GirişKayıt

Aşug Nedir Şiir Örnekleri ile Ermeni Ozanları Aşugluk Geleneği

18.10.2023

Aşug Nedir 

Doğu Anadolu da Ermeni asıllı halk şairlerine verilen isimdir.  Aşug sözcüğü Anadolu ve Azerbaycan sahasında yetişen ana dili Türkçe olmadığı halde Türkçe şiirler söyleyen,  Ermeni asıllı, halk ozanları için kullanılan bir tabirdir.  

Belli olduğu gibi “aşug “sözcüğü âşık kelimesinden bozulmuş, âşık sözcüğünün Ermeni aksanı ile söylenmiş hali olan bir kelimedir. Bu kelime BSTS / Yazın Terimleri Sözlüğünde  “ Türkçe koşuk söyleyen, yazan ve çoğu tarikata girmiş olan Ermeni halk ozanı,” şeklinde tarif edilmiştir.  Kmus-i Osmanî’de ise  aşuh sözcüğü Farsça kökenli olarak gösterilir ve “ Bilinmeyen, meçhul, yabancı.  Serseri”[1] anlamı ile farklı bir şekilde tarif edilir

Ermeni Ozanları Aşugluk Geleneği

Ani şehri çevresinde yaşayan Ermenilerin saz ile şiir söyleyen ve okuyan kişilere “antuni hayren” adını verdikleri antuni sözcüğünün ise Ermenice’de” evsiz barksız, gezgin, garip” anlamlarına geldiği anlaşılmaktadır.

Aşuğ tabiri Anadolu sahasında Türkçe şiirler çalıp söyleyen Ermeni ozanlar için kullanılmıştır. 16. Asırdan beri Türkçe çalıp söyleyen, halk ve aşık şiirinin ölçü durak kafiye dörtlük sistemini kullanan Ermeni kökenli şairlerin olduğu bilinmektedir. Ancak 18. Yy dan itibaren Ermeni kökenli  halk ozanlarına aşug dendiği anlaşılmaktadır. Ermeni asıllı olmalarına rağmen âşık şiirini öğrenen ve benimseyen bu ozanlar gezgin âşıklık geleneğine de dâhil olmuşlar, şiirlerini çoğunlukla saz ile söylemişlerdir. Okuma yazma bilmeyen çoğunlukla ümmi olan bu saz şairleri hayatları boyunca  evlenmemişler ve sürekli olarak gezmişlerdir.[2] ( BKZ :. AŞIK-OZAN - NEDIR.) Bu şairler Türk halk şiiri geleneğine uygun saz çalarak ve geçimlerini gezgin âşıklık geleneğinde olduğu gibi sağlamışlar onları Türk saz şairlerinden ayırmak için de onlara aşuğ denmiştir. [3] Aşugların  dilenciler gibi yaşadıkları,  köy köy dolşarak şiirler söyledikleri, ersiz yurtsuz , derbeder insanlar oldukları anlaşılır.

Ermeni âşıkları, düğünlerde, ziyafetlerde, bayramlarda, evlenme ve ölüm törenlerinde saz çalmışlar, şiirler söylemişlerdir. “Bu âşuğların bir bölümü anadan doğma kördür; bunlar en çok dini konularda şiir söylemişler, diğer âşuğlardan sözlü dersler alarak âşıklık kurallarını öğrenmişler, tek başlarına yaşamışlardır. “[4]

Bu tip âşıkların bir kısmının tarikatlara da dâhil oldukları anlaşılmaktadır.  “Ermeni edebiyatında Âşuğ edebiyatı adlı bir ekol oluşturmuştur. Bu ekole bağlı 400 kadar Ermeni aşuğu, tamamen Türkçe söylemiştir. Kul Egaz, Kul Hovannes, Turab Dede, Hostik Oğlu ve Miskin Burcu gibi âşuğlar “kul, dede ve oğlu gibi Türkçe mahlaslar almışlardır (Köprülü, 1989: 239-269; Türkmen, 1992: 24-33).”[5]

Aşık edebiyatında ozanlar, hem şiir söyleyen hem kendi şiirine beste yapan , hem de saz ile seslendiren sanatçılar olmaktadır. Aşuglar da  hem halk şairi, hem kendi şiirlerinin bestekarı,

hem de çalıp söyleyeni olan saz şairleridir. Ermeni aşıklarının çoğunlukla telden söyleyen, gezgin halk ozanları olduğu anlaşılır. Ermeni aşugları içinde halk hikâyeleri anlatan hatta tasnif eden musannif aşugların da yetiştiği de anlaşılmaktadır.  Ermeni asıllı aşuğların tasnif ettikleri birçok hikaye içinde en tanınmış olanları Kerim ile Susen, Seyyad ile Hacı Kızı Efruz adlı hikayeleridir. Ermeni aşuglarının Türk Halk Hikâyelerini de bildikleri ve anlattıkları kayıtlardan anlaşılmaktadır.

18.asra kadar Ermeni asıllı saz şairlerine “gusan “veya “yanşak “ dendiğini 18. Asırdan sonra da aşug adı ile anılmaya başlandıkları anlaşılır.[6] Manuk Abeğyan'a göre, “Gusanlar, şiirlerini bir musiki aleti ile çalıp söylemektedirler. Ayrıca Gusan adı sadece erkek şairlere verilmekte, kadın şairler e ise “varsak” denmektedir” [7] Ermenilerin kadın âşıklara varsak demesi oldukça ilginçtir. Ermeni kadınların düğünlerde, eğlencelerde vb  mani veya mahnı adını verdikleri şiirler okudukları da bilinen detaylardır. [8]

Ermeni aşuglar, şiirlerine “Hayren” adını vermişlerdir. Hayren okumak demek Ermenice okumak anlamına gelmekteymiş. Ermenilerin “düğünde, toyda, herhangi bir eğlence anında bu hayeranlar' dan okumakta ve çoğu zaman da Ermenice'nin yanısıra Türkçeyi de kullandıkları”[9]  ortaya çıkmaktadır. Alugların şiirlerini hem Türkçe hem de Ermeni dilinde söyledikleri bellidir. Ancak aşugların Ermenice söyledikleri şiirlerinde dahi kafiye kullanmak için Türkçe sözcükleri tercih ettikleri anlaşılmaktadır.

Ermeni kökenli aşugların şiirlerindeki konular halk şairlerimizin şiirlerinde ele aldıkları konulara benzemektedir. Yine de her aşuğun kendi mizacına, hayat şartlarına düşünce dünyasına uygun konulara yöneldikleri de ifade edilebilir. Aşuğların şiirlerinde yoksulluk, haksızlık, zalimleri kınamak,

Aşuğ Agahi Âşık İzanî, Âşık Vartan, Kul Eflâzî, Kul Agop, Kevkebî, Âşık Ganî, Pesendî, Âşık Civan, Bidarî Serverî, Nâmî Ermeni asıllı   âşıkların en tanınmış olanlarıdır. [10

Şiir Örnekleri


  • Sensin arı gız Meriem
  • Yazıl]Iarıma derman
  • Tangrıdır senden doğan
  • Tangrım anası Meriem

  • Evel atadan oldu
  • Oğul dünyaya geldi
  • Kristos Meriem'den dogdu
  • Tangrım anası Meriem

  • Uçmag gapusun açdı
  • Bağlı yolları çözdü
  • Beni Tamul]den l;ı.urtardı
  • Tangrım anası Meriem

  • Altından direk oldu
  • Kristos yemişin verdi
  • Bizi yel;ı.den gurtardı
  • Tangrım anası Meriem
  • Altından eziz Meriem

  • Cöherden eziz Meriem
  • Uçmal;ı. yeesi Meriem
  • Tangrım anası Meriem     Erzincanlı Bluz Hovannes



Aşuğ  Köçek'ten Bir Şiir


  • Ey erenler aldı beni bir dert bir bela bir mihnet
  • Yaman canıma kar etti bir aşk bir firkat bir hasret
  • Ey erenler bu üç nesne çokları serden eylemiş
  • Padişahlar kapısında bir göz bir bühtan bir gıybet

  • Ey erenler bu üç nesne (...) beyan eyler
  • Hakikatin direğidir bir din bir insaf bir Mürvet
  • Ey erenler bu üç nesne kimselere vefa kılmaz
  • Üçü de alemde mesbuk bir at bir kılıç bir avret

  • Ey erenler bu üç nesne giderir gönülden gamı
  • Kuşe-i gülşende (...) bir saz bir dilber bir sohbet
  • Ey erenler bu üç nesne bir yiğide keramettir
  • Koçaklara nasib olsun bir çav bir uğur bir ahret

  • Köçek eydür bu üç nesne bir yerde olsa hub olur
  • Birbirine yari kılsa bir dil bir akıl bir devlet   Aşuğ Köçek ( Ermenioğlu )

Aşug Vartan’dan Aşug Şiiri Örneği

  • Aklı olan kulluk etsin Yezdan'a
  • Ne tac kaldı ne taht Nûşirevan'a
  • Nice bin padişah geldi cihana
  • Ne Karun'a kaldı ne Süleyman'a

  • Kimse bilmez kim yiye kim kazana
  • Dünya mülkü emanettir insana
  • Kalmaz yalan dünya pîr ü civana
  • Gelen gitti giden gelmez cihana

  • Âşık VARTAN dilde koy ezber olsun
  • İşiten işitsin haberdar olsun
  • Kadir Mevla 'm her kuluna yâr olsun
  • Ondan sonra olsun Âşık Vartan'a

KAYNAKÇA 

profile

Esa

0

0

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar