HZ ALİ CENKNAMELERİ
Hz Ali, Hasan ve Hüseyin etrafında oluşan destanlar İslamiyet’in kabulünden sonraki destan kültürümüzün en önemli figürlerinden biri olmuştur.
Hz. Ali konulu cenk nameler edebiyatımızda oldukça geniş yer tutar. Dördüncü Halife Hz. Ali’nin hayatı menkıbeleşmiş ve onun hayatı etrafında yaklaşık olarak 22 tane destan teşekkül etmiştir. Cenkname adı ile oluşan bu destanların bazılarında Hz. Ali, Hz Muhammed’in işareti ve izni ile vakaları gerçekleştirir. Bu vakalar genellikle Hz. Ali’nin gerçek hayatı ve tarihi kişiliği ile ilgili olmayan, destansı ve efsanevi vakalardır. Bazı destanlar ise tarihi kişiliği ve gazaları ile alakalıdır.
Hz. Ali, Cenknâmelerde; “Velî, Veliyullâh, Veliler Şâh-ı, Aliyy-i Velî ve Aliyyü’l-Veliyullah ve Nûr-ı Mutlak olarak adlandırılır. [1] Cenknâmelerde Şah-ı Merdan, Şah-ı Vilayet, Merd-i Meydan, Şîr-i Yezdan, Düldül-i Zülfikar sahibi, Tanrı Arslanı, Emirü’l Müminin, Civanmerd, Gaziler sultanı, Gaziler ulusu, Seyyid-i Ali, Hazret-i Ali, Veliler Serveri, Şîr-i Huda ve Haydar-ı Kerrar gibi isimlerle ve sıfatlarla anılır. Hz. Ali, çoğu kez hayalî ve masalsı, bazen de gerçek ve tarihî kimliği ile İslamiyet’i yayma mücadelesi içinde ve zulüm gören Müslüman halkı kurtaran bir destan kahramanı olmuştur. Cenknâmelerde Hz. Ali, hayalî veya gerçek olan birçok kahramanla mücadele ederek yerler feth eder ve insanların yardımına koşar.
Hazreti Ali Cenknâmeleri Türk Edebiyatında XIII. yüzyıldan itibaren tercüme, telif ve adaptasyon yoluyla yer almaya başlamıştır. Cenknâmeler önceleri manzum menkıbeler şeklinde ortaya çıkmış XV. yüzyıldan itibaren mensur hale dönüşmüştür.
Cenknamelerde Hz. Ali, Düldül ve Zülfikar ile birliktedir. Bu Cenknâmelerde, Hz. Ali’nin hayatı kerametleri ve etrafında şekillenmiş olan kahramanlıklarına verilmiştir. Hz. Ali, Hasan ve Hüseyin çevresinde oluşan Cenknâmelerde Hz. Ali ve oğullarının kahramanlıkları, bazı yerleri fethetmeleri, Müslümanlığı yaymaları ve insanlara yardım etmeleri anlatılır. Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Muhammed Hanife gibi pehlivan, kahraman ve Müslüman cengâver tiplemeleri Anadolu’nun İslâmlaşmasında önemli rol oynamıştır.
Hz Ali’nin Cenklerini anlatan destanların pek çoğu müstakil eserler olarak ayrı ayarı yazılmış bazıları da tek bir mecmua içine alınmıştır. Hz Ali’ye ait 22 adet civarında farklı konulu destan tespit edilmiştir. Hz. Ali’nin cenk namelerini yazıya geçiren önemli müellifler de bilinmektedir. Bunların arasında Dursun Fakı, Meddah Yusuf, Şeyyad İsa, Kirdeci Ali , Şemsü’l-Hâkî, Maazoğlu Hasan ; Hz. Ali’ye ait destanların bir çoğunu yazıya geçirmiş olan dikkat çekici müstensihlerdir.
Bu destanların pek çoğu ayrı ayrı yazılmış müstakil eserler halindedir. Bazı mecmualarda Hz. Ali’ Cenknamlerinin birçoğu bir mecmua içinde de toplanmış olabilmektedir. Örneğin Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesinde bulunan 240 sayfalık mecmua da Gazavât-ı Hazreti Ali (Hazreti Hasan ve Hüseyin) Mecmuası: (607/297.941-797 “ sekiz adet gazavat cem olunmuş. Birinci derunda Billur-ı Azam; ikinci haşiyede Hayber Kalesi; üçüncü haşiyede Kan Kalesi; dördüncü haşiyede Berber Kalesi; beşinci haşiyede Muhammed Hanife Bâ Gazanfer; altıncı haşiyede Bâ Ejderha der Mağrip; yedinci haşiyede Gazâvât-ı İmam Hasan; sekizinci haşiyede Gazâvât-ı İmam Hüseyin cem ve tertip olunmuştur.” [2]
Hz. Ali’nin “Salsal” adlı bir dev ile yaptığı cengi anlatan “Salsal-nâme”, Kesik Baş Destanı , Yemâme Cengi , Gazavat- ı Ali Der Memleket-i Sind, DÂSTÂN-I EJDERHÂ, Hz. Ali-İfrit Cenknâmesi,Muhammed Hanefi Destanı ( 14. yy ) Maktel-i Hüseyin ve Kerbala Destanı ( 14. yy) bu destanlar arasındadır.
Cenk-namelerde Hz. Ali ile beraber birçok sahabe de yer almaktadır. Bunların arasında, Hz. Muhammet, Hz. Aişe, Hz, Hatice, Hz, Fatma, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin, Sa’d bin Ebî Vakkâs, Zübeyr bin Avvâm ve Hâlid bin Velidi gibi 150 den fazla karakter ve isim tespit edilmiştir. Örneğin İsmet Çetin adı geçen çalışmasında Müslüman ve Gayri Mülim 154 tip tepit etmiştir.
Hz Ali Cenknameleri üzerinde pek çok çalışma yapılmıştır. Bunlar arasında İsmet Çetin , Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknameleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1997, 467 s. ,MATTEİ Jean Louis, Hz. Ali Cenknâmeleri, Kitabevi Yayınevi, İstanbul 2004,DEMİR N. ve ERDEM M. D., Hz. Ali Cenkleri, C.1, Destan Yayınları, Ankara 2007, İsmail Toprak,Hz. Ali Cenkleri, Büyüyenay Yayınları, en önemli çalışmalardan bazılarıdır.
İLGİLİ lİNKLER
KAYNAKÇA
Sitedeki yazıların tüm hakları ve sorumluluğu yazı sahiplerine aittir. Yazıların izin alınmadan kopyalanması ve kullanılması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre suçtur. Aksi davranışlara karşın yasal işlemlere başvurulacaktır.