Gamgam Tıg-ı Gamgam Şemşir-i Gamgam ve Rüstem-i Gamgam Nedir


Hint ve İran destanlarında karşımıza çıkan Zaloğlu Rüstem gibi güçlü kuvvetli bir destan kahramanı olan  Kahramân –ı Katil’in kılıcıdır.  Kahraman veya Kahraman-ı Katil ise Hint ve İran destanlarında karşımıza çıkan Rüstem -i Zal  gibi güçlü kuvvetli, sevgilisi Dil-ârâm ve kılıcı Gamgam ile birlikte anılan iri ve savaşçı bir karakterdir. İran Hükümdarı Tahmurs'un oğlu sadece Rüstem -i Zal tarafından mağlup edilebilen efsanevi bir destan karakteridir. ( bkz Kahramân –ı Katil ve Şemşir-i Gamgam )

Kahramân –ı Katil’in hikâyesi hem Hint ,  hem de  İran Destanlarında karşımıza çıkmaktadır.

Her şeye rağmen Rüstem-i Zal’ın rakibi cesaret ve yiğitlik bakımından ondan aşağı kalmayan veya Rüstem’in muadili olarak gösterilen “Kahraman”, tıpkı Rüstem-i Zal gibi Katil namı ile de anılır. ( bkz  Şehname'de Rüstem - i Zal Afrasyap ve Savaşları )

Gamġam ise Kahraman-ı Katil’in kılıcının addır.  ( Bkz Kahramân –ı Katil hikayesi )  Gamgam kelimesi Arapça sözlüklerde , ‘bir şeyden korkup ürken öküzlerin böğürmesi; bahadırların savaşta haykırıp gürlemesi; sözü açıkça söyleyemeyip karışık anlaşılmaz ifade etmek’ anlamlarına gelmektedir. [1]

Gamgam sözcüğü bizim edebiyatımıza Kahraman-ı Katil’in veya Rüstem-i Zal’in kılıcı olarak bilinen pek meşhur kılıcın adı  olarak girmiştir.  Divan şairleri bu kılıcı  “tìġ-ı ġamġam, şemşìr-i ġamġam veya  ġamġam-ı Rüstem” olarak ifade etmişler, birçok yerde birçok amaç ile kullanmışlardır. Esatirlerde özellikle Ķahramān-ı Ķātil’in kılıcıolarak karşımıza çıkan Gamgam,  İran ve Hint destanlarında “karanlıkta mehtap gibi parlayan, elmastan yapılmış bir kılıç” olarak tasvir edilir. [2]

Divan şairlerimizin birçoğu benzerliklerinden dolayı Rüstem ile   Kahramân –ı Katil ‘i bir birlerine karıştırmışlar; bu kılıçtan Rüstem’in kılıcı olarak da söz etmişlerdir.

Divan şairleri bu kılıcı gerçek anlamı ile kullandıkları gibi teşbih ve mecaz anlamları ile de kullanmışlar, gerçek anlamı ile ilişkili olarak telmihlerde de bulunmuşlardır.  Gamgam divan şairlerinin zihninde keskin, yaralayıcı,  çok öldürücü ancak Rüstem ve Kahraman-ı Katil’in kullanabilecekleri irilikte bir kılıç şeklindedir. Ġamġam’ın keskinliği, parlaklığı ve elmastan yapılmış olması özelliklerini öne çıkaran divan şairleri,  öldürücü, keskin ve çok kıymetli olmasından hareketle Gamgam ile sevgilinin keskin bakışları ve gamzeleri arasında alakalar kurmuşlardır.

Sevgilinin bakışları Gamgam gibi öldürücü ve keskin olduğu gibi;  sevgilinin gamzeleri de şekil itibari ile de olsa gerek sevgilinin gamzelerine benzetilir.  

Cism-i ‘uşşāķ[a] yine rüstem-i pür-zūr gibi
Tìġ-ı ġamġam çeküben iki biçer ġamzelerüñ     (Vesìm: Dìvān: G. 152/4)

Keskin bakışların Rüstem’in elindeki gamgam kılıcını çekip insanları ikiye böldüğü gibi gamzelerin de âşıkları ikiye böler.

Esbāb-ı bezm ü rezm ‘ašāyì ĥalel-pezìr ķırdı
Zamāne cām-ı cemi tìġ-ı Gamġamı   (Nev‘ì-zāde ‘Atāyì: Dìvān: K. 24/9) [

Ey Atâyî, savaş ve eğlence meclislerinde artık kaide bozuldu; Öyle ki zamane halleri, Cem’in kadehini de gamgam kılıcını da kırdı. [3]

Benem ol Kahramān-ı pür-hüner kim
Elimde ĥāmedür şemşìr-i ġamġam     (Ŝabrì: Dìvān: K. 14/24)

Düşdi güzelüm pâyımıza gam gam içinde
Cevher gibi tîg-ı dü-per-i gam gam içinde    Tokatlı Kani Şiirleri[4]

Yukarıda Tokatlı Kani’nın  beytinde de görüldüğü gibi gam sözcüğü ile gamgam arasında çeşitli cinaslar ve anlam oyunları da yapılmıştır.

 KAYNAKÇA

• [1] Mütercim ¤Āŝım, el-Uķyānūsu¢l-Basìš fì Tercemeti¢l-Ķāmūsi¢l-Muģìš, C III, s. 527
• [2] Şahamettin Kuzucular, Kahramân –ı Katil ve Şemşir-i Gamgam, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com
• [3] Ömer ZÜLFE, OSMANLI ŞİİRİNDE TÌĠ-I ĠAMĠAM TABİRİ, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi • Cilt 1I, Sayı 1, Bahar 2015, I
• [4] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/tokatli-kani-siirleri/dusdi-guzelum-p-yimiza-gam-gam-icinde-48581.aspx
•