BAKIRCILIK ZENAATİ

 

Bakır kap yapım teknikleri, ''dövme'', ''dökme'', sıvama (tornada çekme)'' ve ''preste basma'' olmak üzere dört ana bölüme ayrılıyor. Binlerce yıldan beri uygulanan dövme tekniği, bakır külçeyi çekiçlemek suretiyle şekillendirilen bilinen en eski tekniktir.

KULLANILAN ALET VE MALZEMELER

Çağımız bakırcılığında kullanılan aletler: Kesme makinesi, bükme makinesi, kıvırma makinesi, parlatma makinesi, çekiçler ve tokmaklar, işleme takımları, vida, cıvata ve somunlar, metre, eğe, makas, el testeresi ve keskiler, matkap, zımba, kumpas

 

GÜNÜMÜZDE BAKIRCILIK

Bakırcılık sanatında Döküm, tornada çekme, preste basma gibi teknikler gelişmiş , bakır  mutfak eşyaları yakın zamanlara kadar önemini korumuştur. Ancak, 1950' den itibaren değişen sosyal yapı ve teknolojik yenilikler yüzünden, alüminyum, plastik gibi ucuz alternatif malzemeler ortaya çıkmış, bu malzemelerin kullanım alanlarının genişlemesi bakırcılığın alanlarını git gide daraltmıştır. Ancak  1970' li yıllara kadar can çekişmeye başlayan bakırcılık ise turistik talebin el sanatlarında yoğunlaşması üzerine canlanmaya başlamış, bakır eşyalar  yemek pişirmek için değil, süs eşyası olarak kullanılmaya başlamıştır. Bu yeni duruma ayak uydurmaya çalışan bakırcılık artık alet veya mutfak eşyası yapmak yerine daha sanatsal ve görsel bir amaca yönelmiştir.

Kullanımdan ziyade süs eşyası veya Turistik meta olarak üretim yapmaya başlayan bakırcılık bu yüzden de sanatsal ve estetik kaygılar gözeten hatta kendini bu aşama için zorlayan bir sanat dalı haline geldiği gibi, geleneksel el işlemeciliğinin şekillenmesine, kendini geliştirmesine, zevke hitap eden ürünlerin üretilmesine yol açmıştır.

Bakırcılığın turizm amaçlı üretiminde canlanması aynı zamanda geçerliliğini yitirmiş olan geleneksel bakır üretme ve işleme tekniklerinin de yeniden canlanmasına olanak sağlamış, ihtiyaca değil zevke yönelik bir zanaatçılık haline dönüşmesine olanak vermiştir. 

Otantik restoranlarda bakır mutfak eşyalarla servisler yapılır olması da Bakırcılık ve  bakır işleme zanaatının zevke ve estetiğe yönelmesindeki başarısına canlı ve somut bir örnektir. 

Bakırcılık günümüzde  ve ülkemizde turizm dışında  cami, minare, minber ve büro âlemi üretimi, hediyelik bakir eşyalar, kapı dekorasyon, şömine yenileme, turistik otellerde kapalı yüzme havuzu, kubbe, çatı yalıtım, döküm kapı tokmakları, kapı kolu, imalatı şeklinde çeşitlenebilecek alanlar için de yapılmaktadır. Günümüz bakırcılığında sıvama dövme, bakır dökümcülük tekniklerindeki geleneksel imalat yöntemlerini de uygulayarak varlığını sürdürmektedir. 

Turistik eşya olması şeklinde Kazan, testi, leğen, tas, tencere, tava, sahan, bakraç, mangal, ibrik, tepsi, saksılık, nargile, davlumbaz, ocak başı, dekoratif, ürünler, tepsi, kalemlik, mangal, otel ve yenileme ekipmanları, ocak başı, şömine, pano, ızgara ocakları, minare ve kubbe alemleri, Çaydanlık, semaver,  vazo, tepsi, çay-kahve-zemzem takımları, bakır hamam tası, sabunluk ürünleri dövme ve sıvama tekniği ile yapılmaktadır. Sıvamacılık, sıvama makinelerinde yapılır. Kaplara şekil ve motif işlenmesinde kabartma yöntemi uygulanır. Bu işlemde keski kalemi ve darbe kalemi kullanılmaktadır. Anadolu'da geleneksel el sanatları bakır işlemeciliği birçok yörede ve şehirde hala sürmektedir. Cumhuriyet döneminde Erzincan bakırcılık Erzincan'da Bakırcılık ve bakır işleme alanında önemli atılıma girmiş, bakırdan mutfak, alet, süs ve turistik eşya yapımında başlı başına sektörel bir şehir olma hüviyetine yaklaşmıştır. Antep ve yöresinde de son yıllarda özellikle Otantik mutfak eşyası yapımcılığı konusunda bir hareket gözlemlenmektedir. 

 

BAKIR İŞLEME VE SÜSLEME METOTLARI

 

Bakır ürün üretim şekilleri : Külçe halindeki hammadde bakır hattanesinde ocaklarda eritilir, kalıplara dökülür. Kalıplara dökülen bakır, üretilecek ürürün özelliğine göre silindirden ( vals tezgahlarından ) geçirilerek kalınlığı ayarlanır. Silindirden geçerken sertleşen bakır tekrar fırınlarda tavlanır. Bu işlem istenilen ölçüye gelinceye kadar tekrar tekrar yapılır. Levha haline gelen bakır daire  makaslarında istenilen ebatlarda kesilir.

Kesilen levhalar yaklaşık 500 çeşit kalıplara göre, ustasına ve kendine özel  bir şekilde sıvama tezgahlarında, mazgala yardımıyla birkaç işlemle şekillendirilir. Küçük parçalar direk tezgaha girer, büyük parçalar için ayrıca kovan basılır. Tekrar tavlandıktan sonra sıvama tezgahlarında kalıplar üzerinde şekillendirilir.

Bakır, üzerinde yapılan her işlemde sertleşir. Bundan dolayı her işlem sonunda tavının alınması gerekir. Yapılan ürün kalıptan çıkınca  polisaj makinelerinde parlatılır. Lehim ve kaynak işlemleri yapılır, tekrar polisaja girer, üzerlerindeki yağın temizlenmesi için 900 lik sıcak deterjanlı suda yıkanır. Kavak ağacından elde edilen ince hızar talaşıyla kurulanır. Üzerlerindeki talaş tekrar fırçayla silinerek, vernik işlemi yapılır, kurulandıktan sonra belirli yerlere bant çekilerek boyaya şekil verilir, tabancayla boyama işlemi yapılır. Boyanan ürün fırınlanarak kurutulur. Boyanın kalitesi ürün üzerindeki  ayırt edici özellik olarak görünür. İmalatı yapılan ürünler, boyanın sertleşmesi  için işlemeye girmeden önce 7-10 gün süreyle  bekletilir. ( Ahmet Şener YILDIZ ,Erzincan işi Bakırcılık İşlemeciliği,.seyrierzincan.com/erzincanimiz )

Bakırın kararmaması için  tekli kalemle işlemenin  yapılması gerekir. Böyle işlenen eser 100 sene kararmaz. Tasarlanan şekiller ?Oyma Tekniğiyle? tekli kalemle bakır üzerinde desenin şablonunu çıkarır. Daha sonra tekli kalemle ara işlemini yapar, gümüş kaplamaya hazır hale getirir. Sonra dolgu kalemiyle gümüş kaplanacak yerler doldurulur. Ürün üzerinde özel bir formülle  hazırlanmış  gümüş-nitrat?ta gümüş kaplama yapılarak işlemin ikinci aşamasına geçilir. Mısır kalemiyle,  kalan işlenmemiş yerler ( desenlerin eksik kalan kısımları işlenir. Bu işlemden sonra ürün  kırmızı beyaz renk alır. ) Ürünün  oksitlenmemesi için üzeri şeffaf ve kaliteli vernikle verniklenir. Sanatkar tarafından özel hazırlanmış kaliteli selülozik, şeffaf vernik, sanatın sanatkar yönünden ayırt edici özelliğidir. Son olarak 24 saatlik beklemeden sonra ürün satışa hazır hale getirilir.( https://www.erzincan.gov.tr/index.php?option=co)

Mine İşleme Özellikleri : Bu ürünler ayrıca bakır üzerine mine işleme olarak ta işlenmektedir. Tüm bu tarzda ortaya çıkan bakır ürünleri üzerine mine işleme olarak yapılması ikinci bir ürünü ortaya çıkarmaktadı

Bakırı çekiçle döverek biçimlendirme yöntemi, binlerce yıldan beri nesilden nesile aktarılan bir iş kolu ve sanat olagelmiştir. Ne var ki, günümüzün ucuz ve seri işlenebilen malzemeleri, Anadolu’da zirvesine ulaşan bakırcılık sanatını neredeyse yok etmiş bulunuyor. Tekil kalemle yapılan üretim yerine tezgah üretimine gidilmesi, fabrikasyon sistemine geçilmesi, yapılan ürünlerin çabuk deforme olmasına ve kararmasına sebep olmuş, bu yüzden 1980 sonrasında bakırcılık sektöründe talep azalmaya başlamıştır. Bu günlerde bu durumun farkına varıldığı için bakır süsleme, üretim ve pazarlama teknikleri üzerinde yeniden çalışmlar yapılmaktadır ve yapılmalıdır. 

 

BAKIRCILIK VE KALAYCILIK

Kalay, metal objelerin korozyondan korumak amacıyla kaplanmasında kullanılan bir madendir. Kalaylanmadan kullanılan metal kapların kısa sürede oksitlenmesi ve zehirlenmelere yol açması nedeniyle bakırın mutfak malzemesi olarak kullanıldığı dönemlerde kalaycılık yaygın bir meslekti. Anadoluda köyleri gezerek bakır kalaylayan gezgin kalaycılar bulunurdu. İl ilçe ve köyleri gezen bu kalycılar yıllın belli aylarında gelerek yöredeki bakır mutfak eşyaları kalaylarlardı. Kalay yaklaşık bir yıl boyunca bakır kapların oksitlenmesini engelelr ve eşyaların üzerinde parlaklığını muhafaza ederdi. Kalaycılar da bu süreleri göz önünde bulundurarak köy köy mahalle mahalle kalaylama zamanlarına göre dolaşırlardı.

 

FAYDALANILAN KAYNAKLAR 

 

• https:// forum/satirlarla-turkiye/10550-turk-susleme-sanatlari-
• .erzincan.gov.tr/index.php?option= )
• https://www.istanbulunustalari.com/t
• Ahmet Şener YILDIZ ,Erzincan işi Bakırcılık İşlemeciliği,.seyrierzincan.com/erzincanimiza-
• https://tr.wikipedia.org/wik

Not: Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, Resim,Tablo, kaligrafi, ebru, Fotoğraf, minyatür, hat, sedef, el işi, oya, bezeme, Telkari, kazaziye  benzeri çalışma  ve araştırmalarınızı, sitemize üye olarak ,  bize başvurarak ESA'da paylaşarak kültürümüze katkıda bulunabilir, kendinizi ve ürünlerinizi tanıtabilirisiniz.

 

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com