edâ Nedir Edebiyatta Edâ Üslup Tarz Tavır