Selîs Nedir

 

 

 

Osmanlıca yazılışı: selîs :  سليس

 

Sözlük Anlamı İle Selis

 

Selis Arapça kökenli bir sözcüktür. Sözlüklerdeki anlamları: Selâsetli. Fasih ve beliğ olan. Düzgün ve akıcı ifade. Kolay, yumuşak. Boyun eğmiş, bağlı. Şekillerindedir.

 

Edebiyatta Terim Olarak Selis

 

Selis sözcüğü edebiyatta terim olarak Türk halk şiiri ve müziğinde Arûz’un "fai-lâtün - failâtün -faiiâtün - failün,( fa'lün) " vezni ile gazel,  murabba, muhammes  veya müseddes  şeklinde yazılan halk edebiyatı nazım şeklidir. Bu vezin hece ölçüsünün on beşli kalıbına da uymuş olur.

 

Halk Şiirinde Selis Nazım Şekli

 

Selis kelimesi medrese tahsilli olan ve aruz veznini bilen saz şairlerinin Türk halk şiirine kazandırdıkları bir nazım şeklidir.  Selis nazım şekli koşma, semai, mani, türkü gibi Türk halk şiirinin geleneksel nazım şekillerinden biri değildir.

 

Bu nazım şekli aruz ölçüsünü öğrenen,  medrese tahsili görmüş saz ozanlarının divan şairlerini taklit etmek veya aruz ölçüsü ile halk şiir tarzında şiir söylemek gayretleri sonrasında ortaya çıkmış bir nazım şeklidir. Kars yöresi âşıkları divan şiir tesiri ile halk şiirimize girmiş olan şiir şekillerine divani de demişlerdir.

 

Selis nazım türünün 19. Asırda ortaya çıktığı bilinmektedir. 19. Sırda SEYRANI , AŞIK GEVHERİ, BAYBURTLU ZIHNI,  ERZURUMLU EMRA, TOKATLI NURİ gibi birçok medrese tahsilli halk ozanı yetişmiş bu halk ozanları hem halk şiir hem de divan şiiri tarzında şiirler yazmışlardı. Selis nazım şekil de bu çalışmalar sonrasında ortaya çıkmış oldu. Dili, zevki konusu, itibari ile halk şiiri özelliğini andıran bu şiirler aruz ölçüsü ile yazılmıştır.

 

Selis nazım şekli aruzu vezninin Türkçeye en iyi uyabilen “feilâtün feilâtün feilâtün feilün ( fe’lün)” veya failâtün failâtün failâtün failün ( fa’kün) kalıbı ile yazılmışlardır.

 

Ben de n özge / sana yok â /şık-ı âvâ / re güzel

Sû zi ş-i fir / kat ile yak / ma beni nâ / re güzel

Dün gece dide-i hunhâr ile ettik de nigâh

Ciğerim bâşına açtın yine bir yâre güzel

 

Selis nazım şekli gazel formatının iki veya üç dize arttırılmış şekli olan murabba ve muhammes nazım şekli ile de yazılmışlardır. Aruz ölçüsü ile yazılmasına rağmen halk şiirinde dörtlük sistemi yaygın olduğu için beyit yerine daha ziyade dörtlük biçimleri ile nakaratlı olmuşlardır. Bu nedenle şarkı veya mütekerrir murabbaı andıran bir şekil özelliğine sahiptir.

 

Buna rağmen medrese eğitimli, okuryazar, şehirli saz şairlerinin divan kültürü tesirinde yazdıkları bu tarz şiirlerinin sayısı bir hayli azdır. Selisler farklı bir ezgiye sahip olarak seslendirilirler. Bu özellikleri ile Türk halk müziğinde de farklı bir özellik olarak kabul edilir.

 

Selis nazım şeklinin konusu halk şiirimizdeki konulara benzer konular olmaktadır.  Selislerin konusu sevgi, ayrılık ,, gurbet, sitem, ve âşıkane duygulardır.  

 

SELİS ÖRNEĞİ ŞİİRLER

 

Gide mi haşre kadar hüzn ile firkat acaba
Yoksa hâsıl ola mı yar ile vuslat acaba
O mürüvvetsiz o zalim o sitem-karenin ah
Ere mi damenine dest-i meserret acaba

 

Baksa bir kerre benim hâl-i diğer-gûnuma ol
Çeşm-i insaf ile etmez mi mürüvvet acaba
Beni gördükte yüzün döndürür ol âfet-i cân
Ne içindir bana bu rütbe eziyyet acaba

 

Kime şekvâ edeyim kimlere feryâd edeyim
Uzanırsa nideyim leyle-i hasret acabâ
Mürg-ı dil-dâr-ı heves bir gün olup meyi ede mi
Kona mı Nûri kulun başına devlet acabâ     Tokatlı Nuri

 

Selis

Yine aldı gam u efkâr-ı dili dâğ-ı tenin
Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin
Ne revâ çevri ola goncaya serv-i semenin
Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

 

Bunca cevr ettiğini kimseler ey gül edemez
Ben gibi nâle vü nâlişleri bülbül edemez
Ah u efgânıma kâfir de tahammül edemez
Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

 

Bunca derde kim kodun âşık-ı bî-çâreleri
Tiğ-ı cevrin ile açtın sineme yâr eleri
Dâğ dâğ oldu a kâfir ciğerim püreleri
Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

 

Çünkü göğsünde yok insâfın a zâlim nideyim
Varayım haşım alıp özge diyâra gideyim
Sen git ağyar ile gül oyna da ben zâr
ideyim Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

 

Derd-i aşkın komadı Nûri mecâlim yetişir
Bu kadar çekmeye de kalmadı hâlim yetişir
Yetişir çekticeğim gayri a zâlim yetişir
Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin  Tokatlı Nuri



KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER
1 Nazım Şekli Nazım Biçimi Nedir Türk Şiirindeki Nazım Türleri
2 HALK EDEBİYATINDA NAZIM ŞEKİLLERİ VE TÜRLERİ ( Dr. Doğan KAYA)
3 Koşma Nedir Koşma Türleri Tüm Özellikleri ve Örnekleri
4 Gazel Nedir Gazel Türleri Gazellin Özellikleri Örnekler
5 Dörtlük Nazım Birimi ve Dörtleme Nedir Örneklerle
6 Murabba Nedir Mütekerrir Müzdeviç Murabba ve Özellikleri
7 Muhammes Nedir Müzdeviç ve Mütekerrir Muhammesler





EsaAdmin / Erkek / 8/24/2016