Arkaik ve Arkaizm Nedir
Arkaizm
Alm. Archaismus
Fr. archai'sme
İng. Archaism
Archaism Fransızca kökenli bir kelimedir. Eskil biçim. Kullanımdan düşmüş bulunan sözlüksel birim, .sözdizimsel olgu, vb. (B. Vardar, 1978: 76) “Dilin eskimiş kelimelerini veya cümle kuruluşlarını kullanma “ anlamlarına gelir.
Kelime Arkaik eski, artık kullanılmayan, çok eski dönemlerde kalmış anlamlarına gelir. Arkaik kelimesi genel anlamıyla kullanıldığı çağdan daha eski bir çağa ait biçim, yapı, eser, kullanım ve kelime anlamına gelir.
Arkaik kelime ise artık kullanımdan düşmüş, eskide kalmış veya kullanımı günümüzde değişmiş kelime anlamında da kullanılır. “ T. Tekin'in ifade etmeye çalıştığı arkaiklik veya eskicilik anlayışında, a bir dilde Eski Türkçeyle karşılaştırıldığında, öteki Türk dillerinde bulunmayan ses ve yapı özelliklerinin yanı sıra sözlüksel biçimlerin de Eski-Türkçeye benzer biçimde yaşaması, kullanılması şeklindedir. “[1]
Örneğin merdiven kelimesi Farsçadaki merdban kelimesinden dönüşmüş, kardeş sözcüğü arkaik Türkçedeki karındaş sözcüğünden bu günkü halini almıştır.
Arkaizm, pek çok sanat ve bilim dalında da kullanılan bir tabirdir. Edebiyatta arkaizm ise eskicilik, çağ aşımcılık ile eş anlamlıdır. Sözlükler bu kelimeyi şu şekilde tarif eder: “Konuşulan ve yazılan dilde, kullanımdan düşmüş olan eski söz ve deyim. Kullanıldığı çağdan daha eski bir çağdan kalma bir biçimin, bir yapının özelliği.”
Edebiyatta arkaizm artık kullanılmaz olmuş eski sözcükleri, deyimleri ya da eski söz dizimi biçimlerini edebi bir yazı da veya şiirde kullanma eğilimi veya sanatı olarak ifade edilebilir. (Aşnılık. Eskilik. Çağaşım)
Sayrı düştüm göç alayın kaçırdım,
Yarpuzlu gözeye kömen göçürdüm,
Neden sonra doru tayı uçurdum,
Darıbük’te yolu kesti sel Gül’üm !..
Göynük Çoban Albız’dan can apardı,
Dal uzatıp azgın sudan çıkardı,
Çöğen dövdü, yaram berem otardı,
Kırıntı’dan esti karayel Gül’üm !.. Yusuf Bilge
Günümüzde yazılan bir yazı veya şiirde günümüzde artık kullanılmayan sözcük ve söz dizinlerinin kullanılması arkaik kelime seçimi olarak adlandırılır. Yukarıdaki şiirde artık günümüzde kullanılmayan birçok kelime kullanılmıştır. Şu halde arkaik kelime kullanmak kullanımdan düşmüş kelimeleri kullanım kazandırmak amacını da taşıyabilmektedir.
Niçe dil-bend oluban âşıka zülfüngeçe bend
Göreyin dil bu güne uğraya ol şane gibi SEHÎ BEY
Sehi Bey’in bu beytindeki kelimelere bakarak Sehi Bey’i arkaik kelime kullandığını ifade edemeyiz. Günümüze göre arkaik kalan o kelimeler Sehi Bey’in çağında kullanımda olduğu unutulmamalıdır.
“Arkaizm, edebiyatın dışında belli bir jargon kullanılan alanlarda da (hukuk gibi) tercih edilir.”
KAYNAKÇA
[1] Mehmet Ölmez, Çağatayacadakl Eskicil Öğeler Üzerine, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/mehmet_olmez
[2] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/siir/370-bayir_gulune.html
