Bağdaştırma Nedir Alışılmış -Alışılmamış Bağdaştırma ve Örnekleri

Bağdaştırma Nedir Alışılmış -Alışılmamış Bağdaştırma ve Örnekleri

Bağdaştırma sözcüğü sözlüklerde ilişkilendirmek, eş atamak, bağ kurmak, birden fazla sözcüğü ve konu ile bir anlam oluşturmak şekillerinde tarif edilmektedir. Bağdaştırma birden fazla sözcük ile ihtiyaç duyulan anlamı ifade etmek,  birden fazla sözcükle yeni bir anlam ihtiyacını gidermek ]olarak da düşünülebilir. Mehmet Hengirmen, Türkçe Dilbilgisi adlı eserinde “ Sözcüklerin anlamlı şekilde bir araya gelerek tamlamalar, sözcük öbekleri ve cümleler oluşturmasına denir” [1]diye tarif etmiştir.

Tariflere göre bağdaştırma bir söz öbeği olmaktadır.  Bağdaştırmalar tek bir sözcükle ifade edilemeyen anlam ve izahı karşılamak için yapılır. Bu yöntemle bir kavram, nesne veya anlam ifade edilmiş olur.  Bağdaştırma, mantık ve akıl ile dili bağdaştırarak duygu, düşünce ve kavram ihtiyacına izah yolu bulmaktır.   Bağdaştırmalar cümle ve söz öbekleri düzeyinde de yapılır. Örneğin “akıl yolu “ bir bağdaştırmadır ve iki sözcükle kurulan söz öbeği şeklindedir. “ Aklın yolu birdir” cümlesinde de cümle düzeyinde bir bağdaştırma yapılmıştır. Örneğin “ses tonu “ bağdaştırmasındaki anlam; ses ve ton sözcükleri ile kurulmuştur. “Sesinin tonu kötüydü “ cümlesi cümle düzeyinde bir bağdaştırma niteliğindedir

Bağdaştırmalar isim ve sıfat tamlamaları halinde kurulan söz grupları olarak karşımıza çıkar.  Ancak fiiller, edatlar ve bağlaçlarla da kurulur. Deyimler, isim veya sıfat tamlamaları, sözcük grupları bağdaştırma örnekleridir.

“Telefon zili, demir bilek,  fotoğraf hilesi, manolya tenli,  çıplak gerçek, çıkar şebekesi, çatal yürekli yiğitler,  acılı kalp, “ gibi söz öbeği şeklindeki bağdaştırmaların sıfat ve isim tamlamaları şeklinde kurulduğu görülür.

 Bağdaştırmalar mantığa uyması, aklın reddetmemesi, zihnin doğru algılaması veya algılamaması yönleri ile “alışılmış veya alışılmamış bağdaştırmalar olmak üzere alış ikiye ayrılır.

Alışılmış Bağdaştırma

 Bağdaştırmayı oluşturan kelimeler arasında olması mümkün bir ilişki varsa, bu bağdaştırmayı aklımız alıyor, zihnimiz algılıyorsa bu tip bağdaştırmalara “alışılmış bağdaştırma” denilmektedir. “Gülkurusu, yeşil tutkusu,  söz öbeği, sonsuzluk kervanı, kesik saçlar, elma yanaklı” gibi bağdaştırmalar, mantığın, dilin ve aklın karşı çıkmadığı ve anlamını algıladığı, duymaya ve anlamaya alışık olduğumuz bağdaştırmalardır.  

Alışılmamış Bağdaştırma

Bağdaştırmayı oluşturan sözcükler arasında mantık bağı, yoksa kurulan bağlama mantığımız ve zihnimiz karşı çıkıyorsa veya sözcükler arasındaki bağdaştırmalarda imkânsızlık derecesinde bir olgu varsa bu tip bağdaştırmalar alışılmamış bağdaştırmalardır.  Alışılmamış bağdaştırmalarda sözcükler sıra dışı anlamlar ve bağlamlarda kullanılır. Bu tip bağdaştırmalar genellikle kulağa tuhaf gelir ve mantığımızın itiraz ettiği manalar ortaya çıkarır. Gündelik hayatta pek karşımıza çıkmasa bile alışılmamış bağdaştırmalara şiir dilinde çok rastlarız.

Alışılmamış Bağdaştırma  Örnekleri

 

Kınar hanımın donları denizleri, Çocuk düşerse ölür çünkü balkon,  böğüren masa,  damdaki bakışsız kedi kara,

Şehrin camları kaygısız gülüyordu.

Sokak lambaları öksürüyordu

Sisler boğazıma yapışmıştı

Sisler bulvarı bir gece haykırmıştı   Atilla İlhan

 

Seni düşünüyor her dem gözyaşlarım
Ağlamak geliyor içimden
Bedenimi buz gibi bir ateş sarıyor sen yokken

 

Cümle Örnekleri

--Çekingen kavaklar havada uçuyordu.. (alışılmamış)

–Radyo yayını koptu. (alışılmış)

– Baharın renkleri görenleri coşturdu. (alışılmış)

– Başıboş uçaklar havada ders çalışmıştı. (alışılmamış).

 

[1] Mehmet Hengirmen, Türkçe Dilbilgisi, Engin Yayınevi, Ankara, 1995, s.394