Türkiye’de El Halıcılığı
Türk halıcılığının üretim merkezleri ağırlıklı olarak evde kurulan el tezgâhlarıdır. Türkiye’de halı üretimi yaklaşık 30 milyon m2/yıl olmasına rağmen, dünya el halısı ticaretindeki yerimiz % 5 oranındadır. Türkiye’de üretilen el halılarının %3’ünü ipek, %97’sini ise yün halı oluşturmaktadır. Genelde ipek halıların ortalama düğüm adedi 100.000 düğüm/m2, yünlü halılarda ise düğüm adedi 10.000 düğüm/m2 olmaktadır. Hereke ipek halıda 1m2 = 1 milyon düğüm olmaktadır[1]Katma değeri yüksek ve emek yoğun olan el halıcılığında istihdamın 1,5 milyon kişi olduğu düşünülmektedir. Ancak, son on yılda üretim kaybının %20’lere ulaştığı görülmektedir.[2]
Halı dokumalarda genellikle iki tip düğüm görülmektedir.
Türk Düğümü (Gördes Düğümü - Çift Düğüm - Kapalı İlme): Manisa'nın Gördes kazasında kullanıldığından bu ismi alan, Türkiye'de halı dokumalarda kullanılmaktadır, dünya literatürüne de Türk Düğümü olarak geçmiştir. Bu düğümünde iki türü görülmektedir. İç Anadolu'da kullanılan düğüm şeklinde, iplik, çözgü çiftinin önce öndeki sonra arkadaki teline dolanarak bağlanan düğümdür. Batı Anadolu'da kullanılan düğümde aynı işlem ters uygulanmaktadır. Bu değişiklik halının kalitesini etkilememekte, yalnızca Batı Anadolu'da dokunan halıların hav kesiminde kolaylık görülmektedir.
İran Düğümü (Sine İlmesi - Tek Düğüm - Açık İlme): Batı İran'daki bir yöreden adını alan Sine Düğümü olarak bilinmektedir. Bu düğümde iplik yalnızca çözgü çiftinin önündeki teline bağlanır, diğer çözgünün arkasından geçirilip aşağı doğru çekilerek sıkıştırılmaktadır. İran düğümlü halılarda da iki atkı ipi kullanılmaktadır.[3]
TÜRK HALICILIĞINDAKİ TEZGÂH TÜRLERİ
Kirkitli Dokuma Tezgâhları
Masa tezgâhı, yatay tezgâh (konar - göçer veya yer tezgâhı; bez ayağı dokumaların yapımında kullanılmaktadır), dikey tezgâh (halı dokuma tezgâhı. Sarma tezgâh, düz tezgâh olmak üzere üç çeşidi görülmektedir).
Mekikli Dokuma Tezgâhları
Kamçısız tezgâhlar (genellikle iki pedallı, mekiğin elle atılması ile dokumalar yapılmaktadır), Kamçılı Tezgâhlar (mekiğin kamçının çekilmesi ile atılarak dokuma yapılmaktadır), Çukur Tezgâhlar (dokuyucunun oturduğu yer, pedalların bulunduğu kısım çukur içerisindedir), Yüksek Tezgâhlar, Armürlü (sekiz gücüden yirmidört gücüye kadar gücü gerektiren dokumalarda kullanılmaktadır) ve Jakarlı (Yirmi otuzikiden fazla gücü gerektiren dokumalarda kullanılmaktadır) tezgâhlar.
Türkiye’de el halıları Türk Standartlarına göre;
Ekstra ekstra ince
Ekstra ince
İnce
Orta
Kaba,
Olmak üzere beş kategoride toplanmaktadır.
1.Ekstra ekstra ince grup;
Hereke, Sivas, Yağcı Bedir
Sivas, Kayseri ve Kemaliye’de dokunmaktadır.
2.Ekstra ince grup;
Bünyan
Kayseri
Yahyalı
Ürgüp
Yörük(Niğde)’de dokunmaktadır.
3.İnce grup;
Bünyan
Taşpınar
İğneli
Maden
Konya
Kırşehir
Kula yöresinde dokunmaktadır.
4.Orta(ikinci) grup;
Kula
Kırşehir
Uşak
Ürgüp
Koyunlu
Isparta
Konya
Bergama’da dokunmaktadır.
5.Kaba grup ise;
Demirci
Gördes
Avanos
Simav
Uşak
Bor
Fertek yöresinde dokunmaktadır.[4]
Başlıca Halı Dokuma Merkezlerimiz
Milas, Demirci, Uşak (Ege Bölgesi),Bergama (Yağcıbedir), Ardahan (Doğu Anadolu) Gördes, İzmir , Kula , Kırşehir, Bursa'Konya, Hereke, Kula, Ladik, Sivas, Antalya (Döşeme altı), Fethiye, Kayaköy halısıKırşehir, Niğde, Kayseri, Bünyan Isparta, Demirci , Avanos, Simav, Bor, Fertek, Koyunlu, Ürgüp, Taşpınar, İğneli, Maden, Yahyalı, Erzincan Kemaliye’dir.
Son yıllarda çeşitli şehir, ilçe ve köylerimizde toplu üretim merkezleri açılmaya çalışılmakta, kurslar düzenlenmekte, modern halı üretim merkezleri açılması yolunda gayret sarf edilmektedir. Fakat sanayi tipi halıların ucuzluğu karşısında el dokuma halılarının kalitesine rağmen, el halıcılığının dayanma ve rekabet gücü git gide azalmaktadır.
KAYNAKÇA
- [1] DPT, Tekstil ve Konfeksiyon Özel İhtisas Raporu
- [2] https://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-37.pdf
- [3] .edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/66-turk_kulturunde_dokuma_teknikleri_ve_dokuma_.html
- [4] DPT, Tekstil ve Konfeksiyon Özel İhtisas Raporu
Not: Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, Resim,Tablo, kaligrafi, ebru, Fotoğraf, minyatür, hat, sedef, el işi, oya, bezeme, Telkari, kazaziye benzeri çalışma ve araştırmalarınızı, sitemize üye olarak , bize başvurarak ESA'da paylaşarak kültürümüze katkıda bulunabilir, kendinizi ve ürünlerinizi tanıtabilirsiniz.
BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM veya [email protected]