Kesme işareti

Türkçede başlıca özel isimlerden sonra gelen ekleri ayırmada kullanılan kesme işaretidir.

Nesrin'de, Adana'nın, Ayşe’nin kalemi gibi özel isimlerden sonra gelen ekleri özel isimden ayırmak için;   n’olur ( ne +olur ) , Karc’oğlan ( Karaca+oğlan) Kar’oğlan ( kara +oğlan )  ,  n’olcak ( ne olacak ) ,  ben’zi,  böğ’rü, örneklerinde görüldüğü gibi kelimeden düşen sesi ( bir harfi )  belli etmek için, kullanılır.

Kola’nı içtin mi,  mahkemede kadı’nın görevi ( Osmanlıda kadılık memuriyeti)  , kadının işleri örneklerinde görüldüğü anlamları karışacak olan sesteş sözcüğü diğerinden ayırmak ve sözcüğün ekiyle karışmaması için de kullanılan bir noktalama işaretidir.

Arpostrof işaretinden sonra bir harf boşluğu kadar ara verilir. Kesme işareti ise ait olduğu kelimenin sağına bitişik olarak yazılır ve işaret ile sonra gelen ek arasında boşluk bırakılmaz:

 

KULLANIM YERLERİ

 

1. Özel isimlerden ( kişi adları, boy, millet, oymak, devlet, gök cisimleri, dağ ova, göl gibi coğrafik yerlerin isimleri gibi )  sonra gelen iyelik, ad durum ve bildirme eklerini ayırır.  
2. Kişi adları, soyadları, takma adlar, özel isim nitelliğindeki hayvan ve özel eşya adlarından sonra gelen ekleri ayırmak için kullanılır.

Fatih’in,  Sultan Selim’e, Barak Baba'ya, Ayşe Ana'nın,  Zernişanzade Habib’e , Cevat Emre'dir, Namık Kemal'se, Yüzbaşı Hasan’dan , Fatin Bey’i, Hafsa Sultan’da

Zülfikâr’ı ( Hz Ali’nin kılıcı)  Gamgam’ı ( Kahraman-ı Katil’in kılıcı) , Şebdiz’in  ( Hüsrev-i Perviz’in atı ) Sarıkız'ın, Karabaş'a, Minnoş'tan, Ayine-i İskender’e

Özel adlardan sonra gelen veya özel adların parçası olan sözlerden sonra getirilen ekleri ayırmak için de konur:

Öküz Ahmet Paşa’dan, Burla Hatun'a,  Köçek Mahmut Efendi'ye, Yörük Ali Efe’nin,

Özel isimlere parantez içinde bir açıklama geleceği zaman kesme işareti parantez işaretinden önce kullanılır.

Yakıp Kadri’'nin (1240?-1320) anılarında….

Arif Nihat ‘ın ( Asya)

 

b.Millet boy, oymak,  ülke, devlet, şehir, köy gibi özel adlardan sonra gelen ekleri ayırmaktadır.

Türk'üm,  Fransız'sınız, Türkiye 'mi, Osmanlı Devleti'ndeki, Amerika Birleşik Devletleri'ne, Azerbaycan’dan, İzmir’den,  burası Muş'muş, Oğuz'un, Konya'ya, Kırgız'ım, Özbek'e, Köstence'nin, Amasya’ya, Tırtar Aşireti’ne, Bayat Boyu’na, Kınık Ovası’na

Yer bildiren özel isimlerde kısaltma yapılmış ise ekten önce kesme işareti kullanılır:

Hisar'dan, Aşiyan’dan, Laleli’den,  Boğaz'dan.

 

1. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar gelen eklerden sonra kullanılır.

Mevla’nın, Mikail'den,  Apollon’a, Zeus'u, Cemşid’e, Harut ve Marut’un,

Tanrı, melek adları gibi adlar özel ad olarak kullanılmayıp, belirli bir varlıktan bahsetmiyor yani cins adı olarak kullanılıyorsa) ilk harf küçük yazılır ve sonra gelen ekler de kesme işareti ile ayrılmaz 

Yazınsal ürünlerdeki cemşitlere,hurşitlere,  ( Cemşid-i Hurşid  bu cümlede özel ad olarak kullanılmamıştır.

Cengiz Han’ın askerleri azraillerin ordusu gibi katliama girişmişti.

1. Yıldız,Deniz kıta, nehir, göl, dağ,; il, ilçe, köy, , cadde, sokak gibi coğrafik ve astronomik adlardan sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılır.

Afrika'nın, Marmara’ya, Dicle  Nehri'ne, Van Gölü'ne, Kop Dağı'nın, , Zigana'dan, Doğu Anadolu'da, Çorum'a,  Aşiyan Bulvarı'ndan, Taksim Meydanı'na, İlkyaz Sokağı'na, Jüpiter'den, Mars’a, Merkür’ün , Samanyolu'nda

1. Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları ile kitap, dergi, gazete ve sanat eseri adlarına gelen eklerden de önce kullanılır.

Çankaya Köşkü'ü, Abdi Paşa Yalısı'ndan, Kars Kalesi'nde, Taşhan'ın, Galata Köprüsü'ne, Tonyukuk Abidesi'nde, Sarıkamış Şehitler Anıtı'na.

Savaş ve Barış’ta, Kiralık Konak'ta, Vurun Kahpe’ye,  Resmî Gazete'de, İzmir Marşı'nı,

1. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge adları:

Medeni Kanun'da, Tek Millet İki Devlet Ödül’ü , Adı geçen Yönetmelik'in 2'nci maddesine göre...

 

2. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

AÜ DTCF'nin, TDK'nin, ABD'de, USA’da, TV'ye.

 

3. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

 

1963'te, 7’'inci madde, 12'nci kat; 7,65'lik mermi, 9,65'lik.

19 Mayısı 1919’da, 23 Ekim 1788’de

 

4. Şiirlerde vezin , ölçü veya diğer nedenler ile düşen sesi göstermek için kullanılır:

 

Geldi m'ola sevdiğimden bir haber yurduna

Baharda açmayan gülü n'eyleyim (Karacaoğlan)

N’ideyim şehri ‘Stanbul’u….

 

4. Ek veya harften sonra gelen diğer ekleri ve sesleri ayırmak için konur:

a'dan z'ye, p'nin b'ye dönüşmesi, Türkçede -lık'la yapılmış sözler.

 

 

İstisnai Durumlar

Kurum, kuruluş, kurul ve işyeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

Türk Dil Kurumundan, Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlüğüne ,Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına, , Denetleme Kurulundan, Siyah Sayfa Köşesi yazarına

 

Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:

Türkleşmek, İslamlaşmak Muasırlaşmak ,  Türkçe, , Hıristiyanlık,, Bursalı, Yakup Kadriler, Türklerin, Almanyalıdan, Atatürkçülüğün.

 

Sonu noktalı olan kısaltmalar ile üslü kısaltma ve rakamlar kesme işareti ile ayrılamaz.

 Alm.dan, İng.yi; cm³e (santimetre küpe), m²ye (metre kareye), 64ten (altı üssü dörtten).