
Türk kumaş sanatında pek çok kumaş tür vardır. Geçmişten günümüze Geleneksel kumaşları tasnif etmeye çalışırsak üç ana ana grupta incelemek gerekir
a) Ev Dokumaları ve Evler için yapılan kumaşlar
b) Ticari Kumaşlar
c) Saray Kumaşları
a: Ev kumaşları: Ev halkı ve hane üyelerinin ihtiyaçları için dokunan ev halkının ihtiyacını karşılamaya yönelik evcil hayvanların yapağıları, yöredeki , ipek, pamuk ve keten gibi malzemelerden yapılan kumaşlardır.
Ev kumaşları : Yağlık, peşkir, uçkur , çevre. bürümcük ve kıvratma, iç giyim bezleri, önlük, entari, şal, peştemal, gömlek, mintan , etek , sofra örtüsü, sofra bezi vb yapımı için üretilen kumaşlardır. Etamin , işleme, yastık yorgan kılıfı, atkı, Yorgan yüzü ve yatak çarşafı olarak kullanılan alaca, erkeklerin dış giyiminde kullanılan aba vb de bu tür dokumalardan sayılabilir.
b) Ticari Kumaşlar
Ticari amaç için dokumacılığı meslek edinmiş kimselerin kendi dükkan ve atö lyelerinde ürettikleri kumaşlardır. Bu kumaşların dokunup. tezgahtan çıkışı, Ipllklerln hazırlanıp boyanmasına kadar yan meslekler de ortaya çıkmıştı.
Bu sanat dallarının bağlı oldukları Ahilik teşkilatları ve loncaları vardı. Bu işlerle uğraşan esnaflar loncaların talebi ve şartlarına uygun olarak üretirler loncaları ve devlet tarafından konulan kurallarla, ticari kumaş üretim faaliyelerinde bulunurlar. Neyi nasıl yapacakları ne oranda ne kullanacakları , hangi kumaşı nasıl ve ne şekilde boyayacaklarına kadar sıkı kurallara bağlı olarak çalışırlardı. Hammaddeleri de aynı loncadan alırlar loncanın biçtiği değerin altında veya üstünde mal satamazlar, kurallara uymadıkları takdirde lonjadan ve meslekten men edilirler hatta cezanlandırılırlar ve teşhir edilirlerdi.
c) Saray Kumaşları
Saray halkının ve sultanlann giyimi, halkın giyiminden tamamen ayrıydı. Saray efradı ve hanedan üyeleri için özel kumaşlardokunur bu kumaşlardan yapılmış elbiseleri başka kimse giyemez veya bu kumaşlar saray atölyesinin dışında üretilemezdi. Bu kumaşlar özel olarak dokunur özellikle hanedan üyeleri için özel yapılan kumaşlar kesinlikle kimse tarafından yapılmaz ve giyilemezdi. Bu kumaşların bir çoğu ipekli, altın ve gümüş işlemeliydi.
Her sınıfa mensup insanların giyim şekilleri yasalarla belirlenmişti. Hanedan üyeleri ve diğer saray görevlileri iiçin 1845'te özel bir teşebbüsle Hereke fabrikası kurulmuş, 1875 yılından sonra da Saray efradı için özel kumaş yapmak geleneğine son verilmiştir. Bu fabrikada üretilen kumaşlar Osmanlı kumaşlarına ait son örnekleri teşkiil etti. [1]
d) Taklit kumaşlar
Özellikle 18 yy dan sonra Osmanlı saray kumaşları olan zerbaft, çatma, seraser, kemha, kumaşların taklitleri yapılmaya başlanmış ve yurt dışında satılmıştır. Bu kumaşlar sarayda dokunmuş gibi gösterilmiş ve yurt dışında büyük ilgi görmüştür. İpekli ve işlemlei bu taklit kumaşlar 19 yy dan sonra iç piyasada da görülmüştür.
GELENEKSEL KUMAŞ ADLARIMIZ VE DOKUNDUĞU YÖRELER
Geleneksel kumaşçılığımızda önem kazanan kumaş türlerimizin bazıları dokunduğu yöre adları ile birlikte aşağıya çıkarılmıştır.
- Denizli Buldan-Buldan bezi
- Denizli Kızılcabölük/Pamuklu dokumalar
- Muğla Fethiye/ Üzümlü-Dastar
- Muğla Yeşilyurt/ Pamuklu dokumalar
- Bursa, Antakya-İpek
- Şırnak- Şalşepik
- Erzurum-Bayburt-Ehram
- Gaziantep-Kutnu, Alaca, Meydanîye
- Kastamonu-çeşitli pamuklu dokumalar
- Burdur-Burdur Alası
- İstanbul Şile-Şile Bezi
- İzmir Ödemiş-İpek ve çeşitli pamuklu dokumalar
- Kandıra-Kandıra Bezi
- Karadeniz Ereğli-Elpek bezi
- Tokat-Tokat bezi
- Sinop-Ayancık keteni
- Sinop- Boyabat çemberi
- Sinop-Durağan “Mahmara”
- Siirt Battaniyesi, çarpana dokuma
- Yörük işi çarpana dokuma ile yapılan çevre, peşkir, çarşaf, yağlık
- Şile bezi, Şile,
- Üsküfe, sevailer
- Bilecik çatması
- Üsküdar çatması,
- Ankara sofu.
- Bilecik çatması,
- Selanik çuhası,
- Trablus kuşağı,
- Konya sevaisi,
- Antalya abanisi
İLGİLİ LİNKLERİMİZ
- [1]Fikri Salman, TÜRK KUMAŞ SANATINNDA GÖRÜLEN GELENEKSEL KUMAŞ ÇEŞİTER1MIZ, https://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunigsfd/article/viewFile/1025003138/1025003030