Hünername, ilk saray şehnamecisi Arifi Fethullah Çelebi’nin başladığı,  ikinci saray şehnamecisi Eflatun’u Şiraz’nin devam ettiği, sonunda  Seyyid Lokman Aşuri ’nin bitirdiği şehname tarzında yazdığı tezhip ve minyatürleriyle ünlü eserdir.

Hünername’nin orijinal nüshası Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilmektedir. Kanuni Sultan Süleyman zamanına kadar Osmanlı sultanlarını anlatan ve minyatürlerle süslenmiş bu eser içerdiği 89 çift [1]sayfa minyatürleri ile ünlü Osmanlı el yazma ve minyatür eserlerinden biridir. Eserin orijinal nüshası Topkapı Sarayı' Müzesi Kütüphanesi’nde iki cilt halinde bulunmaktadır [TSMK – H. 1523/H. 1524]

Osmanlı sultanlarının hakkında bilgi veren zaferlerini ve haytalarını anlatan minyatürler içeren bu eserin yazılması Osmanlı tarihinin ilk saray şehnamecisi olan Arifi Fethullah Çelebi tarafından başlatılmıştır.  Arifi’nin bu görevi tamamlayamadan bırakması ile   Hünername’nin tamamlanması  Arifi’nin yerine  Şehnameci olan Eflatun’u Şirazi’ye kalmıştır.  Eflatun’u Şirazi bu eseri on bölüm olarak tasarlamış ancak üç faslını yazıp bitirebilmiştir. Seyyid Lokman’nın şehnameciliğe atanmasından sonra  Seyyid Lokman “ eserin tezhibinin fazlaca abartıldığını, ta‘lik hatla sade zerefşan kâğıda yazılması ve bilgi bakımından gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi gerektiğini söylemiş, bunun üzerine III. Murad 22 Şevval 985 (2 Ocak 1578) tarihli bir hükümle (BA, MD, nr. 33, s. 189/380) bu görevi kendisine vermiştir.” [2]

 Seyyid Lokman Aşuri ’ ,  eseri dört cilt (rükün),  olarak tasarlamış,  “her cildin de on fasıl, bir tezyîl ve bir hâtimeden oluşacağını, I. ciltte Osman Gazi’den Yavuz Sultan Selim’e kadar on padişahın, II. ciltte Kanûnî Sultan Süleyman’ın, III. ciltte II. Selim’in, IV. ciltte de III. Murad’ın hünerlerinin anlatılacağını, ayrıca I. cildin her bir faslında on hikâye, tezyîl kısmında ise padişahlara ait latif söz ve beyitlerin yer alacağını belirtmiştir. ” [3]Ancak bunlardan sadece I ve II. ciltleri yazabilmiştir. [4]

1569 yılında Saray Şehnamecisi olan  Seyyid Lokman Aşuri ,bu eser II. Selim’i de dâhil etmiş ama II. Selim döneminde Hünername’nin bitirilmesi on yıl gecikmiş Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın girişimi ile  1578 yılı başında eser yeniden yazılmaya başlanmış ve Sokullu’nun gayretleri ve III. Murad’ın maddi desteği ile bitirilmiştir.  Hünernamenin son fasılları Selim II ve III Murad dönemlerine ayrılmış,  1579-1580 yılında yeniden yazılmaya başlayan eser  Nakkaş Osman ve ekibi tarafından minyatürlerle de süslenerek  eserin  birinci 1584 yılında, temize çekilmiş, ikinci cildi ise 1588 yılında tamamlanmıştır. [5]

Eser dört cilt olarak planlanmış olmasına rağmen iki cilt olarak bitirilmiştir. Eser Nakkaş Osman ve ekibi tarafından resmedilmiş, Nigar Anafarta’nın Saray arşivinde bulduğu bir belgeye göre de eserin hazırlanmasında Ali Çelebi, Mehmet Bey, Veli Can, Molla Tiflisî ve Mehmet Bursavî gibi nakkaşlar da görev almıştır. [6]

Hünernâmdeki minyatürler “dönemin tarihî olaylarını, ekonomik, kültürel, sosyal yaşamını, kent dokusu ve mimari üslubunu aksettiren tarihî belgeler” niteliğindedir.  “Bu minyatürlerden; padişahla birlikte ava iştirak eden devlet adamları ve solaklar, yeniçeriler, şikâr ağaları, silahtar, ibrikdar, doğancı, zağarcı, sekban gibi her birinin vazifesi ayrı olan saray görevlileri tespit edilebilmektedir. Bunların portre özellikleriyle birlikte, giyim-kuşamı ve aksesuarları, atların eyer ve koşum takımları titiz bir detaycılıkla ele alınmıştır. Ayrıca ok-yay, kılıç, mızrak, kargı, topuz gibi av aletleri, ava katılan yırtıcı avcı kuşları, çeşitli cins tekiat ve köpekleri, avlanan hayvanları bu minyatürlerden takip edilebilmek mümkündür. “ [7]

HÜNERNAME I. CİLT

Eserin birinci cildi. ilk dokuz Osmanlı sultanlarının ayrılmıştır. İlk cildin orijinal yazma nüshası manzum olarak yazılmış, “Hünernâme’nin 1. cildi  sayfaları zerefşanlı, kenarları altın cetvelli “ [8]“48.5 x 30.5 cm. boyutunda, 234 yaprak ve 45 minyatürden oluşmaktadır. 1579’da başlanıp, 1584’de tamamlanmıştır.” [9]

Hünernamenin ilk cildi, Türk boyları ve ongunlarının resimlerle birlikte açıklanmış olması,  Selçuklularla ilgili kısa tarihî bilgiler vermesi bakımında oldukça ilginçtir. “ I. cildin girişinde Oğuz boylarının damgaları hakkında bilgi verilip Oğuz Kağan ile Oğuzların efsanevî cedlerinin hikâyeleri, Kayılar’ın Hıta ve Hoten’den Talas ve Sayram’a gelmeleri, Kınıklar’la beraber Amuderya’yı geçip Horasan’a ulaşmaları” [10]anlatılmaktadır. Hünername’nin birinci cildindeki bu bilgiler özel bir önem arz etmektedir.

“Bosnalı Sinân b. Mehmed tarafından âharlı kâğıt üzerine ta‘lik hatla yazılan” [11]bu ilk cildin içindeki minyatürlerde ilk dokuz hükümdarın portreleri, cesaret ve zekâlarını gösteren minyatürler ile onların savaşlarına ve hayatlarına dair tasvirler yer almaktadır. Eserde Topkapı Sarayındaki hayata dair çeşitli sahneler de yer almaktadır.

Minyatürlerde Sultan Osman Gazi'den YAVUZ SULTAN SELİM  'e kadar olan Osmanlı Padişahlarının cülusları, ölümleri her türlü vasıfları, merakları ve karakterleri, av eğlenceleri ile zamanlarındaki tarihi olaylar ve savaşları canlandırılmıştır.  Hünername’nin birinci cildinde Osman Gazi'den başlayıp YAVUZ SULTAN SELIM’e kadar hüküm sürmüş tüm padişahların tahta çıkışlarını, zaferlerini ve hünerlerini anlatan minyatürler vardır.

“Topkapı Sarayı’nın ikinci avlusunu gösteren ve çift sayfaya yerleştirilen minyatür, sarayın XVI. yüzyıldaki durumunu ve mimarisini göstermek bakımından çok önemlidir.”[12]

Eserin II . Cildi “ Fevkalâde güzel minyatürleri yanında sayfa kenarlarının zerefşanlı oluşu, metnin nefis bir ta‘likle yine zerefşan ve halkârlı, çeşitli çiçek ve hayvan resimleriyle süslü zemin üzerine yazılmış olması sebebiyle de eser ayrıca bir değer ifade etmektedir.” [13]

HÜNERNAME II. CİLT

İkinci cilt Kanûnî Sultan Süleyman ’a ayrılmıştır. Hünernâme’nin 2. cildi ise 0.43 x 0.30 cm. boyutunda olup, 302 [14]yapraklı ve 65 minyatürden oluşmaktadır.

Kanuni’nin tahta çıkışından ölümüne kadar ki dönemi anlatan eser 1588'de tamamlanmıştır. “ ’ın doğumu, isminin konulması, Kefe’ye sancağa çıkması, babası Yavuz Sultan Selim’in cülûsunda İstanbul’a çağrılması, kendisine İstanbul muhafazası görevinin verilmesi, daha sonra Saruhan sancağına tayini ve şehzadeliğinde yaptıkları anlatılır.  Yavuz Sultan Selim’in vefatı üzerine taht için davet edilmesi, daha sonra geldiği İstanbul’da karşılanması ve cülûs töreni gibi ayrıntılı bilgileri de ihtiva eder. ”[15] II. Cilt Kanuni Sultan Süleyman'ın hünerlerini, adaletine zaferlerini, güzel ahlakını, yardımsever ve adaletli kişiliğini anlatmak amacıyla yazılmış yazılar ve minyatürlere sahiptir. . İkinci ciltte Kanuninin cömertliğini, dindarlığını, avcılık ve savaşları ile ilgili betimlemelerini gösteren 52 veya 65 minyatür vardır.  (Kaynaklar minyatür sayısında hem fikir değildir. Kimi kaynaklar 52 minyatür kimi kaynaklar 65 minyatür olduğundan söz etmektedirler. ) 

Hünernameyi yazan hattalar ise Fethullah bin Katip Derviş es-Şirazi, Bosnalı Sinan Bin Mehmet, ve Adanalı Ali’dir. [16] Eserin ilk cildini yazan hattat ise Fethullah bin Katip Derviş es-Şirazi olarak gösterilir. [17] Eserdeki minyatürleri çizen nakkaşlar ve yaptıkları minyatür sayıları ise şu şekildedir. Nakkaş Osman (19), Ali Çelebi (6), Mehmet Bey (10), Veli Can (2), Molla Tiflisi (3),[18] Mehmet Bursavi’dir. [19]

"Topkapı Sarayı Müzesi'nin kütüphanesinde tek nüsha olarak muhafaza edilen, 'Hünername'nin I. Cilt yazması günümüzde Latin harfleri içerdiği bütün minyatürleri ile Yapı ve Kredi Bankası adına bir kültür hizmeti olarak Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayili Anonim Şirketi'nin ofset ve tipo tesislerinde, 43 minyatür asılları ile aynı boyda ve yapan ressamlara göre sıraya konmuş olarak, kaliteli kağıda ve oldukça büyük boyda  basılı olmak üzere yalnızca 2500 adet basılmıştır". [20]

Hüner namenin bu baskısı "Türkiye'de basılmış en büyük röprodüksiyon sıfatını taşımaktadır.   "[21]

BAZI MİNYATÜR BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ

• Alaeddin Ali Çelebi'nin Minyatürlü Humayunname Nüshaları
• Az Bilinen Selçuklu ve Osmanlı Minyatürcüleri İle Eserleri
• ÇAĞDAŞ TÜRK MİNYATÜRÜ VE MİNYATÜRCÜLERİ
• Hariri Makâmât Adlı Eseri ve Minyatürleri
• Hünername ve Minyatürleri
• İlhanlı Safevi Özbek ve Babür Devletlerinde Minyatür
• KİTAB- I SİYER-İ NEBİ VE MİNYATÜRLERİ
• Levni Hayatı Minyatürleri ve Şairliği
• Matrakçı Nasuh Hayatı Minyatürleri Tarih ve Matematikciliği
• MİNYATÜR NASIL YAPILIR ?
• Minyatür Nedir ve Özellkleri
• Minyatür Nedir . Doğu Batı Kültürlerinde Minyatür
• Minyatür’ün Tarihçesi ve Osmanlı Minyatürü
• MİNYATÜR, YAPIMI VE KÖKENİ, Dr. Hasan ÖZÖNDER
• Seyyid Lokman Aşuri ve Minyatür Eserleri

KAYNAKÇA 

[1] https://fr.wikipedia.org/wiki/Hünername

[2] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[3] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[4] SEYYID LOKMAN AŞURI HAYATI VE ESERLERI, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=42240

[5] SEYYID LOKMAN AŞURI HAYATI VE ESERLERI, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=42240

[6] Nalân Türkmen “Avcı Kuş İkonografisi ve Hünernâme’deki Betimlemeleri” Acta Turcıca, Yıl 1, Sayı 1, Ocak 2009:Türk Kültüründe Av, s.79-95.

[7] Nalân Türkmen “Avcı Kuş İkonografisi ve Hünernâme’deki Betimlemeleri” Acta Turcıca, Yıl 1, Sayı 1, Ocak 2009:Türk Kültüründe Av, s.79-95.

[8] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[9] Nalân Türkmen “Avcı Kuş İkonografisi ve Hünernâme’deki Betimlemeleri” Acta Turcıca, Yıl 1, Sayı 1, Ocak 2009:Türk Kültüründe Av, s.79-95.

[10] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[11] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[12] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[13] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[14]  Nalân Türkmen, agy.

[15] Zeynep Tarım Ertuğ, HÜNERNÂME, TDV, İA, cilt: 18; sayfa: 484

[16] https://blog.milliyet.com.tr/sanat-hazineleri--hunern-me-/Blog/?BlogNo=200432

[17] https://www.nadirkitap.com/hunername-minyaturleri-ve-sanatcilari-onsoz-sevket-rado-giris-nigar-anafarta-hunername-kitap1905740.html

[18] https://www.nadirkitap.com/hunername-minyaturleri-ve-sanatcilari-onsoz-sevket-rado-giris-nigar-anafarta-hunername-kitap1905740.html

[19] Nigâr Anafart, Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları, İstanbul 1969

[20] Hünername. Minyatürleri ve sanatçılarıYapı Kredi Bankası / Doğan Kardeş, İstanbu1969

[21] https://www.nadirkitap.com/hunername-minyaturleri-ve-sanatcilari-onsoz-sevket-rado-giris-nigar-anafarta-hunername-kitap1905740.html

KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER