Divân-ı Lügati't-Türk’nin Girişi ve İçerdiği Bilgiler ve
Bölümleri Hakkında
Kaşgarlı
Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'e şöyle başlar;
Esirgeyen, koruyan Allah'ın adıyla:
"Allah'ın, devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve
Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm.
Allah onlara Türk adını verdi. Ve yeryüzüne hâkim kıldı. Cihan imparatorları
Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin yuları Türklerin eline verildi.
Türkler Allah tarafından bütün kavimlere üstün kılındı. Hak’tan ayrılmayan
Türkler, Allah tarafından hak üzerine kuvvetlendirildi. Türkler ile birlikte
olan kavimler aziz oldu. Böyle kavimler, Türkler tarafından her arzularına
eriştirildi. Türkler, himayelerine aldıkları milletleri, kötülerin şerrinden
korudular. Cihan hâkimi olan Türklere herkes muhtaçtır, onlara derdini
dinletmek, bu suretle her türlü arzuya naili olabilmek için Türkçe öğrenmek
gerekir.[1]"
Türk adı altında da şu bilgileri verir:
:"Bir ad olarak Türk adını Tanrı vermiştir, dedik. Çünkü bize Kaşgarlı Halefoğlu Şeyh Hüseyin ona da İbn ül-Gurkî denilen kimse İbn üd-Dünya demekle tanılan Şeyh Ebû Bekr il-Müfid ül-Cürcanî'nin Ahır zaman üzerine yazmış olduğu kitabında Ulu Yalvac'a tanık varan bir hadis yazmıştır. Hadis şöyledir, ' Yüce Tanrı' -Benim bir ordum vardır. Ona Türk adını verdim. Onları Doğuda yerleştirdim. Bir ulusa kızarsam Türkleri o ulus üzerine musallat kılarım, diyor. İşte bu, Türkler için bütün insanlara karşı bir üstünlüktür. Çünkü Tanrı onlara ad vermeyi kendi üzerine almıştır. Onları yeryüzünün en yüksek yerinde, havası en temiz ülkelerine yerleştirmiş ve onlara 'Kendi ordum demiştir. Bununla beraber Türkler güzellik, sevimlilik, tatlılık, edep, büyükleri ağırlamak, sözünü yerine getirmek, sadelik, övünmemek, yiğitlik, mertlik gibi övülmeye değer sayısız iyiliklerle görülmektedirler."[2]
Kitabın içinde daire şeklinde çizilmiş olan harita Türk tarihinde Türkler tarafından çizilmiş olan ilk haritadır. Haritada Türk dünyasının sınırları hakkında şöyle der: “Rum ülkesinden Maçine dek Türk illerinin hepsinin boyu beşbin, eni sekizbin fersah eder. İyice bilinmek için bunların hepsi, yeryüzü biçiminde daire şeklinde gösterilmiştir." [3]
"Yağma, Toxsı (Tukhs) Kıpçak, Yabaku, Tatar, Kay Çomul ve Oğuzlar,
birbirlerine uygun olarak, ( D?l; dh) harfini her zaman (Y?; y) ye çevirirler
ve hiçbir zaman ( ye) li söylemezler. "Kayınağacı"na bunlardan
başkası "kadhınğ", bunlar "kayınğ" derler."[4] ve
"Aramut" "Uygur illerine yakın oturan bir Türk bölüğü." ve
"Bir yer adı."ve "Rum ülkesine en yakın olan boy Beçenek'tir;
sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek[kıpçakların bir oymagıdır], Başgırt, Basmıl, Kay
(Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine
yakındırlar.".[30] Ayrıca "Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl
halkı ayrı bir dile sahiptir, Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl
boyları da böyledir. Her boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi
de iyi konuşurlar. Kırgız, Kıpçak, Oğuz, Toxsı (Tukhs), Yağma, Çiğil, Oğrak,
Çaruk boylarının öz Türkçe olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle
Başgırtların dilleri bunlara yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en
doğrusu da Toxsı ile Yağmaların dilidir."[5]şeklinde
Türk boylarının yerlerini ve ağızlarını tanımlamıştır. Soğdak, Kençek, Argu,
Xotan, Tübüt ve Tenğüt halkları hakkında Kaşgarlı Mahmud, Divânu
Lügati't-Türk’de çeşitli bilgiler vermiştir.
Divan-ı Lüğat’üt
Türki’deki Harita
Türklerin bulunduğu bölgeleri göstermek amacıyla çizilmiştir. Daire şeklinde olan haritanın çevresinde Doğu, Batı, Kuzey, Güney yönleri belirtilmiş, bazı deniz ve ırmaklar gösterilmiştir. Batıda işaret edilen yerler İtil boylarına, yani Kıpçakların ve Frenklerin oturdukları bölgelere kadar uzanır. Güney-Batıda Habeşistan’a, Güneyde Hint , Sint, Doğuda Çin ve Japonya'ya işaret edilmiştir. Ortada Yarkent, Kaşgar, Barsgan, Balasagun, Yifruç, Yafınç,İkiöküz, Asbuâli, Kumri, Talas(Tıraz veya Taraz), Sitgün(Sitkün),Yangikent, Kençek Señir, Cend ( Arapça:), Koçnğar başı, Barman, Özçent (Özçend), Özkend, Xoçand, Katun sını, Karaçuk(Fârap), Sayram (Sairam) ve diğerleri gibi daha birçok Türk kentleri yer almıştır.[6]
Doğu bölgelerine ilişkin verdiği bilgiler gerçeğe uymaktadır.
HaritasındaÇin Seddi'ni göstermiş, bu seddin ayrıca yüksek dağların ve denizin
Ye'cüc ve Me'cüc (Arapça: ; Ya'j?ja Wa Ma'j?ja)lerin dillerinin öğrenilmesini
engellediğini bildirmiştir. Japonya’ya gelince; onu haritasının doğusunda bir
ada olarak göstermiş ve denizin onların dillerini öğrenilmesine olanak
vermediğine işaret etmiştir.
İlk Japon haritası bir Japon tarafından 14. Yüzyılda çizilmiş, bir
Dünya haritasında yer alması ise 15. Yüzyıl da olmuştur. Bütün bu
bilgilerin ışığı altında, bir plan biçiminde olsa da, yanlışlarla dolu da olsa
ilk Japon haritası 11.yüzyılda Kaşgarlı Mahmud tarafından çizilmiştir.[7]
DİVAN-I LÜĞAT
ÜT TÜRKİ'NİN BÖLÜMLERİ
"Ben bu kitabı hikmet, seci', atalar sözü, şiir, recez, nesir gibi
şeylerle süsleyerek hece harfleri sırasında tertip ettim. ... Bu lûgat kitabını
baştan sonuna dek sekiz ayırımda topladım." [8]
Hemze kitabı,
Salim kitabı,
Muzaaf kitabı,
Misalkitabı,
Üçlüler kitabı,
Dörtlüler kitabı,
Gunne[kitabı,
İki harekesiz harfin birleşmesi kitabı
Türk Boyları
" Oğuz : Bir TÜRK boyudur.
Oğuzlar Türkmendirler. Bunlar yirmi iki bölüktür; her bölüğün ayrı bir
belgesi ve hayvanlarına vurulan bir alameti (tamgası) vardır. Birbirlerini bu
belgelerle tanırlar. Birincisi ve başları: Kınık "lardır.
Zamanımızın Hakanları bunlardandır. Hayvanlarına vurdukları işaret şudur:
Bu saydığım bölükler köktür. Bu kökten bir takım oymaklar çıkmıştır; onları
söylemedim, sözü kısa kestim. Bu bölüklerin adları onları kurmuş olan eski
dedelerin adlarından alınmıştır. Araplarda dahi böyledir." Oguzları
tanımladıktan sonra;"Yağma, Toxsı (TukhsKıpçak, Yabaku, Tatar, Kay Çomul
ve Oğuzlar, birbirlerine uygun olarak, ( Dal; dh) harfini her zaman (Ya; y) ye
çevirirler ve hiçbir zaman (ya)li söylemezler. "Kayınağacı na bunlardan
başkası "kadhınğ", bunlar "kayınğ" derler."]ve
Aramut" "Uygur illerine yakın oturan bir TÜRK bölüğü."
ve "Bir yer adı." ve "Rum ülkesine en yakın olan boy
Beçenek'tir; sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırt, Basmıl, Kay (Kayı), Yabaku,
Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine yakındırlar.". Ayrıca
"Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl halkı ayrı bir dile sahiptir,
Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl boyları da böyledir. Her
boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi de iyi konuşurlar. Kırgız,
Kıpçak, Oğuz, Toxsı (Tukhs), Yağma, Çiğil, Oğrak, Çaruk boylarının öz Türkçe
olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle Başgırtların dilleri bunlara
yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en doğrusu da Toxsı ile
Yağmaların dilidir."şeklinde Türk boylarının yerlerini ve ağızlarını
tanımlamıştır. [9]
Kaşgarlı Mahmud’un Divan’ının Besim Atalay tarafından yapılan ve Türk
Dil Kurumu tarafından yayımlanan çevirisi Türkologların eline düşünceleri
bakımından derin, malzemesi bakımından ise önemli bir eser vererek Türkolojinin
gelişmesine büyük katkılar sağlamıştır.Divân Batıda ilgi uyandırmış, 1928
yılında C. Brochkelmann Kaşgarlı üzerinde araştırmalar yapmıştır. Dankoff 'un
Divânü Lugât-it Türk çevirisi ile James Kelly'nin makaleleri de son çalışmalar
olarak söz konusu edilmesi gerekir.
İlgili
linkler
·
Divan-ı
Lügat-it-Türk Hakkında Bilgiler Tespitler Örnekler
·
Divan-ı
Lügat-it-Türk Kaşgarlı Mahmut
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri ( A ile Başlayanlar )
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri ( K İle Başlayanlar )
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri ( S İle Başlayanlar )
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri ( T İle Başlayanlar )
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri ( U-Ü Y İle Başlayanlar )
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri (( i İle Başlayanlar )
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri (( E İle
Başlayanlar )
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri ((B-Ç Harfi)
·
Dîvân
ü Lûgât-it Türkde Atasözleri (M-N-O-Ö İle Başlayanlar )
[1] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Cilt I
[2] Anonim,://www.turkcebilgi.com/divan-lüğatü
üt Türk/ son erişim, 12-11-2012http
[3] Anonim,://www.turkcebilgi.com/divan-lüğatü
üt Türk/ son erişim, 12-11-2012http
[4] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Cilt I
[5] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30.]
[6] Anonim,://www.turkcebilgi.com/divan-lüğatü
üt Türk/ son erişim, 12-11-2012http
[7] https://tr.wikipedia.org/wiki/Divan-ı
Lüğat üt-türk]
[8] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Cilt I
[9] Cengiz Aslan,
Ahmet Yesevi Üniversitesi Araştırma Merkezi.hurgokbayrak.com/yeni_sayfa_203.htm
Sitedeki yazıların tüm hakları ve sorumluluğu yazı sahiplerine aittir. Yazıların izin alınmadan kopyalanması ve kullanılması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre suçtur. Aksi davranışlara karşın yasal işlemlere başvurulacaktır.