Propp yöntemi masal incelemesi konusunda ortaya çıkmış olan bir masal incelme yöntemidir ve adını da bu yöntemi ortaya çıkaran W. Propp 'un adından almaktadır. 

 Vladimir Propp’un (1895-1970), 1928 yılında yayınladığı Masal Morfolojisi adlı eseri, başlangıçta pek ilgi uyandırmamıştı. Fakat daha sonraları masalların biçimsel açıdan incelenmesinde etkili bir yöntem ve çözüm olduğu fark edilmiştir.

F.de Saussure, çağdaş dilbilim alanında Genel Dilbilim Dersleriyle (Cours de linguistique générale 1916) bir devrim yaratmış, kuralcı dil incelemelerinden bilimsel dil incelemelerine geçişi sağlamıştı.

Vladimir Propp,  Rus halk masallarını incelerken masalların çok farklı konularda olmalarına rağmen değişmeyen ortak yapılara sahip olduklarını fark etmişti. F.de Saussure’nin Dil Bilim inceleme metoduna benzer bir metotla halk masallarının yapısını oluşturan kuralların ortaya konabileceğini anlamıştı. [1]Böylece birbirlerinden çok farklı gözüken, binlerce masala ortak olabilecek işlevleri ve birimlerini bulup ortaya çıkarmak, masalların değişmeyen yapısını yasalarını belirlemeye karar verdi.

Böylece V. Propp, Masalın biçimbilimiyle masal incelemeleri, hem de yapısal anlatı çözümlemesi için bir yöntem geliştirdi. 

V. Propp, olağanüstü masallardaki bir çok özelliğin ortak olduğunu anlamış, dünyanın her yerindeki masalların bir çok yönden ortak noktalara dayandığını anlamıştı. Masallar çok renkli olaylar içeriyor, olağanüstü çeşitlikler gösteriyor, ama sonuçta aynı biçimselliği taşıyordu. Görünürdeki çok çeşitlilik altında tekbiçimlik bir yapı vardı. Örneğin masallar zayıf bir kahramanın bir eksikliğe maruz kalması, kötülüklere uğraması, kötülerin engellemelerine rağmen iyilerin devreye girmesi, sonunda bu eksiklerin giderilmesi,  iyilerin kötüleri yenmesi ve mutlu sona ulaşması gibi ortak iskeletlere dayanıyordu.  Masallar, kötülükle başlıyor; kötülük bir ailede, bir çevrede bir eksiklik yaratıyor, (sözgelimi bir kişinin kaçırılması), en zayıf kahraman bu eksikliği gidermekle görevlendiriliyor, ona iyiler yardım ederken, kötüler karşı çıkıyor. Kahraman, birçok, sınavdan geçiyor ve sonunda görevini başarınca ödülünü alıyordu. Bu saptamalardan yola çıkan Propp dünya masallarını bu yönden incelemeye ve karşılaştırmaya başladı.

Bu sayede dünyadaki tüm masalların kaynaklandığı temel yapıyı ortaya çıkararak masal incelemeleri için bir çözümleme modeli oluşturdu. Bu çözümleme metodunun dünyadaki tüm olağanüstü masalların incelenmesi için kullanılabileceğini de ortaya koymuş oluyordu.  

Bu yöntemi anlamak için ilk önce Olağan üstü masalların ne olabileceği konusunda da bir tanım ortaya konulmuştur. Bu tanıma göre Olağanüstü masallar “Bir kötülükle ya da bir eksiklikle başlayıp ara işlevlerden geçerek evlenmeye ya da düğümü çözme olarak kullanılan başka işlevlere ulaşan masalllardır .”[2] anlayışına ulaşıldı.

Propp, masallar arasında değişmeden aynı kalan hareketlere fonksiyon – işlev -  adını verdi. V. Propp, masallardaki kahramanların işlevlerini de analiz etti. Buna göre de işlevi şu şekilde açıkladı. “ işlev kişinin eylemidir ama bu eylem de olay örgüsünün akışı içindeki anlamına göre belirlenmiştir. Yani kişilerin eylemleri, masalların temel bölümleridir”[3]  V. Propp bu eylemleri, kişilerin her masalda sürekli değişen özelliklerinden soyutlar ve her eylemi,  masalın akışı içindeki yerine dikkat ederek belirler.

 İlk önce Rus masallarını inceleyen Prop aynı yöntemle dünya masallarını da ele aldı. Daha sonra Rus ve Dünya masallarını karşılaştırarak olağanüstü masallarda değişmeyen otuz bir fonksiyon  -işlev- olduğunu tespit etti.

Bu fonksiyonların neler olduğunu anlayabilmek için önce fonksiyonu ne olduğunu belirtmek gerekmektedir.

Propp’un fonksiyon-  İşlev- tanımı şöyledir: Fonksiyon, bir şahsın anlamını masalın gelişim çizgisi içinde bulan hareketidir. Her masalda bu otuz bir fonksiyonun tamamı bulunmaz. Bütün masallarda bulunması zorunlu olan bir tek fonksiyon vardır: O da “kötülük” yahut “yokluk” adı verilen fonksiyondur. Bütün olağanüstü masallar, masalın başında vuku bulmuş bir kötülüğün bir kahramanın çabasıyla telâfi edilişinin hikâyesidir. Masallarda fonksiyon sayısı değişik olabilir ancak bunların sıralanışı daima aynı kalır.

Propp’un tespitine göre olağan üstü bir masalda otuz bir fonksiyonun tamamı veya büyük bir kısmı bulunabilir. Kuşkusuz, bütün masallarda, bu işlevlerin tümü olmayabilmektedir. Ama bir ya da iki işlevin eksik olması bazı masallarda bazı işlevlere yer verilmemesi masallardaki işlev sırasını, olay örgüsünde ortaya çıkış düzenini değiştirmemektedir.

Masallardaki kişiler birbirlerinden farklı olmalarına karşın, yaptıkları eylemler birbirine benzer. Propp’un işlev diye adlandırdığı bu eylemler, masalların değişmeyen öğeleridir.  Kişilerin adları sanları ne olursa olsun, işlevleri değişmeyen nitelikler taşımaktadır. Masalları oluşturan da kişilerin bu işlevleridir.

 Bu fonksiyonlar şunlardır:[4]

 A. Hazırlık Bölümü:

·         1) Ailenin üyelerinden birisi evden uzaklaşır. Sembol : e.

·         2) Masal kahramanına bir yasak bildirilir. Sembol : k.

·         3) Kahraman bildirilen yasağı mutlaka çiğner. Sembbol : q.

·         4) Düşman bilgi elde etmeye çalışır. Sembol : v.

·         5) Düşmana bilgi verilir. Sembol : W.

·         6) Düşman, kurbanı aldatmaya çalışır: Sembol: J. 7)Kurban aldanır. Sembol: g. [5]

B) Birinci Kısım:

·         8) Düşman ailenin bir üyesine zarar verir. Sembol: X . Yahut ailenin fertlerinden birinin bir şeyin yokluğunu hissetmesi. (Bu ikincisi, önceden vuku bulmuş bir kötülük gibidir.) Sembol: x.

·         9)Yapılan kötülük yahut yokluk haberi yayılır, kahraman yardıma çağrılır. Sembol: Y.

·         10) Arayıcı kahramanın harekete geçmeye razı olması. Sembol : W. 11) Arayıcı kahramanın yola çıkması. Sembol : ­.

·         12) Arayıcı kahramanın bağışçı tarafından sınavdan geçirilmesi. Kahraman başardığı takdirde büyülü bir nesneye yahut büyülü bir yardımcıya kavuşacaktır. Sembol : D.

·         13) Müstakbel bağışçıya kahramanın tepkisi. Sembol : H.

·         14) Kahramanın büyülü vasıtayı elde etmesi. Sembol : Z. 15) Kahramanın aranan nesnenin bulunduğu yere ulaştırılması. Sembol: R.

·         16) Kahraman ve düşmanın savaşı. Sembol: L.

·         17) Kahramanın daha sonra tanınmak için işaretlenmesi. Sembol: M.

·         18) Düşmanın yenilmesi. Sembol: V.

·         19) Masalın başlangıcındaki kötülük yahut yokluğun giderilmesi. Sembol: E. [6][7]

C) İkinci Kısım:

·         20) Arayıcı kahramanın geri dönüşü. Sembol : ¯.

·          21) Kahramanın düşman tarafından takip edilmesi. Sembol: P. 22) Kahramanın takipten kurtulması. Sembol: S.

·         23) Kahramanın kimliğini gizleyerek ülkesine dönmesi. Sembol: O.

·         24) Sahte kahramanın asılsız iddialarda bulunması. Sembol: F.

·         25) Kahramana zor bir görevin teklif edilmesi. Sembol: T. 26) Kahramanın görevi başarması. Sembol: A.

·          27) Kahramanın tanınması. Sembol: I.

·         28) Sahte kahramanın veya düşmanın maskesinin düşürülmesi. Sembol: Dv. 29) Kahramanın yeni bir fizikî görünüm kazanması. Sembol : Tr.

·         30) Düşmanın cezalandırılması. Pu.

·         31) Kahramanın evlenmesi ve tahta çıkması. Sembol: N.[8]

Bu işlevlerin hepsi bir masalda bulunmasa bile bu işlevler her masalda aynı sırayı izlemektedir. İşlevler masallardaki temel işlevleri simgelemektedir. Her işlev sonraki işlevi oluşturan bir gerekçeyi meydana getirir. Her işlevi bir diğerine bağlayan bağlantı öğeleri oluşur. Bu işlevlerin oluşmasına sağlayan diğer bir unsur güdülenmeler ve amaçlardır.

Masalardaki işlevler, “yasak, yasağa karşı gelme”, “ çatışma- zafer” “ zor görev ve zor görevi başarma”, “ görevi izleme, iyilerin yardımı”, iyilerin ve kötülerin çatışması”, büyüye uğrama- büyüden kurtulma”  cezalandırma- evlilik” gibi öğelerden kaynaklanır. 

MASALLARDAKİ TİPLER VE FONKSİYONLARI

Olağan üstü masallardaki bu işlevler ve olaylar dizisi yukarıda belirtilen sıralamaya göre dizilir. Bu işlev dizisi i, aynı sıralama içinde birbirlerini izlerlerken,  bu işlevleri ve olayları gerçekleştirenler yedi temel kişidir. Her masalda işlevleri değişmeyen yedi temel tip bulunur.  Olaylar bu 7  temel kişi çevresinde gelişirler.

V. Propp, işlevleri ve kişileri belirledikten sonra, masalın bir birini bütünleyen iki tanımını verir. Birinci tanım işlevlerin dizilişlerine göre yapılan tanımdır, ikinci tanımsa masalın 7 kişiden oluşan bir taslağı izlediğini belirtir.

Propp, her masalda masallarda yedi temel şahıs olduğunu tespit etmiştir. Bunlar, bildiğimiz anlatı kahramanı manasına gelmezler. Bunlar, insan, canlı, cansız olabilir yani birer temel rol anlamındadırlar. Bir şahıs birden fazla rolü üstlenebildiği gibi, bir rol birçok şahıs tarafından oynanabilir.

Masaldaki yedi rolün fonksiyon paylaşımı Propp’a göre şöyledir:        

·         1) Düşmanın hareket alanı : Kötülük yapma , Savaş, kavga, yarışma , Takip

·         2) Bağışçının hareket alanı : Büyülü vasıtanın verilmesi ve

·         3) Büyülü yardımcının hareket alanı : Kahramanın yer değiştirmesi , Kötülüğün telafisi , Takipten kurtulma , Güç görevin yapılması, Kahramanın şekil değiştirmesi

·         4)Aranan nesne (Prenses) ve Yönlendiriciye (Padişah) bağlı hareket alanı: Güç görevin teklifi , İşaretleme , Sahte kahramanın maskesinin düşürülmesi , Kimlik belirleme , İkinci düşmanın cezalandırılması , Düğün, Evlenme

·         5) Yönlendirici’nin hareket alanı: Arayıcı kahramanı sefere gönderme.

·         6) Arayıcı kahramana bağlı hareket alanı: Karar verme ve yola çıkma , Bağışçının isteklerini yapma , Düğün, evlenme . İlk fonksiyon , arayıcı kahramanı tanımamızı sağlayan en önemli harekettir. Kurban kahraman, diğer kahramanların faaliyetlerine sadece pasif bir şekilde katılır.

·         7) Sahte kahramana bağlı hareket alanı: Karar verme ve yola çıkma , bağışçının isteklerine karşı tepki. Bu tepki çok zaman olumsuzdur. Asılsız iddialarla başarıyı sahiplenmeye çalışma .[9]

Masaldaki Kahramanlar 

·         iyi-kötü

·         haklı-haksız

·         güzel-çirkin

·         yardımcı-saldırgan

·         korkak-cesur

·         dürüst-hilekar

·         cimri-yardım sever

·         bahtlı-bahtsız

·         şeklinde sınıflandırılır. bu ifadeler insana özgü durumları ifade etmektedir.

Masalın Biçimbiliminin değeri ancak 1958 yılında İngilizceye çevrilmesinden ve başta C.L.-Strauss, A.J. Greimas, R. Barthes, C. Bremond, T. Todorov, vb. bilim adamlarının bu yapıta dayanarak metin çözümleme yöntemlerini geliştirmeleriyle ortaya çıkmıştır. Daha değişik bir anlatımla, yapısal çözümleme yönteminin çeşitli alanlarda yaygınlık kazanmaya başladığı 1960 yıllarında V. Propp?un kitabı bir çözümleme yöntemi araştıranlar için sağlam bir temel oluşturmuştur. Ancak, bu kitap yalnızca insan bilimlerindeki çözümleme yöntemlerine değil, çeşitli ülkelerdeki halkbilgisi çalışmalarına da yön vermiştir.

Vladimir Propp'un Hayatı

V. Propp (1895 – 1970) herşeyden önce bir halkbilgisi uzmanıdır; doğduğu kent olan Petersburg?da Slav Filolojisi Bölümü?nde okuyan ve 1915 yılında S.A. Vengerov?un o dönem için önemli sayılan Puşkin konusundaki toplu çalışmasına (ilerde doğacak biçimciler okulunun en önemli temsilcileri burada yetişmişlerdir) katılan V. Propp, 1918?de öğrenimini bütünledikten sonra çeşitli okullarda Rus dili ve yazını dersleri vermiş, ardından Leningrad Üniversitesi?nde Almanca okutmuş ve bu konuda bazı incelemeler yayımlamıştır. Daha sonra da halkbilgisiyle ilgilenmeye başlayarak Leningrad Üniversitesinde budunbilim konusunda ders vermiştir. Yayımladığı başlıca yapıtlar arasında Masalın Biçimbilimi (1928), Olağanüstü Masalların Tarihsel Kökenleri (1946) , Destansı Rus Şiiri (1955), vb. sayılabilir.

KAYNAKÇA 

·         [1] Yrdm Doç. Dr. Nilgün Çıplak, W. Prop’un, Masal Çözümleme Metodu, https://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/

·         [2] Mehmet Rifat – Masalın Biçimbilimi ?Ön söz-B/F/S Yayınları.-1985

·         [3] Masalın Biçimbilimi – Vladimir Propp, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İnceleme – Araştırma Dizisi, Çeviren: Mehmet Rifat, Sema RifatSayfa Sayısı: 232 sayfa

·         [4] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyad/276-masal.html

·         [5] Masalın Biçimbilimi – Vladimir Propp, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İnceleme – Araştırma Dizisi, Çeviren: Mehmet Rifat, Sema RifatSayfa Sayısı: 232 sayfa

·         [6] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyad/276-masal.html

·         [7] Masalın Biçimbilimi – Vladimir Propp, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İnceleme – Araştırma Dizisi, Çeviren: Mehmet Rifat, Sema RifatSayfa Sayısı: 232 sayfa

·         [8] Masalın Biçimbilimi – Vladimir Propp, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İnceleme – Araştırma Dizisi, Çeviren: Mehmet Rifat, Sema RifatSayfa Sayısı: 232 sayfa

·         [9] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyad/276-masal.html