Nakkaş Osman'ın Hayatı ve Hakkında Tespitler

 

(Şahname-i Selim Han, 1581) Âlim Şemseddin Ahmed Karabaği, Seyyid Lokman Aşuri ,Nakkaş Osman, ve Ekibi.

16.yüzyılın ikinci yarısında Topkapı Sarayı’nda el yazmaları resimleyen ve sarayın baş nakkaşı olduğunu bildiğimiz Nakkaş Osman’ın hayatı hakkında yeterli bilgimiz yoktur. Ancak yaptığı “600’den fazla minyatür “[1] ile Osmanlı devrinin en çok minyatür yapıldığı Kanuni, II. Selim ve III. Murad devrinde yaşamış, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde Seyyid Lokman ile çalışmış ve sarayın Başnakkaşı olmuş,   Üstat Osman olarak anılmış çok önemli bir nakkaştır. 

Nakkaş Osman’ın doğum ve ölüm tarihleri hakkında kesin bilgiler yoktur.  Fakat özellikle 16. Yy ıı yarısında Üstatlığı ile öne çıkmış,  III. Mehmet’in saltanatının ilk yıllarına kadar yaşamıştır. Normal bir insanın ortalama ömründen hareketle Nakkaş Osman’ın en erken 1520 li yılların ortalarında dünyaya geldiği ve 1595 yılından sonra vefat ettiği ortaya çıkmaktadır. Nakkaş Osman  ’ın ikbal günlerinin Sokullu’nun veziriazamlığı sırasında ve II. Selim’in tahta çıkmasından sonra başladığı belli olmaktadır.

Nakkaş Osman ‘ın doğumu, hayatı ve ölümü hakkındaki bilgiler zayıf olmakla birlikte onun çalışmaları onaltıncı yüzyılın son çeyreğinde yoğunlaşır. Nakkaş Osman’ın hazırlanmasında görev aldığı ilk eser, II. Selim Döneminde hazırlanmış olan 1568-69 tarihli Kanuni’nin son Macaristan seferinin konu edinildiği minyatürlü ‘Nüzhet-el-ekber der-sefer-i Zigetvar’ adlı eserdir. [2]  Bu eserin II. Selim zamanında ve Seyyid Lokman saray şehnamecisi iken hazırlanmış olduğuna göre Nakkaş Osman’ın Seyyid Lokman ile birlikte göreve başladığı ortaya çıkmaktadır.

 1570 yıllarından sonra Seyyid Lokman ile çalışmaya başladığı, Sarayın baş nakkaşı olduğu Seyyid Lokman ile 1595 yılına kadar pek çok eseri birlikte hazırladıkları ortaya çıkmıştır.  II. Selim ve III. Murad dönmelerinde padişahların çok yakınlarında olduğu,  Onun hazırlanmasında görev aldığı en son eser Şehinşahname’  olduğu için bu eserin yazılması 1592 de tamamlanmış, Şehinşahname’nin temize çekilip resimlenmesi ise 1006 (1597) yılında gerçekleşebilmiştir. Bu tarihte Sultan 3.Murad öldüğü için eser yeni Sultan 3.Mehmed’e takdim edilebilmiştir[3]. İhtimal ki Nakkaş Osman’da bu tarihe kadar yaşamış ve 1595 veya 1597 den sonra saraydaki görevi sona ermiş veya hayatını da kaybetmiştir. 1595 yılına kadar görevde kaldığı ve hayatta olduğuna dair diğer bir kanıt ise KİTAB- I SİYER-İ NEBİ dir. Hz. Muhammed’in hayatını mucizeleri ile anlatan ve Nakkaş Osman Yardımcısı Ali ve ekibi tarafından minyatürlerle süslenen bu eser 1595 yılında bitirilmiştir. [4]

Nakkaş Osman hakkında çok sayıda inceleme olmasına rağmen hayatı hakkında bilimsel yayınlarda ve devrinde yazılmış olan kaynaklarda oldukaç az bilgi vardır.  Tarihçi Gelibolulu Mustafa Ali, Menakib-i Hünerveran adlı kitabında onun hakkında kısa bir bilgi vermiş ve onu övmüştür.  Hayatı hakkında yazılabilecek detaylar arasında, Seyyid Lokman Aşuri ,Seyyid Lütfi, Molla Kasım ve Yardımcısı Ali ile birlikte uzun yıllar geçirmiş, Dârüssaâde Ağası Mehmet Ağa,  Siyavuş Paşa ve Hoca Sâdeddin Efendi ile sıkı ilişkiler kurmuş, göreve gelmesinde  ve görev aldığı yıllar  esnasında Sokullu Mehmet Paşa’dan yardım ve destek görmüş olmalıdır.

Üstad Osman’ın 1595 ten sonra öldüğü veya o tarihe kadar yaşadığı Kitab ı Siyer-i Nebi’nin bitiş tarihinden anlaşılmaktadır. Altı cilt olarak hazırlanan bu eseri, Üstat Osman, Seyyid Lokman ve ekibi hazırlamış, bu eseri Latin harfleri ve ile yayına hazırlayan Mehmet FARUK GÜRTUNCA,   bu eserin III. Murat zamanında, 1003, Hicri, 1595 miladi yılında, Topkapı Sarayında yazılıp tezhip edildiğini bildirmiştir. [5] [6][7] Nitekim 1595 yılından sonra Nakkaş Osman’ın adı kayıtlarda gözükmez olacaktır.

Kaynaklar Nakkaş Osman’ın doğumu ailesi, , yetişme biçimi, aldığı eğitimi, minyatür, tezhip ve ehli hiref teşkilatında nasıl ve ne şekilde eğitim gördüğü hakkında bize bilgi sunmamaktadır.  Fakat onun minyatürlerinde Matrakçı Nasuh’un sadeliği bulunur.   Ayrıca Yavuz Sultan Selim’in Tebriz’den getirdiği İranlı minyatür sanatçılarının, Tebriz ve Horasan ekolüne mensup nakkaşların,  tekniklerini de öğrenerek sarayın ehli hiref ve nakkaşlık teşkilatının bünyesinde yetiştiğini tahmin edilebiliyoruz. Onun minyatürlerinde Arifî Fethullah Çelebi’nin hazırladığı Şehnâme-i Âl-i Osmân adlı eserdeki minyatürlerin etkisi bulunmaktadır. O halde Nakkaş Osman bu ekolden gelen minyatürcülerin yetiştirdiği bir nakkaş olmalıdır. Nitekim 1569’da şehnâmeci olan Seyyid Lokman Aşuri,  sarayın şehnamecisi olunca[8] [9]Nakkaş Osman baş nakkaşlığa kadar yükselmiş ve Üstat kabul edilmiştir.

Nakkaş Osman’ın Seyyid Lokman’ın sarayın Şehnamecisi olmasından sonra ikbal günlerinin başladığı ortaya çıkmaktadır. Nakkaş Osman’ın Seyyid Lokman ‘ın yirmi beş yıl süren resmi şehnamecilik görevi esansında yanında bulunmuş olduğu birlikte hazırlamış oldukları eserlerden anlaşılmaktadır. Nakkaş Osman’ın üstatlığı 1595 e kadar devam etmiş. III. Mehmet’in ilk yıllarından sonra da büyük ihtimalle ölmüş olmasından dolayı adı anılmaz olmuştur. II, Selim ve III. Murat döneminde, sarayın Sernanakşı olan Üstat Osman,  Seyit Lokman Çelebi ile birlikte çok sayıda eseri minyatürlerle süslemiştir. Nakkaş Osman bu yıllarda saray ağaları ile de çok iyi ilişkiler içinde olmalıdır. Nitekim III. Murat’ın saray ağası olan Gazanfer Ağa ile yakın dost oldukları dönemin içerisindeki ilişkiler yumağından ortaya çıkmaktadır. Nakkaş Osman’ın yaklaşık olarak 20 kişilik bir ekibi vardır ve bu ekipteki nakkaşlar ve Üstat Osman’ın Gazanfer Ağa’nın yakın desteğini almaktadırlar.  Kaynaklar Nakkaş Osman’ın ekibindeki kişilerin isimlerini de bizlere sunmaktadır.

“989/ 1581 tarihli Arşiv belgesine göre Şehinşahname’yi hazırlayan Nakkaş Osman ve Seyyid Lokman’ın ekibindeki yirmi iki kişinin isimleri şunlardır. 

 

Nakkaşlar: üstad Osman, Ali, Hasan, Mehmed ve diğer Mehmed, Fazlullah Osman, Şah Mehmed, Musa müzehhib

Mücellidler: Mustafa ser, Abdî, İsmail Abdullah çırak

Katipler: Alaaddin Mansur Şirazi, Seyyid Kasım, Katip Haydar, Şemseddin Mehmed, Cafer Abdullah ebna-yı sipahiyandan ehl-i hıref katibi, çırak Mustafa Ferhad.[10][11]

Diğer bir belge ise Şehinşahname adlı eserin süslenmesi hakkındadır.  “Şehname-guy Mevlanâ Lokman Sultan Selîm-i Sanî zaman-ı şeriflerinde vaki olan hususu yazup temam etmeğin zeametine 10 000 akçe terakkî buyurıldı. Ve Şehnâmeyi tasvir eden Nakkaş üstad Osman ile Ali’ye mahlûlden ikişer akçe terakkî buyurıldı.”[12] Nakkaş Osman’ın dışında sözü edilen diğer nakkaş olan Ali ise Üstad Osman’ın en önemli yardımcısıdır. II. cildi Safer 1001 / Kasım 1592 sonunda tamamlanan Şehinşahnâme Nakkaş Osman’ın bu tarihte hayatta ve halen baş nakkaş olduğunun kanıtıdır.

Nakkaş  Osman’ın özellikle, III.Muratın yakın çevresinde bulunduğu, minyatür ve sanatı çok seven III. Murat’ın ona her türlü desteği verdiği, minyatürleri oluşturması için Nakkaş Osman’ın yapması gereken hiç bir  masraftan kaçmadığı belgelerden anlaşılmaktadır. Nakkaş Osman, III. Murad’ın oğullarının sünnet düğününü izlemiş ve resimlemiştir.  III. Murad döneminde yazılan hemen bütün minyatürlü eserlerin minyatürlerine Nakkaş Osman ve ekibi imza atmıştır.  Nakkaş Osman’ın duvar resimleri ve mürekkeple resim yapma [13]konusunda da usta olduğu anlaşılmaktadır.

Nakkaş Osman’ın  baş nakkaş olduğu dönemlerde  maaşının günlük  on akçeden günlük 24 akçeye kadar yükseldiği, minyatür başına 310- 313 akçe aldıkları, her yeni bir görev üstlendiklerin de yardımcısı Ali ile birlikte yevmi yelerine iki akçe eklendiği saraydaki kayıtlardan çıkarılan detay bilgilerdendir.

Nakkaş Osman ve ekibi Osmanlı Minyatür sanatında klasik kabul edilen bir ekol oluşturmuşlar. Osmanlı tasvirinde kendine özgü bir karakter meydana getirmişlerdir. Nakkaş Osman ve ekibinin minyatürleri klasik Osmanlı ve İslam minyatürlerinden farklı bir üslup meydana getirmiş ve kendisi bir klasik olabilmeyi başarmıştır.   Nakkaş Osman ve ekibinin oluşturduğu tarz II. Selim Döneminde 1568-69 tarihli Kanuni’nin son Macaristan seferinin konu edinildiği 39x25cm ölçülerinde 305 sayfalık ve 20 minyatürlü ‘Nüzhet-el-ekber der-sefer-i Zigetvar’ adlı eserdeki minyatürler ile başlar.  Bu minyatür tarzında resimler sade, gerçekçi,  kompozisyonda ustalık, belgecilik, biçimde ve içerikte bütünlük göze çarpar. Bu minyatürler tam veya çift sayfa minyatürler halindedir. Bu minaytürlerde gerçekçilik öne çıkar ve figürler çevre ile uyumludur[14]

 Nakkaş Osman ve minyatür sanatı hakkında değerlendirmelerde bulunan, minyatürlerinin biçimsel özelliklerini inceleyen yayınların sayısı oldukça azdır. Nakkaş Osman’ın minyatür sanatı hakkında Günseli Renda, Sezer Tansuğ, Nurhan Atasoy, Hilal Kazan, Nalân Aracı, Filiz Çağman ve Nalân Yılmaz bazı irdelemeler yapmışlar ama bu çalışmalar onun sanatı hakkında doyurucu olamamışlardır.  Nakkaş Osman’ın minyatürlerini biçim özellikleri açısından inceleyen kompozisyon düzenlerine ilişkin değerlendirme yapanların sayısı ise birkaç âdeti geçmez.  Nakkaş Osman minyatürlerinde kompozisyon düzenleri ile ilgili bilgi veren yayınların ön plâna çıkanları arasında: Sezer Tansuğ’un, “Şenlikname Düzeni” isimli kitabı Nurhan Atasoy’un, Nakkaş Osman’ın Eserleri ve Osmanlı Minyatür Sanatına Getirdiği Yenilikler, isimli doktora tezive Filiz Çağman’ın,“Şahnâme-i Selim Han Minyatürleri” isimli makalesi sayılabilir. [15]

NakkasOsman, Viyana Kuşatması

KAYNAKÇA 

  1. [1] Nalan Yılmaz, Nakkaş Osman, nalanyilmaz.blogspot.com/2010/04/nakkas-osman.html
  2. [2] Nalan Yılmaz, Nakkaş Osman, nalanyilmaz.blogspot.com/2010/04/nakkas-osman.html
  3. [3] https://www.edebiyadvekitap.com/sehinsahname-ve-minyaturleri-seyyid-lokman-ve-nakkas-osman/
  4. [4]  Mehmet FARUK GÜRTUNCA, https://www.kitapaloku.com/1_-Siyeri-Nebi-B%C3%BCy%C3%BCk-%C4%B0slam-Tarihi-%286-Cilt-Tak%C4%B1m%29-%
  5. [5] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/425-kitab__i_siyer_i_nebi_ve_minyaturleri.html
  6. [6] Mehmet FARUK GÜRTUNCA, https://www.kitapaloku.com/1_-Siyeri-Nebi-B%C3%BCy%C3%BCk-%C4%B0slam-Tarihi-%286-Cilt-Tak%C4%B1m%29-%
  7. [7] https://kilyos.ee.bilkent.edu.tr/~history/Ext/prophet.html
  8. [8] https://www.edebiyadvekitap.com/sehname-i-al-i-osman-arifi-fethullah-celebi/
  9. [9]  Erhan Afyoncu ,Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler, https://www.academia.edu/6656977/Os
  10. [10] https://www.edebiyadvekitap.com/sehinsahname-ve-minyaturleri-seyyid-lokman-ve-nakkas-osman/
  11. [11] Hilal Kazan, Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman’ınSaray İçin Hazırladığı Eserler,Osmanlı Araştımaları, Sayı 35, 2010
  12. [12] 10 S. 989 Erbiâ/ 16 Mart 1581, Çarşamba, BOA, KK.238,s.297.
  13. [13] Nalan Aracı, Nakaş Osman'ın Surname Yapıtından Resim Yorumları, Mersin Ünver., SBE, Resim Anadalı, Yüksek Lisans Tezi, 2005
  14. [14] Nalan Yılmaz, Nakkaş Osman, nalanyilmaz.blogspot.com/2010/04/nakkas-osman.html
  15. [15] Ruhi KONAKNakkas Osman Minyaturlerinde Kompozisyon Duzeni Ve Sanatsal Uretimler,yükseklisans: 2002… Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü GüzelSanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Resimİş Öğretmenliği BilimDalı , Erzurum, 2002