Abdülhalim Memduh   (Doğumu: 1866, İstanbul, Ölümü: 1905, İngiltere) ilk edebiyat tarihçisi, şair ve yazar.

 

1866 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Hakkâri’de bir kazada kaymakam iken 1890’da vefat eden Ali Ragıp Bey’dir. [1]Düzenli bir öğre­nim hayatı olmadı; bir süre lisan mekte­bine devam etti.  İki yıl Hukuk Mektebinde okudu. Burada okurken bir  yandan Hâriciye Nezâreti Hukuk-i Muhtelite Kalem’inde, çalışırken diğer taraftan da  Mîzan‘da yazılar yazdı. [2]

 

Mizan gazetesine yazdığı yazılar  ve   gizli bir cemiyet kurma girişimi yüzünden II. Abdülhamit yönetimi  tarafından  mahkûm edildi. Beş ay tutuklu kaldı.   Konya'ya sürüldü. Sürgün yeri Batı Trablus olarak değiştirildi. Oraya giderken İskenderiye'ye kaçtı. Saraya başvurup affedilmesini sağladı ve İzmir'e gelmesine izin verildi. Vilâyet tercümanlığı yaparken bu defa Bitlis'e sürgüne gönderildi.

 

Çerkez Ali Paşa'nın aracılığı ile yine İzmir'e döndüyse de, sürülme korkusuyla Avrupa'ya kaçtı (1900). Prens Mustafa Fâzıl Paşa’nın kızı Prenses Nazlı’nın yardımları ile ve özel dersler ve­rerek[3]yaşadı. Beş yıl kadar Tunus, Fransa ve İngiltere'de yaşadı. İngiltere'nin Folcestone şehrinde öldü.  .4 Temmuz 1905  

 

Abdülhalim Memduh, Servet-i Fünûn’a zemin hazırlayan ara nesil ediplerinden ve şairlerinden biri oldu.  Şiirlerini hem aruz, hem de hece ölçüsüyle yazdı. Şiirlerinde alaycı bir eda hâkimdir. Abdülhak Hâmid ve Ekrem’in  hayranı olarak şiirlerinde onların izinden gitti.  Çağdaşı Muallim Naci'nin fikirlerinin şiddetle karşısında oldu.  Ekrem ve Muallim Naci ile   yaşanan abes muktebes tartışmalarında  Naci ile sert sürtüşmelere girdi.  Süleyman Nazif Abdülhalim Memduh için: “Dinini Hamid'e, kinini de Naci'ye vermişti.” demişti.[4]

 

Abdülhalim Memduh’un (1303),  1888 de yayımlanan  “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye,” (  İstanbul: Ohennes Matbaası. (Parlatır vd. 2006: 404)  adlı eseri Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk modern Edebiyat Tarihi kabul edilir. [5]  Ayrıca “edebiyat tarihi” ifadesini eser adında kullanan ilk edebiyatçımız da Abdülhalim Memduh’tur.

 

Hukuk eğitimi alan, tiyatro oyunları ve şiirler yazan Abdülhalîm Memdûh Şiirlerin  yansıra, edebiyat tarihi üzerine çalışmalar ve çeviriler yaptı. Türkçe şiirlerden meydana getirdiği  "Türk Aşk Şiirleri Antolojisi" (Anthologie de L'Amour adıyla, 1905) adlı  antolojiyi Fransızcaya çevirdi ve Fransa'da yayımladı.[6] Edebiyat tarihi türünde ilk örneklerden birİ olan   "Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye" (1888) adlı eseri yazdı.  Bu eser Osmanlı edebiyatında “edebiyat tarihi” adını taşıyan ilk kitaptı.. Eserde bazıları çok kısa olmak üzere toplam yirmi yedi şair ve edebiyatçı hakkında bilgi verilmişti.

 

Şiirleri: Tasvir-i Vicdan (1885), Tasvir-i Hissiyat (1886), Burhan (Kanunî'nin vezirlerinden Kara Süleyman Paşa'nın zaferlerini anlatır, manzum, 1886), Reşid Paşa (Biyografi, 1886), Mazlum Türklere Mev'ize (1902), Türk Eş'ar-ı Garamı (Fransa'da Edmond Fazy ile birlikte hazırladığı bu Türk aşk şiirleri antolojisi, Antologie des Poémes Amour Turc adıyla yayınlandı, 1905). Manzum oyunları: Bedriye (Hece vezniyle yazılmış oyun, 1887), Nâlân (Nokta dergisinde yayınlandı, yarım kaldı, S. 1-2, 1886), Abdülhamid ve Genç Türk Bir Harem Ağası (Refik Nevzat'la birlikte yazdı, oyun, 2. bs., 1909). Edebiyat tarihi: Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye (Bu adla yazılmış ilk Osmanlı edebiyatı tarihidir, 1897).

 

KAYNAKÇA

• [1] https://www.kimdirhayatieserleri.com/abdulhalim-memduh-kimdir-hayati-ve-eserleri.html
• [2] Özcan Aygün, MEMDUH, Abdülhalim, TDV İA cilt: 29; sayfa: 86
• [3] Özcan Aygün, MEMDUH, Abdülhalim, TDV İA cilt: 29; sayfa: 86
• [4] Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızda İsimler, Ank. 2005, sh 10
• [5]  Sibel Yılmaz,   YÖNTEM BİLGİSİ AÇISINDANTARİH - İ EDEBİYAT - I OSMANİYE (ABDÜLHALİM MEMDUH) https://www.academia.edu/4985535/Tarih-i_Edebiyat
• [6] Özcan Aygün, MEMDUH, Abdülhalim, TDV İA cilt: 29; sayfa: 86