Aşık Veli, Şarkışla ilçesi, Ağacakışla bucağına bağlı İğdecik Köyünde doğmuştur. İğdecik Köyü Emlek Yöresi kültür sahası içersinde bucağa bağlı alevi köylerinden biridir. Aşık Veli’nin Babasının adı Hüseyin, annesinin adı ise Kamer'dir.
[1]Emlek Yöresi , haritalarda Bozok Platosu olarak adlandırılan 12. Yy da Horasan’da Selçuklu Sultanı ile ters düşüp Horasan üzerinden önce Diyarbakır civarına, sonra da Halep - Rakka arasına yerleşen , daha sonra da Diyarbakır Malatya Maraş’a kadar Memluklar tarafından iskan edilen
[2] Dulkadir oğlu Beyliğine dahil Bozoklu Türkmenlerinin yerleştiği bir bölgedir. Bu bilgi Aşık Veli’nin şu şiirinde de karşımıza çıkmaktadır.
Horasan ilinden Anadolu'ya
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
Seyreyle didemden akan selini
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
Aşık Veli'nin ölüm tarihi bilinmekle birlikte, doğumu konusunda her hangi bir kayda rastlanılmamıştır. Ancak akrabalarından derlenen bir araştırmada ozanın 60 yaşında öldüğü belirtilmiştir. Buna göre Aşık Veli 1853 yalında öldüğü için 1790 lı yıllarda doğmuş olmalıdır.
Aşık Veli’nin hayatı hakkında tek derli toplu çalışma Sivas ve Türkiye Folklor dergisini de çıkaran İbrahim Aslanoğlu ‘ya aittir. İbrahim Aslanoğlu , Aşık Veli’nin hayatı hakkındaki bilgileri ve şiirlerini Ali İhsan Tuncalı'dan, cönklerden, Aşık Veli'nin yakınlarından ve Tuncalı'nın da ulaşamadığı çeşitli yayınlardan derlemiş, Aşık Veli hakkındaki 103 sayfalık kitabında 97 şiir yer almıştır. İbrahim Aslanoğlu , Aşık Veli adına derlenmiş ancak Kul Veli, Derviş Veli mahlaslı şiirlerin Aşık Veliye ait olmadığını da belirtmiştir.
[3] Gülag Öz ‘de Aşık Veli ve Şiirleri üzerinde çalışma yapan bir diğer araştırmacı olmuş, Gülag Öz “
Aşık Veli'nin hiçbir yerde yayınlanmayan ve bilinmeyen 48 adet şiirini bulup “
[4]kamu oyuna sunmuştur.
İbrahim Arslanoğlu’nun İğdecik köyündeki yakınlarından yaptığı tespitlerine göre Aşık Veli'nin hem annesi hem de babası şairlik yönü olan kişilerdir. İğdecikli akrabalarının İbrahim Arslanoğluna verdikleri bilgilere göre Aşık Veli on yaşında iken annesini, çok geçmeden de babasını kaybetmiş malına ve davarına sahip çıkamayan Veli on yaşından itibaren “ onun bunun yanında çobanlık” yapmıştır.
O yıllarda Yozgat'ın Muğallı Köyü Türkmenleri bahar ve yaz ayrlarında yaylak için İğdecik civarına gelmektedir. Aşık Velionlara çobanlık yapmış, bir kaç yıl boyunca onların mallarına ve davralarına hizmet etmiştir. Aşık Veli 16 , 17 yaşlarında iken Kale köyünde yaşayan ve Mugallı Türkmenleri ile akaraba olan bir ağaya tutma olmuş, aynı köyde mukim olan Kemter Baba ile tanışarak onun çırağı olmuştur.
Kale Köyü'ndeki Şarkışlalı Kemter Baba, Aşık Veli'nin yetişmesinde etkili olan en önemli isim olarak karşımıza çıkmaktadır. Aşık Veli, ustası Kemter Baba’nın 1818 yılında ölümü ardına yazdığı şiirler Kemter Baba’nın onun hayatındaki yerini ortaya koyması bakımdan önemlidir.
Şu yalan dünyada bir üstad buldum
Beni bırakmadın işime felek
Şakirt olan şaşkın olur dembedem
Ne okursun bilmem guşuma felek
[5]
Emlek Yöresi kültürünün yetiştirdiği bir aşık olan Aşık Veli’nin kişiliği Kale Köyünde ve Kemter Baba’nın sayesinde şekillenmiştir.
[6] İğdecikli yoksul bir ailenin çocuğu olan Aşık Veli, tutma olarak yanında çalıştığı ağasının kızı Suna’ya 17 Suna'ya
[7]aşık olmuştur.
Ama dilber çok iş bilir ustasın
Melül mahzun gezen bilmem hastasın
Sinem püte ettin mekan istersin
Muhkem imiş alamadım kal'an yar
Aşık Veli, Suna’yı babasından istetmiş ama “Tutması olan bir çulsuza kız vermeyeceğini söyleyen ağa”, kızını Yozgat Mahal köyünden akrabalarına vermiştir.
Hel hel ettim Mağara'dan uçurdum
Telli kızın gitti derler bu yola
Elim ile evlerini göçürdüm
Telli kızın derler bu yola
[8]
Aşık Velinin şiirlerinde karşımıza sık sık çıkan Suna’ya, Telli Kız diye hitap etmesi , yörede oldukça yaygın olan Telli Senem hikayesi yüzünden olmalıdır. Bu yıllarda Aşık Veli, Kangal’dan gelerek Kale köyüne yerleşen Kemter Baba’nın çıraklığını yapmaktadır.
[9] Aşık Veli’nin şifai anlatılarından ve şiirlerinden anladığımız kadarı ile Ustası Kemter ona yeni bir yol göstererek Hacı Bektaş'ı ziyaret etmesini önerir. O esnalarda Kemter Baba’nın da ölmesi üzerine Sivas, Yozgat üzerinden HACI BEKTAŞ'a ulaşır. HACI BEKTAŞ Postnişini Hamdullah Çelebi'nin ise zi çocuğu ölmüş dergahtaki herkes yastadır. Aşık Veli kendi derdini unutup Çelebi'yi teselli etmiştir.
[10]
Derde tabi olup derman aradım
Vardım ki tabibin derdi benden çok
Her derdin dermanı sendedir bildim
Ne hikmet ki senin derdin benden çok
Hak böyle buyurmuş bina kurunca
Ağlamayı gülmeye eş verince
Tabipler tabibi dertli olunca
Besbelli ki şu dünyada dertsiz yok
Aşık Veli, Hamdullah Çelebinin yanında bir müddet kalmış, Sivasile Hacı Bektaş arasında uzun süre gidip gelmiş en sonunda Hasan Dede Kasabasında, Hasan Dede tekkesi ile Hacı Bektaş tekkesi arasında bir çeşit irtibat sağlayıcılığı vazfilerinde bulunmuş olmalıdır.
Aşık Veli'nin Hacı Bektaş ilçesinde bir müddet yaşadığını şiirlerinden de izlemek mümkündür. Bazı şiirlerinde Hacı Bektaş ilçesi ve İlçedeki Hacı Bektaş-ı Veli Türbesi, Kadıncık Ana Evi, Bektaş Efendi Türbesi hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Hatta bir şiirinde bu dergâhta çilehaneye dahi giriğini ifade eder.
Yine çıktım Kurşunlu'nun başına
Gözüme Malya'nın çölü görünür
Hırka Dağı geldi a'nam [?] döşüne
Çilehane Seyfe gölü görünür
Aşık Veli'nin Hac Bektaş ilçesini yakından tanıdığı bu ilçede ve Hacı Bektaşi Veli türbesinde çileye dahi girdiği, yöreyi de oldukça iyi tanıyıp şiirlerinde de oldukça güzel bir şekilde tasvir ettiği ortaya çıkar.
Yanar Kırkbudak'ta şem'alar yanar
Ab-ı zemzeminden içenler kanar
Balım Sultan abdalların çerh döner
Hünkar Hacı Bektaş Veli görünür.
Hasan Dede Kasabasında bulunan Hasan Dede Tekkesi o yıllarda Hacı Bektaş ‘tan sonra Anadolu'nun en işlek Tekkelerinden birisidir. Bu tekkede aşevleri, mihmanevi, dedeevi, ozanevi, konuklar için yatakhane gibi önemli bölümler bulunmaktadır.
[11]Aşık Veli’nin bu tekkede yapılan Cem ayinlerinin zakirlerinden biri olmuştur. Bu tekkede uzun müddet kaldığı aşağıdaki şiirinden de anlaşılmaktadır.
Peşinden ordusu gayet fırkatlı
Taçları yeşildir dilleri tatlı
Böyle er görmedim gayet heybetli
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
...
Velim der ki şüphesiz Ali
Bir ismi Hasandır, bir ismi Ali
Niyaz et Allahın sevgili kulu
Islahata geldi Pir Hasan Dede
Aşık Veli'nin yirmi beş yaşlarından sonraki ömrünün büyük bir bölümün bu tekkede geçtiği anlaşılmaktadır. Ancak 1826 yılında Sultan II. Mahmut'un emri ile altmış yaşın altında olan tekke binaları yıktırıldıktan sonra bu tekkeninin de hasar gördüğü ancak bu tekkenin faaliyetlerine devam ettiği Aşık Veli'nin 1826 sürgünü sonrasında da Hasan Dede tekkesinin gizli gizli faaliyetlerin sürdürdüğü , İğdecik veya Kale köyüne de gidip geldiği anacak hiç bir yere ısınamadığı şiirlerinden de anlaşılmaktadır.
Aşık Veli H. 1297 – 1853 yılında altmış yaşını geçkin bir yaşta Yıldızeli'nin Davlıalağan köyü yakınlarında atı ile giderken eğer ile bir ağaç dalı arasına sıkışmış ve hayatını kaybetmiştir.
[12]
Aşık Veli yöresinde kendisisnden sonra yetişen pek çok ozan üzerinde etkili olmuştur. Özellikle Ali İzzet Özkan, Aşık Veli’nin tesiirinde kalmış, hatta Ali İzzet Özkan onun bazı şiirlerini kendine mal etmeye kalkışmıştır. Aşık Veli , Aşık Veysel’i hazırlayan onun yetişmesine olanak sağlayan kültür ortamının en öenmli şairlerinden birisidri. Aşık Veysel söyleşilerinde de bunu vurgulamış, Kemter Baba ve Aşık Veli’de hem saygıyla söz etmiş hem de onların hakkında bizlere şifai bilgiler ulaştırmıştır.
Aşık Veli'nin şiirlerinde , Kemter Baba, Hacı Bektaş Postnişini Hamdullah Çelebi ve sevgilisi Telli Suna adları sık sık geçen isimlerdir. Aşık Veli’ye ait olduğu ispat edilebilen toplam 128 şiir vardır. Kul Veli, Veli abdal, Veli dede mahlaaları ile derlenmiş şiirler ona ait kabul edilmemiştir. İbrahim Aslanoğlu'nun Aşık Veli isimli kitabında 80 adet, Gülağ Öz’ün çalışmlarında ise 48 adet Aşık Veli şiiri bulunur.
[1] İbrahim Aslanoğlu, Aşık Veli : hayatı, kişiliği, deyişleri, Kültür Bakanlığı M.F.D. yayınları - Ankara 1984
[2] Şahamettin Kuzucular,
Dörtyol Hatay Çukurova Tarihi ve Türkmenleri..., http://edebiyadvesanatakademisi.com/Mesaj.aspx?id=226.
[3] İbrahim Aslanoğlu, Aşık Veli : hayatı, kişiliği, deyişleri, Kültür Bakanlığı M.F.D yayınları - Ankara 1984
[4] Gülağ ÖZ, AŞIK VELİ'NİN YENİ BULUNAN ŞİİRLERİ, http://www.turkuler.com/yazi/asikvelinin.asp I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri - See more at: http://www.turkcebilgi.org/kim-kimdir/a/asik-veli-32413.html#sthash.xJlZ3bhH.dpuf
[5] Gülağ ÖZ, AŞIK VELİ'NİN YENİ BULUNAN ŞİİRLERİ, http://www.turkuler.com/yazi/asikvelinin.asp I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri - See more at: http://www.turkcebilgi.org/kim-kimdir/a/asik-veli-32413.html#sthash.xJlZ3bhH.dpuf
[8] İbrahim Aslanoğlu, agy.
[10] İbrahim Aslanoğlu, age.
[12] İbrahim Aslanoğlu, age.