YAPILARINA GÖRE KOŞMALAR VE ÖRNEKLERİ

 

Koşmalar Hece Ölçüsü nün 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11'li veya 8 li kalıbıyla yazılan kendine özgü kafiye şeması olan lirik konulu şiirlerdir. Koşmaların konuları aşk, doğa, kahramanlık ve tabiattır. Koşukları devamı olan koşmalar konuları, ezgileri ve yapıları bakımından türlere ayrılmıştır.

 

Koşmalar dile getirilen duygular ve söylenişlerine göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi isimler almıştır. Koşmaların türlere ayrılmalarındaki en önemli kıstaslar ele aldıkları konuların özelliği ile ilgilidir. Mesela Âşıklık Geleneğinde yiğitlik kahramanlık, savaş konulu koşmalar koçaklama olarak adlandırılır. 

 

Koşma türlerinin ortak yanı ise durak sistemi ve ölçü sayılarıdır.  Koşma ve türlerinin kafiye şemaları da aynıdır. İlk dörtlüğün kafiye örgüsü xaxa ya da aaab biçiminde olur. Diğer dörtlüklerin ilk üç dizesi kendi arasında; dördüncü dize birinci dörtlüğün son dizesiyle kafiyelidir. cccb, dddb

 

Koşmalar saz ile ve ezgili de söylenebilen âşık edebiyatı ürünü şiirlerdir. Bu nedenle koşmaların son dörtlüklerinde söyleyen ozanın imzası olacak şekilde ozanın ismi, mahlası yani tapşırması bulunur.. Tapşırma divan ve halk şiirinde de kullanılan  "mahlas"  teriminin eş anlamlısıdır

 

YAPILARINA GÖRE KOŞMALAR

 

Koşmalar yapılarına göre şu türlere ayrılır.

 

1-Düz koşma: Âşık edebiyatında en sık kullanılan türüdür. Adi koşma olarak da adlandırılır. 

2-Yedekli koşma: İki şekli vardır. İlki koşma-mani halidir. Koşma bendlerinin arasına aynı kafiyede bir bayati bendi ya da 7 heceli bend girer. İkincisi yedekli 5'li koşma diye adlandırılır. 8'li hece ölçüsüyle yazılır. İlk bend 5, ikinci ve yedek sayılan bend 4 dizelidir. Daha ziyade Doğu Anadolu ve Azerbaycan’da saz şairlerince kullanılan bir koşma tipidir.

3-Musammat koşma:  Divan Edebiyatındaki musammat gazele benzer. “Musammat” iç kafiye anlamına gelir. Bu tür koşmalarda dize sonlarındaki uyaklar dize içlerinde de görülür. Bu koşmalarda her dizenin birinci ve ikinci bölümleri birbiriyle kafiyeli olur.

 İç kafiyeli koşmalardır. Her dizenin birinci ve ikinci kısımları kafiyelidir. 6+5 duraklı kalıpla yazılır.

4-Ayaklı koşma: İlk bendin dize sonlarına, diğer bendlerin ise sadece son dizelerine ziyade eklenerek oluşturulur. Ziyadeler 5 hecelidir. Genellikle musammat koşma şeklinde yazıldıklarından musammat ayaklı koşma da denir

5-Zincirleme koşma: Bendlerinin dördüncü dizesinin kafiyesi bir sonraki bendin ilk dizesinin başında tekrarlanan koşmalardır. Genellikle destanlarda kullanılır. Ziyadeler, zincirleme tipindeki koşmalara ilave edilirse bunlara zincirbent ayaklı koşma adı verilir.

  1. Zincirleme Ayaklı Koşma: Ziyadelerin zincirleme tipindeki koşmalar ilavesiyle meydana gelen koşma tipidir.

7.Koşma Şarkı Bu tür koşmaların dördüncü mısraları her mısraının sonunda kavuştak- nakarat-   olarak tekrarlanır.  Kuruluş olarak şarkıya benzeyen bu tip koşmalara Türkü dendiği de olmaktadır.

8- Tecnis Koşma : Bu tarz koşmaların bütün kafiyeleri cinaslı olur. Tüm kafiyeleri cinaslı olarak koşma dizmek tahmin edilebileceği gibi hayli zor olan ve hayli ustalık isteyen bir şeydir.

9- Mürâcaa (dedim – dedili) koşma

Dizeleri karşılıklı konuşma şeklinde yani “dedim – dedi” sözleri ile başlayan koşmalardır.

 

YAPILARINA GÖRE KOŞMA ÖRNEKLERİ

 

DÜZ- ADİ KOŞMA ÖRNEĞİ

 

Çünkü güzel gönül alıp gidersin

Hoşça tut yanında mihmanın olsun

Beni ferdalara salıp gidersin

Unutma ahd ile peymanın olsun

 

Meylettiği için Ferhad'a Şirin

Ol dahi yolunda terk eder serin

Aramızda olan mahabbet sırrın

Sakla can içinde pinhanın olsun

---

Sen var iken hergiz bakmazım yada

Eş olayım Mecnun ile Ferhad'a

Sen sağ ol sevdiğim dar-ı dünyada

Aşık Ömer kulun kurbanın olsun   Aşık Ömer

 

YEDEKLİ KOŞMA ÖRNEĞİ 1

 

Züiâlî çağırır ben bir nökerim

Heyya gibi dilden zeher tökerim

Zeher meher tökerim

Aşk kılıcın çekerim

Tunçtan beden sökerim

Ey benim bal şekerim

Hiç deme Mevlâ kerim

Haçan ki meydanda pençe çekerim

Her âşık sazını alsam el kınar.

 

Yukarıdaki, koşmanın dizeleri arasına 7 heceli bir bent girmiştir. Bu nedenle bu dizeler koşma-mani tipindeki bir yedekli koşma örneği olmaktadır.

Yedekli Koşma Örnek 2

Ey meleh sıfadlım gül yanahlı yar
Gururlanma son yerimiz toprahdır
Men ezzinem toprahdır
Yerin adı toprahdır
Tahdında hükmeden Süleyman olsan
Son nefesde yerin yurdun toprahdır. 

 

https://edebiyatvesanatakademisi.com/Icerik.aspx?a=/eEY-MELEH-SIFADLIM-G%C3%9CL-YANAHLI-YAR/ESA/1C27EEDF-2C66-44AB-BD87-1662F82B36B5

 

MUSAMMAT KOŞMA ÖRNEĞİ 1

 

Sevdaya duş ider, aşkı cuş ider

Her sözü kuş ider, firamuş ider

Cilve cunubuş ider, hatır huş ider

Badeler nuş ider, hemdemcesine

 

Dizelerdeki “uş” ses benzerlikleri ile hem dize sonlarında hem de dize içlerinde kafiyelidir.  Bu, musammat koşma türüne özgü bir niteliktir.

 

Musammat Koşma Örnek 2

Ey cemâli parlak kadi toparlak

Lebleri bal kaymak sükker misin sen

Boynuma lâle tak hele bir yol bak

Bu kadar yalvarmak ister misin sen

 

Lebler kırmızı la'l kaşları hilâl

Gözler âhû misâl bulunmaz emsâl

Bilmem bu ne hayâl bilmem bu ne hâl

Bu ne parlak cemâl ülker misin sen

 

Mir'âtî hem-vâre yanıktır yâre

Yüreğimde yâre oldu bin pâre

Gönül başka yere düşmez ne çâre

Bir başka nigâre benzer misin sen   Mirati

 

AYAKLI KOŞMA ÖRNEĞİ

 

Ey benim cânânım can içre canım

Şûh nev-civânım olma bî-vefa rahm eyle bana

Ben sana kurbanım gel kes gerdanım

Dök yerlere kanım tek ol aşina olma bî-vefa

Nar-ı aşkın serde düştüm yek derde

Şeklin perilerde yoktur kişverde

Ellerin hançerde zerrin kemerde

Her gördüğün yerde gel bakma kıya can sana feda

Sevdim sen dil-beri hûblar serveri

Gördüm şeklin peri oldum müşteri

Çeksen de hançeri kessen bu seri

Gayri şimden geri sen şah ben Gedû kul oldum sana     AŞIK GEDAİ

 

 

ZİNCİRLEME KOŞMA ÖRNEĞİ

 

O ki yaratıldık turab-ı Tûr'dan 
Perverdigâr Hak Subhan'ı biliriz 
Turabın aslını yarattın nurdan 
Nurdan evvel bir mekânı biliriz

Mekanda var iken nice bin şeher 
Anı ziynet kıldı murg-u meher 
Günde yetmiş kere eyledi teher 
Ekl ettiği rızk u nânı biliriz

Rısk-u nâne visâl eyledi Hûdan 
Yoktan var edildi o zaman Âdem 
Cinandan cihana bassan da kadem 
Anı nisbet dü cihanı biliriz

Du cihanda yer gök çarh u felekler 
Hesaba muntazır suda semekler 
Arş-ı Alâ Mühteha'da melekler 
Ne zikirde kelâm kânı biliriz

Kelâm kânı zikir ederler gayet 
Yalan değil günü bugün bir hayat 
Altı bin altı yüz altmış âyât 
Emr-i haktan biz Furkan'ı biliriz

Furkan'da nice âyet yerince 
Nice sinek nice murg u karınca 
Mağrip meşrik kûh-ı Kaf'a varınca 
Hükmeyleyen Süleyman biliriz

Zülâlî şevketten ummaz hiç bac'ı 
İzhar eder günahkâra ilacı 
Başına örterler mürüvvet tacı 
Fahr-î âlem şah sultanı biliriz        Zülalî 

 

ZİNCİRLEME AYAKLI KOŞMA

 

Gani Mevlam düştüm aşk od’una

Aşk od’una düştüm ciğerim kebab

Söndürmez âb

Âb akıyor benim iki özümden

Gözümden akan yaş hep olur şarâb

Kerem et Yârab

 

 “Söndürmez âb” ve “Kerem et Yârab” zincirlerme tipindeki koşmaya eklendiğine dikkat edelim Bu tür koşmalara zincirbent ayaklı koşma denir.

 

KOŞMA ŞARKI ÖRNEĞİ

 

İki dilber gördüm güller içinde
İkisi de nazlı cana uygundur.
İsmini gizlerim diller içinde
Biri nazlı ceylan biri toygundur.

Kaçan bir naz ile eylese reftar
Kemendi zülfünü eyleyip etvar
Şehr-i melahatte o şiirn güftar
Biri nazlı ceylan biri toygundur.

…….

Gevheri nedendir kadı tûbalar
Eyleme aşıka hoş hoş abalar
Eynime giydirdi gitti abalar
Biri nazlı ceylan biri toygundur.     GEVHERİ

 

TECNİS KOŞMA ÖRNEĞİ

 

Derd-i dilim arttı yârimin derdim

Seksende doksanda yüzde seyr eyle

Gonca güllerini yârimin derdim

Gerdanda dudakta yüzde seyr eyle

Sel gelince yıkılırmış yar dedim

Al hançeri vur sineye yâr dedim

Yeter cevr ü cefa etme yâr dedim

Cism ü bedenimi yüz de seyr eyle

Çeşmîyâ bin gazel yazdım dîvâne

El bağladım yâre durdum dîvâne

Dedi var yıkıl git behey dîvâne

Aşkın deryasında yüz de seyr eyle    (Çeşmi)

 

MÜRÂCAA KOŞMA ÖRNEĞİ

 

Seherde uğradım ben bir güzele

Dedim Tatar mısın söyledi yoh yoh

Bu gönül dağında bahar ayında

Dedim biter mıdır söyledi yoh yoh

 

Dedim ala nedir dedi gözümdür

Dedim güneş nedir dedi yüzümdür

Dedim bülbül nedir dedi özümdür

Dedim öter misin söyledi yoh yoh

 

Dedim Erciş nedir dedi ilimdir

Dedim gider misin dedi yolumdur

Dedim sefil Emrah dedi kulumdur

Dedim satar mısın söyledi yoh yoh  Erzurumlu Emrah   ‘a

 

KAYNAKÇA

 

KOŞMA NEDİR KOŞMA TÜRLERİ TÜM ÖZELLİKLERİ VE ÖRNEKLERİ

MÜRÂCA’A KOŞMALAR VE ÖRNEKLERİ

ACEM KOŞMASI NEDİR

DÜZ KOŞMA NEDİR ( ADİ KOŞMA)

KAYABAŞI KOŞMA TÜRÜ VE ÖRNEKLERİ

 

 



KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER
1 Koşma Nedir Koşma Türleri Tüm Özellikleri ve Örnekleri
2 Tecnis SEVDİYİM (Âşıq Peri'ye)
3 ACEM KOŞMASI NEDİR
4 Mürâca’a Koşmalar ve Örnekleri
5 Mürâca Müracaat Nedir Mürâca Gazel
6 Düz Koşma Nedir ( Adi Koşma)
7 Kayabaşı Bozlağı
8 KAYABAŞI KOŞMA TÜRÜ VE ÖRNEKLERİ
9 Koçaklama Yiğitlerin bir bir görün boyunu
10 Koçaklama Nedir Konuları Özellikleri Örnekleri
11 Güzelleme Nedir Aşık Şiirinde Güzelleme
12 Semai (Vefasın görmedim)





EsaAdmin / Erkek / 8/24/2016

  


  • Hakkımda

    •  

     HAKKIMIZDA

    Bu site Türk edebiyatının en kapsamlı edebiyat portali olsun diye kurulmuştur. Mevcut haliyle de edebiyat ve sanat dalları, edebi bilgiler, dilbilim, Türk şiir Antolojisi ( ŞİİRSTAN), türküler, Divan nesri, yerli ve yabancı kitap özetleri ile ülkemizdeki en ciddi ve en kapsamlı kaynak, kültür sitesidir. 

    2008 ‘den itibaren istinasız her gün sekiz on saat emek verilerek mevcut birikime ulaşan sitemiz, hiçbir resmi kurum, tarikat veya siyasetin güdümünde değildir. Hiçbir, özel, tüzel, resmi; kurum, kuruluş, üniversite, dershane, dernek, tarikat, parti örgüt ile maddi ya da manevi hiç bir ilgisi de yoktur. Bu birikim ve emek; kâr, kazanç, mevki, paye, ödül, teşekkür dahi ummadan inşa edilen mazimizin kapsamlı bir arşivi, atimizin rehberidir.

    Bu arşiv ve hafızamız; ecelimizden sonra bu devlet ve millete emanet edilmiştir. Her ülkenin maddi kaymakları üzerine kapananlar o ülkenin çoğu siyasetçileri, iş insanları, dalkavuk ve işgüzar çıkar şebekeleridir. Lakin milletleri devlet yapan kudret sadece kültürüdür. Kültürün anası edebiyat, babası sanat, bilim de icraatıdır. Bu bağlamda da en gerçek vatanseverler kültür inşa edenlerle, cephede can verenlerdir. Kültür: alınıp satılmaz, kalpten başka saray bilmez. Kazanç için vatan seven; çıkar için vatan satar.

    Edebiyat, kültür, sanat kaynak bilgi ve paylaşım sitesi olan ESA; ücretsiz bilgi alma, şair, yazar ve sanatçıların tanışma, kaynaşma, ücretsiz eser ve ürün paylaşma ortamıdır. Bu portalin gideri ve maliyeti hiç de az olmasa bile tek başına bir öğretmenin boğazının artığından sağlanmıştır. 

    Esa, tam on yıl boyunca  hiç bir geliri olmadan reklam almaya dahi teşebbüs ve tenezzül etmeden dayanmayı sürdürmüş, lakin  artan trafiği ve yükselen mali  giderleri nedeniyle reklamlar almaktan başka çaresi de kalmamıştır. 

    Edebiyat, Dilbilim, Güzel ve Geleneksel Sanatlar, Şiiristan ve Türküler bölüm dal ve kategorilerindeki bilgiler uzmanlar tarafından hazırlanan güvenilir kaynaklardır. Bu alanlarda paylaşım yapabilmeniz için bu dallarda yetişmiş uzmanlar olmalı ve Esa için editörlük başvurusu yapmanız gerekmektedir.

    Sitenin tüm hakları sitenin sahibi ve baş editörü Şahamettin Kuzucular’a aittir.

    Misyonumuz

    Edebiyat ve Sanat Akademisi ( kısa adıyla ESA ) üç bin yıllık Türk Kültürünün en kapsamlı, en detaylı, en sağlıklı ve en nesnel yazılı hafızası ile arşivi olsun diye kurulmuştur. Bu muazzam hacmiyle de önder kalmak ahdindedir.

    ESA, edebiyat dalları, edebiyat, konuları, terimleri, türleri, biyografiler, edebiyat tarihi, gramer, dil bilim mevzularında muazzam bir külliyat meydana getirmiştir. Esa’daki “Şiiristan” Türk şiirinin en hacimli şiir antolojisidir. Esa’daki “Türküler” bölümünün de ülkedeki en ciddi Türkü kaynakçası olduğu fikrindeyiz. Esa mevcut hali ile Divan, halk, tasavvuf, âşık ve çağdaş edebiyatların mevcuttaki en muazzam hatta yegâne sanal Edebiyat Ansiklopedisi haline dönüşmüştür. 

    ESA,    Google'nin verdiği rütbelere göre Türkiye’ deki en itibarlı kitap tanıtım ve kitap özetleri sitesi halindedir. ESA'da Dünya ve Türk Edebiyatının en kalburüstü roman, öykü ve kitaplarının  pek çoğunun özetlerini, basım, yayım, ödül, konu ve içerikleri ile ilgili bilgileri bulunur. 

     

    ESA, geleneksel ve güzel sanatlar açılarından da sizlere küçümsenemeyecek kaynakçalar sunmaktadır. Hatta bu dallarda da iddialı olabilmek için resim, heykel, minyatür, hat, sanatçı ve uzmanlarına her türlü paylaşım olanağı sağlamak azmindeyiz. Güzel ve Geleneksel sanat insanlarına her türlü desteği sağlamaya gönüllüyüz. Hatta onlardan biz de destek bekliyoruz.

    ESA, divan, anonim, aşık, tasavvuf, çağdaş edebiyat bilgileri, şair, yazar, sanatçı biyografileri, edebiyat türleri, sahaları; edebiyat, terimleri, söz sanatları, mazmunlar, motifler; divan, halk, aşık ve çağdaş edebiyat şiiri ve nesir eserleri açılarından önemli bir külliyat oluşturmuştur.

    Uygurlardan başlayarak, divan, mesnevi, tarih, seyahat, halk hikâyesi, destan, gazavat, fetih, siyer, tezkire, kitapları ile sur name, şehrengiz, sefaretname, minyatür eserlerinin pek çoğu hakkında  bilgi takdim etmektedir. 

    Dilbilim, gramer, edebiyat türleri, sanat akımları, edebiyat, sanat ve gramer sözlükleri sitemizde mevcuttur. Eski veya çağdaş şair, yazar, akademisyen biyografileri ve eserleri üzerinde gelişme ve genişleme azmimiz devam ediyor.

    Edebiyat Terimleri Mazmunlar kategorimiz - eski ve çağdaş edebiyat dahil - en hacimli, detaylı ve çok özel bilgilerle teçhiz edilmiş edebiyat terim, mazmun ve kavramlar bilgi alanı olmuştur. ESA, edebiyat , sanat ve kültür  amaçlı her maddeyi benzerlerin en kapsamlısı, en özlüsü, en günceli olsun, akademik kriterlere uysun diye hazırlamakta ,  bir cümle alıntı yapsa kaynakça göstermektedir. 

    Edebiyat araştırmacılarına, tez çalışmalarına, öğretmenlere, edebiyat bölümü öğrencilerine, lise öğrencilerine ve edebiyat meraklılarına hitap eden sitemiz; şair, yazar ve sanatçılara da hitap etmekte, ürünlerini tanıtma ve paylaşım zemini de sağlamaktadır.

    ESA, Azerbaycan ve diğer Türk Cumhuriyetleri ile diğer ülkelerden de okur bulan bir sitedir. 

     

    VİZYONUMUZ

    Edebiyat ve Sanat Akademisi, başka benzeri olmayan bir Edebiyat, Kültür ve Sanat bilgi portali ile paylaşım sitesidir.

    Alexa ‘ya göre okurlarımızın yüzde 85’i yüksek lisans ve üstü akademisyenler ile uzmanlar olmaktadır. Alexa’nın bu nesnel tespiti ile Google robotlarının ESA ya verdiği itibar, ESA içeriklerinin ne kadar değerli, ESA’nın da bu ülke kültürü için ne kadar mühim bir site olduğunun en somut göstergesidir.

    “ Sükût ikrardan gelir” diyerek devlet, hükümet, üniversiteler ve basın tarafından görmezlikten gelinsek de, bunu hiç umursamıyor, yolumuzdan gidiyoruz

    Esa, yerli yazılımcı, program ve tasarım ekibi tarafından hazırlanan modern ara yüzü ile Google’nin arzu ettiği güncelliğe ve yeteneklere de kavuşmuştur. Bu nedenle bu konumu daha üste çıkacaktır.

    Bu güncel ESA ile eski duruşumuzu devam ettirirken, yeni hedeflerimiz; akademisyen, sanatçı, şair, yazar ve sanatçıların en gözde, tanışma, kaynaşma, ürünlerini kültür ve sanat haberlerini iletme, gözde bir paylaşım mekânı olmayı amaçlıyoruz.

     

    Saygılarımızla