Abdulbaki Arif Efendi Şair Hattat Kazasker

Abdulbaki Arif Efendi i’nin Ta’lik Kıt’ası

Abdulbaki Arif Efendi
(ö. 1125/1713)

Osmanlı âlimi, şair ve hattat.

İstanbul’da Kasımpaşa’da doğdu. Babası, Tersâne-i Âmire  kâtibi Ammizâde Mehmed Efendi [1]dedesinin adının Mustafa olduğundan Abdülbâki Ârif b. Mehmed b. Mustafa şeklinde anılmaktadır.[2]

Şiirlerinde Ârif mahlasını kullandığı  için  Ârif Abdulbâki olarak da tanınmıştır.  Sâlim Tezkiresi’ne  göre (s. 443), medrese tahsilini tamamlamış,  Memikzâde Mustafa Efendi’den  ders görmüş, (1062/1652). Bosnalı Bâlî Efendi’den de  mülâzım olarak eğitimini tamamlamıştır. Doğum tarihi bilinmeyen Abdulbâki Efendi’nin 1043’te (1633) doğmuş olabileceği mülazım olduğu tarih kıyas edilerek tahmin edilmektedir.

Thsilinden sonra Haremeyn evkafı kâtipliği yapmış,  1076 Muharreminde (Temmuz 1665) kırk akçe yevmiyeli Defterdar Yahyâ Medresesi müderrisliğine tayin edilmiştir.[3] Daha sonra Mâlulzâde Medresesi’ne müderris olur. (1668).

Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’ya, sonra eniştesi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’ya intisap ederek onların yakın ilgi ve yardımlarını görmüş, çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır.

1681 de Selânik kadısı olmuş, zevk ve sefaya düşkün olduğuna dair şikâyet üzerine meslekten çıkarılarak sürgüne gönderilmiştir. 1683   1687’de Padişah kendisini affetmiş ve  kadılık göreviyle Bursa 1687, Kahire 1692, İstanbul kadılığı 1698 yapmış,  daha sonra da önce Anadolu  kazaskeri olmuştur.(1702), Bu sırada Köprülü ailesinden sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa kendisini 1 000 altınlık bir kürk ile mükâfatlandırmış [4] sonra da Rumeli kazaskeri olmuştur. 1706

EAbdulbâki Efendi, 1710’da tekrar Rumeli kazaskeri olduysa da  İkinci defa Rumeli Kazaskeri iken yeniden azledilmiş,  Bursa’da ikamete mecbur edilmiştir.  (1711)[5] 1712’de affedilip  İstanbul’a dönmüş,   bu arada seksen yaşını aşmış iken  vefat etmiş  ve Eyüp Sultan Türbesine defnedilmiştir.  (8 Şevval 1125/28 Ekim 1713). [6]

Ölümünden sonra, damadı ve talebesi olan Abdürrahim Fâiz Efendi Eyüp Hamamı’nın külhanı karşısında adına bir medrese yaptırmıştır.

Abdulbâki Arif Efendi Arapça, Farsça ve Türkçe şiirler yazan kuvvetli bir şairdir.  Kelâm, ahlâk, siyer gibi dinî ilimlerle sarf, nahiv ve belagatte devrin önde gelen âlimlerinden biri olmuştur. Mehmed Tebrîzî’den  hat dersleri almış, iyi bir ta‘lik hattatı olan Abdülbâki Efendi birçok murakka‘ ve kıta yazmış, kitap istinsah etmiştir.[7]

Eserleri:

Abdülbaki Efendinin, edebiyat, sarf, nahiv ve kelam ilimlerinde yazdığı başlıca eserleri şunlardır:

Türkçe Divanı: Bu eserini Sultan  II. Mustafa ye sunmuştur. Türkçe şiirlerinin yer aldığı  Divanının üç yazma nüshası Üniversite kütüphanesindedir. Divanı mürettep bir divandır.

 Mi’rac-name:. Mirac kandili ile ilgili manzum bir eserdir. Yazma nüshaları İstanbul Üniversitesi ve Süleymaniye kütüphanelerinde mevcuttur. [8]

Siyer-i Nebi: Peygamber efendimizin ecdadından itibaren, peygamberliğin dördüncü senesine kadar olan olayları manzum şekilde anlatmaktadır. Abdülbaki Efendi  bu eseri bitiremeden vefat ettiği için, eseri damadı  ve talebesi Faiz Efendi tamamlamıştır.  Eserin Yazma nüshaları Süleymaniye Kütüphanesindedir.  [9]

 Menahic-ül-Usul-id-Diniyye ala Mevakıf-il-Makasıd-il-Ayniyye: Kelam ilmi ve metodları hakkında yazılmış Türkçe bir eserdir. Kaynaklarda çok değişik isimlerde geçmektedir. Yazarın kendi hattıyla bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesinde mevcuttur.

Mukaddime-i Ahlak-ı Nasıri Mu’arrebi: Nasiruddin Tusi’nin eseri olan Ahlak-ı Nasıri’nin mukaddimesinin Farsçadan Arapçaya tercümesidir.

Makale-i Kandiyye: Sadrazam Fazıl Ahmed Paşanın Uyvar’da kazandığı başarı ve Kandiye’yi feth üzerine yazılmış manzum bir eserdir.

 Ma’nel-Bid’a, İmmün ve Nefsühu: Nahiv ilmiyle ilgili Arapça bir risaledir. Atıf Efendi Kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.

Diğer Eserleri :

 Şerhu Kaside-i Abdullah Paşa. Ta’ribü Risalet-il-İslam fil Hakikati vel-Mecaz.)Risale-i lam. Tahmis-i Kaside-i Banet Su’ad.

KAYNAKÇA 

[1] Hüseyin Ayan, Abdülbâkî Ârif Efendi'nin Mi'râciyyesi turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/hu_ayan_08.pdf

[2] Mustafa Uzun ABDÜLBÂKİ ÂRİF EFENDİ -  TDV İA , cilt: 01; sayfa: 196

[3] Mustafa Uzun ABDÜLBÂKİ ÂRİF EFENDİ -  TDV İA , cilt: 01; sayfa: 196

[4] https://www.yardimcikaynaklar.com/abdlbaki-arif-efendi-kimdir/

[5] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İismler, Ankara, 2005, shf 9

[6] Mustafa Uzun ABDÜLBÂKİ ÂRİF EFENDİ -  TDV İA , cilt: 01; sayfa: 196

[7] Mustafa Uzun ABDÜLBÂKİ ÂRİF EFENDİ -  TDV İA , cilt: 01; sayfa: 196

[8] Hüseyin Ayan, Abdülbâkî Ârif Efendi'nin Mi'râciyyesi turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/hu_ayan_08.pdf

[9] ABDüLBAKi ARiF EFENDi - Rehber Ansiklopedisi - İhya.org-arif-efendi.html