Anlatım Bozuklukları ve Sebepleri

 

Anlatım Bozukluğu Sebepleri

 

Bu bölümün başlangıcında ANLATIM BOZUKLUKLARI anlatılacak, anlatım bozuklukları bittikten sonra da  ANLATIM TEKNİKLERİ ve İYİ BİR CÜMLENİN NİTELİKLERİ sizlerin istifadesine sunulacaktır.

 

A= BİRİNCİ BÖLÜM

ANLATIM ( CÜMLE )  BOZUKLUKLARI

 

Türkçeyi doğru yazmak ve ifade etmekle mükellef olan sanatçıların -muhtemel -en büyük ayıpları ifade bozukluğu olan cümleler kurmak olacaktır. Çok üzülerek ifade etmek istiyorum ki, yazar ve şairlerimiz bu konuda hiç de hassas gözükmemektedir. Hâlbuki  “ Ben bir yazar veya şairim “ diyen kişinin en büyük mükellefiyeti başta doğru cümle kurmak; yazı, imla ve noktalamada hataya düşmemektir. Zaten bu konularda gerekli hassasiyeti taşıyacak düzeye gelememiş bir yazarın yazar olduğunu iddia  etmek veya büyük yazar oalrak kabul etmek oldukça güç olacaktır.

Siyasi tercihi sebebiyle, etnik yapısıyla, duygu sömürüsü yaparak,yardakçılık yaparak veya güncel konuları iyi kullanma kurnazlığıyla; ya da diğer işgüzarlıklarla kendisini yazar olarak tanıtanları yayınelerinin parayla tutulan tashihçileri ne kadar kamufle edebilecektir. Bir sanatçının en güzel referansı kurduğu cümlelerdir. Doğru yazmak ve ifade etmek en başta yazarların sorumluluk alanına girer.

Allah vergisi olan şairlik ve yazarlık yeteneğinin kimseye şırınga ile enjekte edilemez. Ama yetenekli yazar ve sanatçıların  herkesin öğrenebileceği bu hususları öğrenmeyip, bu kurallara riayet etmemesi de affedilemez.

Daha da önemlisi yazarım diyen bir kişinin doğru cümle kurmayı bilmeden yazar olabilmesi veya yazar sayılabilmesi ne derece mümkündür?

1 )  Gereksiz Sözcük Kullanma:

Bir cümlede anlamları aynı olan veya anlamca biri diğerini içeren sözcüklerin birlikte kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

Biri diğeriyle aynı anlama gelen sözcükleri bir cümle içerisinde kullanmamalıyız. Bu cümleler için de geçerlidir. Bir paragrafta birisi diğerinin anlamını da kapsayan iki cümle olmamalıdır.

Bu yol yaya yürümekle bitecek gibi değil.  ( yaya gereksiz )
O günleri daha henüz dün gibi hatırlıyorum. ( daha ve henüz aynı anlamda )

Bazen ısı sıfırın altında eksi otuz beş derece olur. . ( eksi ve sıfırın altı aynı anlam)
Onunla ilk tanışmamızı unutamam. Onunla tanışmamızı unutamam ( ilk gereksiz)

Dün gece uyurken gördüğü rüyayı anlattı. (  Dün gece gördüğü rüyasını anlattı.)

Gizli sırlarımı aşikâr etme, ( sır, gizli anlamını da kapsar.)

Kulağıma eğilerek alçak sesle bir şeyler fısıldadı.( alçak veya fısıldamaktan biri gereksizdir.

Yasin, söz almak için oturduğu yerden ayağa kalktı. ( Yasin, söz almak için ayağa kalktı )

Dosyadaki  ( mevcut ) belgelerden anlaşılıyor ki bu iş uzun sürecek.
Artık (bundan sonra) oraya gitmene gerek kalmadı.

İşte seninle bu yüzden ( dolayı )konuşmak istemiyorum.
Niçin böyle (yüksek sesle )bağırıyorsun ki?

Neşeli, sağlıklı, şen bir görünümü vardı. ( neşe ve şen sözcüklerinden biri gereksiz)

Türkçede Arapça ve Farsça dillerinden gelmiş sözcükler vardır. (  dillerinden gereksiz )

 

 
 
2) Sözcükleri birbiriyle karıştırma sonucu oluşan ifade bozuklukları:


Anlamı veya yazılışı birbirine benzeyen sözcüklerin karıştırılması cümledeki anlam bütünlüğünü bozar.

Anlamını tam olarak bilmediğimiz kelimleri kullanmak cümlede komik veya kastettiğimize uygun olmayan anlamlar oluşturur. En iyisi ne anlama geldiğini tam bilmediğimiz kelimeyi cümlede kulllanmamaktır.

Ya kelimenin anlamını tam olarak öğrenmeli ya da zihnimizdeki ifadeyi tam olarak karşılayacak olan en uygun kelimeyi bulmalıyız.

( parantez içlerindeki sözcüklerin anlamca uygunluğunu düşününüz )

İki kişi arasında önemli bir AYRICALIK bulunmaz.
Her işi sona bırakmak milletimize ÖZEL bir durumdur.
Düzenli öğretime KARŞIN başarılı olamadı.
Evler cidden çok YAKLAŞIK inşaa edilmiş.
Birazdan EVLİLİK  RESİMLERİni göreceğiz
Sınıfı geçmesini GÜÇLENDİREN nedenleri araştırmak gerekir.
Son ÖĞRETİM durumunu gösteren belgeyi bırakınız.
Demokrasilerde din ,dil,ırk YARINTISI üzerinde durulmaz
Bazıları sınıfta  çok ÇEKİMSERDİR.
Yazar konuşma esnasında kendini bize TANIŞTIRMADI.
Anadoluda ETKEN bir yanardağ kalmamıştır.
Krem ve boyalardan  TAHRİP olmuş saçları artık kırılıyordu.
Ülkemizin kendine ÖZGÜN nice töreleri var.
Gözünden YANKILANAN  ışık içimi yakıyordu.
Çocukların birbirleriyle UYGUNLUK içinde olmaları çok güzel.

Yakın ya da anlamca birbiriyle karıştırılabilecek yukarıda büyük yazılarla gösterilen kelimlerin haricindeki :
son-sonuç, küçümsemek- azımsamak,  savunmak- iddia etmek,  yoksul-yoksun,  aksamak
bozulmak gibi kelimeleri kullanırken  bu açıdan dikkat etmeliyiz.

3)Sözcükleri Yanlış Yerde Kullanma:

Cümle içerisinde sözcüklerin bulunduğu yer çok önemlidir. Cümledeki sıfatların, nesnelerin, tamlamaların, pekiştirme ve zarfların geldiği yerler; anlam keskinliği, yarattığı etki, vurgu, anlam derinliği, ifade kalitesi gibi yönlerden cümlenin değerini arttırır veya cümlede kastedilmek istenen anlamdan daha farklı bir anlamın oluşmasına yol açar.

Daha da kötüsü sözcükler uygun yerde veya yanlış anlama gelecek şekilde yerleştirldiği zaman cümlede anlatım bozukluğu meydana gelir.

Aşağıdaki örneklerde parantez içinde doğruları  yazılmıştır.

Biz, YENİ sınıfa girerken öğretmen de geldi. (Henüz, sınıfa giriyorduk ki öğretmen de geldi.)
Yabancı İLK aklına gelen köyün adını söyledi.( Aklına gelen ilk köyün adını söyledi)
ŞİMDİ size yarın yayınlanacak programlardan bazılarını hatırlatıyoruz.
( Size yarın yayımlanacak programlardan bazılarını şimdi hatırlatıyoruz.)
KRAVATSIZ toplantı salonuna girilmez. ( Toplantı salonuna kravatsız girlmez)
Alınan bu karar, savaşta ASKERİN daha çok ölmesine yol açtı
( Bu karar savaşta daha çok askerin ölmesine yol açtı.)
Resimde BİRER BİRER yaralananları görürsünüz ( Yaralanlanları birer birer görürüsünüz)
Yayında TEKRAR TEKRAR vurulanları izlettiriyoruz ( vurulanları tekrar tekrar izlettiriyoruz
Annem  İYİ çorap dokurdu.( Annem çorabı iyi dokurdu )
O mahalledeki evimizdeki eski komşumuz ... ( Eski mahalle ev  ve komşumuz )

Bu örneklere rağmen  belirtisiz ad tamlaması şeklinde kullanılan " eski, yeni gibi " sıfatların kullanımı yanlış değildir:

Eski belediye başkanı, yeni sınıf lideri gibi...



4: Eş anlamlı kelimelerin bir arada kullanılması:


 

Bu konuda herkesin fikir ve görüşünü almalısınız.

Hava sıcaklığı sıfırın altında eksi sekiz derece imiş.

Yirmi dakika geçmesine rağmen program henüz, hâlâ başlamadı.

Güç ve müşkül zamanlarda üstüne düşeni yerine getirir.

Ben çok varlıklı, zengin biri değilim.

Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı.




5: Sözcüğün Yapısındaki Yanlışlık:
 

Bir sözcük dilbilgisi kurallarına aykırı türetilirse anlatım bozukluğu doğar.

*Mehmet Efendi on beş yıldır bakkalcılık yapıyor.
*Yiyecekleri kokturmuşsun.
*Bölgevi sorunlar artıyor.
*Her şeyi pahalılandırmışsınız.
*Bilinçleşmenin gerçekleşmesini eğitim sağlayacaktır.
*Dilimizi çirkinletmeyelim.
*Sizce bu kişi kaçtı mı kaçtırıldı mı?

 

6)Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması:

Bir cümlede anlamca birbirine ters olan sözlerin birlikte kullanılması cümlenin anlam bütünlüğünü bozar.Genellikle kesinlik ihtimal çelişkisi görülür.

*Hiç şüphesiz bu olaya en çok üzülen başkan olsa gerek.
*Şüphesiz sanatçı bu alanda çok başarılı eserler vermiş olmalı.
*Kesinlikle söyleyebilirim ki tedavi hastayı ayağa kaldırabilir.
*Gönderdiğim paketi eminim bugüne kadar almış olmalısınız.
*Müdür Bey bu adam için:"Çok mütevazı , burnundan kıl aldırmayan biridir."diyor.
*Artık kesinlikle böyle bir hataya düşmeyebilir.
*Okulu bitireli hemen hemen tam on yıl oldu.
*Elbette onunla birlikte gitmiş olabilirler.




7)Deyim ve Atasözü Yanlışları:

Deyimler ve atasözleri kalıplaşmış ve halk diline,kültürüne yerleşmiş kelime gruplarıdır.Bu yüzden deyimlerdeki kelimeler kesinlikle değiştirilemez.Kullanılan deyim, cümleye de uygun olmalıdır.

*Babasını görünce paçaları tutuştu.
*Çok acıktım midem zil çalıyor.
*O kadar kalabalık ki çuvaldız atsan yere düşmez.
*Ona ayak bağı oluyor , işini çabuk bitirmesini sağlıyordu.
*Ona yardım et elinden geleni ardına koyma.
*Alma garibin ahını çıkar aheste aheste.
*Ev sahibi ,Ayşe Hanıma bu ne şıklık böyle deyince Ayşe Hanım üzerine alındı.
*Konferansta konuşmacının anlattıkları herkesin dikkatini çekmişti.Tüm dinleyiciler kulak kabartmış ,konuşmacıyı dinliyordu.
*Bu görüntüler karşısında saçlarım diken diken oldu.
*Bu konuyu onunla bir görüş o yol yolak bilen biridir

 

 

)Gereksiz Yardımcı Eylemler Kullanma:

Türkçede doğrudan fiil olarak çekimlenebilecek bir kelimenin yardımcı eylem alarak çekimlenmesi yanlıştır.

*Boşuna umut etme oraya gelmeyeceğim.
*Benden kuşku etmemelisin.
*Senin düşüncelerin hiçbir zaman bana etki etmez.
*Bu işi onun yapabileceğinden şüphe etmiyorum.
Not:Bu konuyu bazı kaynaklar anlatım bozukluğu olarak kabul etmez.ÖSS'de de şimdiye kadar böyle bir soru çıkmamıştır.

 


9)Mantık Hataları:

İyi ve sağlam bir cümlenin temel mantık ilkelerine uygun olması gerekir aksi taktirde anlatım bozukluğu yapılmış olur.

*Seninle değil şehir içinde gezmek, dünya turuna bile çıkılmaz.
*Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere hatırlatmaya çalıştık.
*Beyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse ölüme;hatta sara nöbetlerine dahi yol açabilir.
*Tezgahtar müşterinin aldığı oyuncağı kağıda sardı ve müşteriye verdi.
*Karar TBMM'nin 230'a karşı 190 oyla aldığı bir kararla kabul edildi.

 


10)Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları:

Bazı cümlelerde iyelik zamiri kullanılmadığı taktirde bir anlam belirsizliği ortaya çıkar.Cümlenin başına hem senin hem de onun zamirini getirebiliyorsak orada bir anlam belirsizliği vardır.Bu tip cümlelerdeki anlam belirsizliğini gidermek için cümlenin uygun bir yerine iyelik zamirinin getirilmesi gerekir.Aksi taktirde anlam belirsizliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu doğar.

*Ehliyetini polis almış öyle mi?
*Bana ne söyleyeceğini biliyorum.
*Geleceğini ben biliyordum.
*Yarışmada birinci olduğuna sevindim.

Not:Bazen de bu belirsizlik noktalama işaretleriyle giderilir.

*Hırsız, çocuğu kovaladı.

*Genç, adama seslendi.

*O, soruları yapamadı.

 


11)Karşılaştırma Hataları:

 

Bazı cümlelerden iki farklı anlam çıkabilmektedir.Bu tip karşılaştırma bildiren cümlelerdeki anlatım bulanıklığı giderilmediği taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

*Adam,politikayla karısından çok ilgileniyor.
*Bu kötü insanlara sizden çok kızıyorum.

*Sen onu benden çok aradın.

 

 

DİLBİLGİSİ BAKIMINDAN ANLATIM BOZUKLUKLARI


1)Yüklem Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:

Yüklemle ilgili yanlışlıklar, yüklemin çatı,kişi,zaman,yardımcı eylemler,ek eylemler gibi noktalarda cümleye uygunluk göstermemesi durumudur.

*Kahvaltıda peynir,ekmek ve çay içtik.
*İçkiyi az sigarayı hiç içmem.
*Kimin dürüst,kimin dürüst olmadığını biliyor.
*Suçlamaların yersiz ve doğru olmadığını söyle.
*Baloya güzel bir elbise ve pahalı mücevherler takarak gelmişti.
*Çocuklarıyla bazen çok bazen de hiç ilgilenmezdi.
*Sabahları erken kalkar ve sakin havada koşuyordu.
*Annem yemek pişiriyor biz de ona yardım ediyorduk.
*Boyu kısa , bedeni de pek biçimli değildi.
*Aldığı şeyler hem pahalı hem de kaliteli değilmiş.
*Bu geziye okulumuz öğrencilerinden ve disiplin cezası almayanlar katılabilecek.


2)Özne Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:

Cümlede öznenin bulunmamasından,öznenin gereksiz ekler almasından, ya da özne olmayacak bir sözün özne gibi kullanılmasından kaynaklanır.

*Dernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu.
*O insanların sayısı azalıyor bulunmaz oluyor.
*Belediye tarafından yaptırılan dört katlı binanın inşaatı bitirildi ve hizmete girdi.
*Yaşlı adamın parası alınarak evine gönderildi.
*Viraja hızlı giren aracın lastiği patladı ve kaza yaptı.
*Herkes kazayı seyrediyor, yardım etmeyi düşünmüyordu.
*Hastanın durumu gittikçe kötüleşiyor,yerinden kalkamıyordu.
*Filmin güzelliği herkesi etkiledi;çünkü güzel çekilmişti.


3)Özne Yüklem Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu:

Öznenin tekillik çoğulluk ve şahıs bakımından uyuşması gerekir;aksi taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

a)Topluluk isimleri özne ise yüklem tekil olur;ancak topluluk isimleri çoğul eki alıyorsa yüklem de alabilir.

*Bizim takım sahaya çıktılar.
*Takımlar nihayet sahaya çıktılar.
*Ordular uzun süredir savaşıyor.

b)Bitki,hayvan,cansız varlık ve organ isimleri çoğul durumda özne ise yüklem tekil olur.

*Nedense köpekler sabaha kadar havladılar.
*Çiçekler sıcaktan kurumuşlar.
*Bu sıralar çok sağlam yapılmışlar.
*Seni görünce gözlerim dolar.

Not:İnsan dışı varlıklar kişileştirme yolu ile çoğul özne ise yüklem de çoğul olabilir.

*Martılar denize dalıp dalıp çıkıyorlar.
*Martılar bize selam getirdiler.
*Dağlar beyaz şallarını omuzlarına attılar.

c)Eylem isimleri ,çoğul özne ise yüklem tekil olur.

*Gülüşmeler çok uzun sürdüler.
*Tartışmalar sabaha kadar devam ettiler.

d)Çoğul sayılar özne ise yüklem tekil olur.

*İki kişi bankayı soymuşlar.
*Derse on öğrenci girmediler.
*Bana beş soru bıraktılar.



e)Saygı,sitem,küçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa yüklem çoğul yapılabilir.

*Ahmet Bey bizi hatırlamadılar.
*Ayşe Hanım odasında yoklar.

f)Öznede belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat varsa yüklem tekil olur.

*Hiçbiri sizi görmüyorlar.
*Herkes bu konuda aynı fikirdeydiler.
*Birçok kişi aynı sorunu tartışıyorlar.

g)Bir cümlede birden fazla özne varsa ve bu öznelerin biri 1. kişi ise yüklem 1. çoğul olur.

*Ali, Ahmet ve ben dün size uğramıştık.
*Ben ve kardeşim size inanmıyoruz.

h)Birden fazla özneden biri 2.kişi ise yüklem 2.çoğul;öznelerin biri 3.kişi ise yüklem 3. çoğul olur.

*Sen ve kardeşin derse girmemişsiniz.
*Ahmetle o bu akşam gelecekler.
*Ben,sen,o burada nöbet tutacağız.
*O ve Murat bunu hemen yapacaklar

 

 

4)Tümleç Yanlışları:

Özellikle sıralı cümlelerde tümleç (dolaylı tümleç,nesne,zarf tümleci) kullanılması gereken yerde kullanılmamışsa anlatım bozulur.Bir tümlecin birden çok yüklem için ortak kullanımı mümkündür.Ancak bu ortak tümleç yüklemlerden birine dahi uymazsa cümlede anlatım bozukluğu doğar.Tümleç yanlışlarını şu başlıklar altında inceleyebiliriz:

a)Dolaylı Tümleç Eksikliği:

*Düşman kenti bombaladı ; ama giremedi.
*Çukurova'nın toprağı insanı diriltir, umut verir.
*Sizi önemseyen ve inanan insanlar var.
*Gençlerden çok şey bekliyoruz;fakat değer vermiyoruz.
*Kadının içeri girmesiyle çıkması bir oldu.
*Bu evden nefret ediyordu ;ancak darda kalınca geliyordu.

 

b)Zarf Tümleci Eksikliği:

*Yeni yetişen sanatçılara yardım eder,ilgilenirdi.
*Bir daha seni görmek ve karşılaşmak istemiyor.
*Arkadaşlarını aradı,sonra buluştu.
*Kötü bir beste yaptığımda beni eleştirir ve tartışırdı.
*Senin sorunlarını çözmeye çalışıyor; başa çıkmak için uğraşıyoruz.

 

c)Nesne Eksikliği:

*Size teşekkür etmek ve kutlamak istiyor.
*Yazıya özendiği,dikkatle yazdığı belliydi.
*Sana telefon açmış,merak ediyormuş.
*Evin onarımını haftaya bitirecek , sonra da satacak.
*Bu kuralların gerekli olduğunu biliyorum;ama uygulayamıyorum.
*Yardıma muhtaç olanlara yardım eder , doyururdu.
*Onun sıcacık sesi bize ulaşır,mutlu ederdi.
*Yazılarında, halkı soyanlara çatar,yerin dibine batırırdı.
*Suçlunun evini bastılar,yakalayıp polise teslim ettiler.

 


5)Tamlama Yanlışları: 

a)Bir sıfatla bir adın ortak tamlanana bağlanması anlatımı bozar:

*Doğa ve toplumsal olayları inceledik.
*Dün epik ve aşk şiirleri okuduk.
*Askeri ve devlet okullarına giriş sınavı yapılacak.
*Gençlik, duygusal ve kişilik sorunları yaşıyor.
*Politik ve ahlak yozlaşması önemli bir sorundur.

b)Çoğul anlamı taşıyan bir sıfattan sonra gelen ad tekil olmalıdır:

*Birçok seneler geçti.
*Bizde iki türlü düşünürler vardır.
*Her türlü tedbirler alındı.
*Birçok festivaller düzenlendi bu yaz.
*Bin türlü çiçekleri derledim sana.

c)Tamlayan Eki Eksikliği:

*Her önüne gelen aklına esen sözcüğü dilimize mal etmesi yanlıştır.
*Bu duygular geçici ve insanı yanıltıcı olduğu bilinmelidir.
*Büyük emek harcanarak yazılan eserler bilimsel bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekir.


d)Tamlayan Eksikliği:

*Öğrenciye bir şey vermeden gelişmesini umma.
*Arkadaşına yardım ederek mutlu olmasını sağladı.
*Tanıdıklarından alışveriş yaparak para kazanmalarına katkıda bulunurdu.
*Çocuklarıyla her konuyu konuşur , yanlışa düşmemelerine çalışırdı.

6)Eylem - Eylemsi Arasındaki Çatı Uyuşmazlığı:

Birleşik veya sıralı cümlelerde aynı özneyi alan yüklemlerin her ikisi de etken veya her ikisi de edilgen olmalıdır.

*Bütün sorunlar halledilip öyle gidecekti.
*Bütün sahipsiz hayvanlar toplanıp şehir dışına götürecek.
*Sorular çok dikkatli okuyarak çözülsün.
*Çok emek harcanıp az para kazanabilmiş.

 

 

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected] 

 

 





EsaAdmin / Erkek / 8/24/2016