Aşık Kusuri ( D. 1779- ö. 1852 )
Asıl adı Ömer olan Kusûrî 1779 yılında doğmuştur. Kimi kaynaklara göre 1793 doğumludur. [1]Kusuri’nin doğum yeri konusundan da bazı çelişkli bilgiler bulunur Kimi kaynaklara göre Darende'nin Kızılhisar köyünde dünyaya gelmiştir. Kimi kaynaklara göre ise Darende’nin Ayvalı Nahiyesine bağlı Kızılcaşar köyünde doğmuştur. Doğduğu köyler farklı kaynaklarda farklı yerler olarak gösterilse de Darende ilçesi, Ayvalık Nahiyesi ve bu nahiyeye bağlı bir köyde dünyaya geldiği konusu kesinlik kazanmaktadır. Kızılhisar ile Kızılcaşar köylerinin aslında aynı köy olduğu da düşünülebilir. Doğum tarihi üç dört yıllık bir sapma ile 1779 veya 1783 yılları arasında bir yıl olduğu kesinlik kazanmaktadır.
Onun ailesi Kars yöresinden bugünki Malatya’ nın Hekimhan ve Arguvan yöresine; Darende ilçesi ve bu ilçeye bağlı bağlı Ayvalık nahiyesine, bu nahiyeye bağlı Kızılcaşar köyüne gelip yerleşmiş köken olarak Kars göçmeni bir ailenin [2] çocuğudur.
Ayvalı, 16. 17. Yy larda ö döneme göre oldukça işlek bir ilçedir. 1559 sayımına göre ilçe merkezinin nüfusu 4192 kişiye kadar ulaşan [3]nahiyeye bağlı yirmi beş köyü olan o yıllara göre bir hayli kalabalık bir nahiyedir. Bu yıllarda Darende Sivas’a bağlı bir yerleşim yeridir. Kaynaklar Kusûrî Baba’nın asıl isminin Ömer olduğu konusunda mutabıktır. Şiirlerinde ise “Kusurî” mahlasını kullanmıştır. Yakınlarının verdiği bilgiye göre bu mahlasını " hatalı kusurlu " kelimesinin anlamından hareketle kullanmıştır. Halk arasında Kusur kelimesinin Gusur şeklinde ifade edilmesi aşığa gusuri, gusuru denmesine de yol açmıştır.
Gençlik yıllarını Kızılcaşar köyünde geçiren Kusurî, daha sonra yüksek bir ihtimalle Gezgin Âşık Geleneği icabınca il, il ilçe ilçe dolaşmaya başladığı anlaşılır. Ahmet Özdemir’in tespitlerine göre Bir süre Maraş ve Çorum'da eğleşmiş. Şarkışla ve Ortaköy’de yerleşmeyi denemiş. Ancak, barınamamıştır. Ahmet Özdemir’in Güney ve Bilgegil ile şifai anlatılar ve şiirlerinden çıkardığı neticelere göre Şarkışla ve Altınyayla çevresindeki Gazibey, Çongar, Elbeyli, Kaleköy, Doğupınar (Şarhlı) ve Gümüşdiğin köylerinde kısa süreler kalmıştır. Eflatun Cem Güney ve M. Kaya Blgegil’in de ifade ettikleri bu muhitleri dolaşırken altı defa evlenmiş ve yukarıda isimlerini zikrettiğimiz yerlerde saz çalıp şiirler söylemiş, hatta imamlık da yapmıştır. Dolaştığı yerlerde âşıklık geleneği ölçüsünde, saz çalıp, türküler söyleyip ağa ve bey konaklarında misafir olduğu, bazı tanınmış kişilere sığındığı kaynakların verdiği tespit edilmiş bilgiler arasındadır.[4]
Bilgegil, Güney ve Ahmet Özdemir’in belirttiği bir diğer husus Kusuri’nin imamlık yaptığı yönündedir. En sonunda tekrar yöresine döndüğü anlaşılan Kusuri eskiden Sivas ili Şarkışla ilçesine bağlı bir nahiye olan Tonus'a ( günümüzde adı Altınyayla olarak ad değiştirtirmiştir.) gelmiş ve Güzeloğlan köyünden bir kadın ile evlenerek iç güveysi olmuştur. Kusuri iç güveysi olduğu bu köye yerleştikten sonra gezginliği bırakmış ömrünün sonuna kadar bu köyde yaşamış hatta çırağı Ruhsati’yi de bu yörede bulmuştur. Altınyayla’ya komşu ilçe olan Kangal’ın Deliktaş köyünden yaşayan Âşık Ruhsatî’nin saz ve söz ustası olmuştur.
Güzeloğlan köyünde yaşamaya başlayan Kusuri ‘nin altı evliliğinden Mustafa, Abdurrahim ve adını bilmediğimiz üç oğlu dünyaya gelmiştir. Kusuri’nin oğullarından Abdurrahim imamlık yapmış ve babası gibi âşıklığa heves ederek Şürbî mahlası ile şiirler yazan bir halk ozanı olmuştur. [5] Kusurî Baba’nın kendisi gibi Halk Ozanı ve aynı zamanda imam olan oğlu Abdurrahım’in yanı Âşık Surbî’nin hayatıyla ilgili notlarında “1269 (1878-1879) senesinde sevval-i şerifin 16 nci günü yem-ül cum’a Güzeloğlan kariyesinden hicret edüp Gümüşdigin kariyesine dâhil olduğumuz gaflet olunmaya” ifadesi bulunmaktadır. [6] Arguvan- ve Tonus civarında yaşamış olan bu değerli Ozanın mezarı Ahmet Özdemir'den alınan bilgilere göre Altınyayla'nın Güzeloğlan köyü Kıranyurdu diye anılan yerde bulunmaktadır.[7]
Arguvan yöresinde yetişmiş olan Kusuri bu yörenin kültür ortamında yetişmiştir. Arguvan yöresi Türküleri, ANONİM HALK Türküleri içinde kendine özgü formunda “Arguvan Ağzı” ya da “Minayik Ağzı” adı ile anılıp repertuvarlarda özel bir yer alan folklorik açıdan da zengin bir yöredir. Arguvan yöresindeki Halk Ozanlarının arasında yer alan Kusuri Âşık kolları içerisinde Âşık Derviş Muhamme Kolu Âşıkları arasındadır. ( bkz AŞIK YEMİNİ DERVİŞ MUHAMMET HAYATI ( MALATYA- ARGUVAN)
Oldukça ünlenmiş Sivaslı Âşıkların bir bölümü şimdiki Malatya’nın Darende, Hekimhan, Erguvan gibi ilçelerinden gelip Kangal’ın, Altınyayla’nın ve Şarkışla’nın köylerine yerleşmişlerdir. Gerçi yüz yıl öncesine kadar Darende ve çevresi de Sivas sınırları içindedir.
Bu güne kadar usta –çırak geleneği içinde ERZURUMLU EMRAH Kolu, Deliktaşlı Ruhsati Kolu, AŞIK DERTLİ Kolu, Sümmani, ( Erzurumlu) Kolu, AŞIK YEMİNİ DERVİŞ MUHAMMET ( Malatya- Arguvan) Kolu, Aşık Huzuri (Artvin -Yusufeli) Kolu ve Şenlik Kolu olmak üzere yedi kol oluşmuştur. Bunlardan Derviş Muhammet Kolu Malatya Âşıklık Geleneği içinde oluşmuş bir kol olarak bilinmektedir. Âşık Kusuri Malataya Arguvan Âşık Edebiyatı sahasında Derviş Muhammet kolu âşıkları içerisinde yer alan bir aşığımızdır.
Âşık kolu, “Çıraklık geleneği içinde, birbiri ardınca yetişen âşıklar tarafından, odak hüviyetindeki usta âşığa bağlılık duyarak ona ait üslûp, dil, ayak, ezgi, konu, hatıralar ve hikâyelerin devam ettirildiği mektep.” Olarak da tanımlanmaktadır. Bir âşık kolunun varlığı için Odak hüviyetindeki usta âşığın dil ve üslubu korunmalı, usta âşığın işlediği konular işlenmeli, usta âşığın karşılaşmaları iyi bilinmeli, usta âşığın anlattığı hikâyeler anlatılabilmeli, usta âşığa ait ayaklar kullanılmalıdır. TÜRK HALK Şiirindeki âşık kollarının en önemlilerinden sayılan, Deliktaşlı Ruhsati Kolu, Malatyalı Âşık Kusurî’nin çırağı Deliktaşlı Ruhsati tarafından oluşturulmuştur. [8]
Deliktaşlı Ruhsati'in ustası olan Aşık Kusuri, Ruhsati gibi bir Ozan yetiştirmiş olmasının yanı sıra çırağı Ruhsati'nin sayesinde Aşıklık Kolu oluşmasına zemin hazırlamış değerli bir ozandır. [9]
Kusuri’nin imamlık yapmış olması divan, müstezad, gazel ve müseddesler ‘de söylemiş olması onun bir şekilde iyi bir eğitim aldığını göstermektedir. “Daha sağlığında geniş bir çevrede şöhret kazandığı tahmin edilen Kusûrî şiirlerini genellikle koşma ve destan tarzında söylemiş, ancak divan edebiyatı etkisi altında zaman zaman divan, müstezad, gazel ve müseddesler de yazmıştır.” Şiirlerinde yaşadığı Halk şiiri tarzında söylediği deyişlerde geleneksel halk şiiri konularını: aşk, sıla hasreti, devrinden şikâyet ve dünya ve ahiret sırları gibi konular üzerinde durmuştur.
Kusûrî yer yer Âşık Ömer, Gevherî ve Karacaoğlan’ın etkisi altında kalmış, başta Gürünlü İrfânî olmak üzere XIX. yüzyılda yaşayan Şürbî, Darendeli Remzî, Tâlibî, Şevkî, Erzurumlu Emrah ve Ruhsatî gibi şairleri de etkilemiştir.[10]
Kusuri’nin şiirleri hakkında en kapsamlı çalışma M. Kaya Bilgegil tarafından yapılmıştır. M. Kaya Bilgegil, Kusûrî’nin bir cönkte bulunan doksan üç şiirini kısa bir incelemeyle birlikte yayımlamıştır.[11] Bu titapta ayrıca Kusûrî’nin oğlu Şürbî’ye ait on şiir bulunmaktadır. Vehbi Cem Aşkun, Kusûrî’nin elli kadar başka şiiri bulunduğunu açıklamışsa da bunlar neşredilmemiştir.[12]
AHMET ÖZDEMRİ’İN DERLEDİĞİ BİR ANEKTODU [13]
Kusurî Baba’nın hayatta olduğu yıllarda, Osmanlı Devleti’nin görevlendirdiği kadılar köy köy Anadolu’yu gezerek, hırsızlık yapan, adam öldüren, içki içen, namaz kılmayan kişileri saptayıp cezalandırırmış. Kadı’nın Güzeloğlan köyüne gelmekte olduğunu duyan şeriata aykırı iş yapanlar, köy muhtarından yardım istemişler. Kadı köye gelince, muhtar köyde çobanlık yapan Kusûrî Baba’yı çağırmış. Kusurî Baba gelip köy odasının eşiğine oturmuş. Kadı:
“Otuz iki farz nedir?” diye bir soru sormuş. Kusûrî Baba şunları söylemiş:
Eğer sorarsanız Müslüman’mısın
Diyem elhamdülillah candan efendim
Elhamdülillahın manasını sorarsan
Allah bir resul hak sandan efendim
Hakkın birliğine istersen delil
Aklın ve nakline vardır söyle bil
Çal nefsini şaşırmamış ol celil
Allah’tan akıl misali benden efendim
İslam’ın şartını sorarsan beştir
Abdest’inki dört guslünki üçtür
Şart-ı iman altı tefsiri güçtür
Amentüye delilim dünden efendim
Namazın farzına on iki dedik
İçine dışına altışar koyduk
Elimiz yüzümüz toprakla yuduk
Su olmadık bir yabanda efendim
Ne zamandır dersen ûlâde
Elsetü bi rabbukum kalû belâ de
Kalû Alah(c.c) bela resul selâda
Delilimiz ol Furkan’dan efendim
Zürriyetim Adem dinim İslam’ım
İtikatta Ehl-i Sünnet mezhebim
Amelde mezhebim İmam-ı Azam
İsmini sorarsan Numan efendim
Kusûrîyem ağlayıp ta güldüğüm
Yeter benim kapısında yeldiğim
Mutallibim bu kadardır bildiğim
Varıp senden ders almadım efendim
Kusûrî Baba, bu dizeleri söyleyince Kadı:
“Sen ne iş yapıyorsun?” diye sormuş. Kusûrî köyün çobanı olduğunu söylemiş. Bunun üzerine
Kadı:
“Bu köyün çobanı böyle bilgili ise benim hiç kimseyi imtihan etmeme gerek yoktur” diyerek Güzeloğlan köyünden ayrılmış.
Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )
Kayıkçı Kul Mustafa , Katib , Erzurumlu Emrah , Erzurumlu Aşık Sümmani , Divriğili Deli Derviş Feryadi , Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) , Aşık Ferrahi , Kağızmanlı Hıfzı , Musa Merdanoğlu , Posoflu Aşık Müdami , Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali, Âşık Şenlik, Ercişli Emrah , Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık Şarkışlalı Talibi Çoşkun ,Kaygusuz Abdal , Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür
SİVASLI OZANLAR
Aşık Veysel Hayatı ve Edebi Kişiliği
Şarkışlalı Kemter Baba Hayatı ve Emlek Yöresi Ozanlığı
TÜM ŞİİRLERİ İÇİN TIKLAYINIZ Kusuri ( Arguvanlı Aşık Gusuri) Şiirleri
KAYNAKÇA
[1] Yrd. Doç. Dr. Mehmet YARDIMCI, XVII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE MALATYALI ÂŞIKLAR https://www.darendeli.com/index.php
[2] Ahmet ÖZDEMİR, Aşık Kusuri, https://www.yeniforumuz.biz/showthread.php
[3] Ahmet ÖZDEMİR, Aşık Kusuri, https://www.yeniforumuz.biz/showthread.php
[4] Nurettin Albayrak, KUSÛRÎ, TDV İA, cilt: 26; sayfa: 468
[5] M. Kaya Bilgegil, XVIII. Asır Saz Şairlerinden Kusûrî, İstanbul 1942, s. 5-19
[6] Ahmet ÖZDEMİR, Aşık Kusuri, https://www.yeniforumuz.biz/showthread.php
[7] Ahmet ÖZDEMİR, Aşık Kusuri, https://www.yeniforumuz.biz/showthread.php
[8] Yrd. Doç. Dr. Mehmet YARDIMCI, MALATYA ÂŞIKLIK GELENEĞİ İÇİNDE HEKİMHANLI ESİRÎ’NİN ŞİİRDÜNYASI
[9] Yrd. Doç. Dr. Mehmet YARDIMCI, MALATYA ÂŞIKLIK GELENEĞİ İÇİNDE HEKİMHANLI ESİRÎ’NİN ŞİİRDÜNYASI,
[10] Nurettin Albayrak, KUSÛRÎ, TDV İA, cilt: 26; sayfa: 468
[11] M. Kaya Bilgegil, XVIII. Asır Saz Şairlerinden Kusûrî, İstanbul 1942, s. 5-19
[12] Nurettin Albayrak, KUSÛRÎ, TDV İA, cilt: 26; sayfa: 468
[13] Ahmet ÖZDEMİR, Aşık Kusuri, https://www.yeniforumuz.biz/showthread.php
Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme ve Araştırmalarınız Sitemize üye olarak ve bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.
BAŞVURU İÇİN: ESA, İLETİŞİM veya [email protected]