Balıkesirli Râsih Ahmed Hayatı Eserleri
Balıkesirli Râsih Ahmed ( d.?, ö, Balıkesir -1731 )
Zağanos Paşa'nın torunlarından biri olan Rasih, Balıkesirlidir. Balıkesir(Karesi) kökenli olan Rasih’in ailesinin kökeni Fatih Devrinin meşhur vezirlerinden Zağanos Paşa(Ö.1481)'ya kadar uzanan soylu bir ailedir. Balıkesirli Râsih’in doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmemektedir. Fakat 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın ilk yarısında yaşamış olduğu anlaşılır. [1]Rasih’in hayatı hakkında ulaşılan bilgiler yetersiz kalmakta üstelik de kimliği Sofyalı Râsih ile karıştırılmaktadır.
Kaynaklardan asıl adının Ahmed olduğu anlaşılan Rasih, Zağanos Paşa'nın torunlarından Sinan Paşa(Ö.l 079/1668 Annesi ise Vezir İlyas Paşa'nın kızı Hatice Hatun'dur.[2] Rasih bu ailenin ortanca oğludur. Devrindeki kaynakların "Râsih Ahmet Beg” diye andığı Rasih’in babası Sinan Paşa, Karesi ve Bozok sancağında sancakbeyliği yapmış, daha sonra ata yurdu Balıkesir’e gelerek Sinanhisar (Hisariçi) Mahallesi'ndeki konağında hayatını sürdürmüş ve 1079(1669)'da Balıkesir'de vefat etmiştir. Rasih, babasının bu konağında veya babasının sancak beyliği yaptığı Bozok Sancağı ( Yozgat’ta ) dünyaya gelmiş olmalıdır.
Rasih’in babası Sinan Paşa ölünce annesi Hatice Hatun Karesi ( Balıkesir’in ) ileri gelenlerinden Divriği ve Arapğir sancakbeyliklerinde bulunan Alişan Bey ile evlenmiştir.[3]
Rasih’in diğer vezir torunları gibi sarayda eğitim gördüğü bilindiği halde devletin hangi kademeelrinde görev aldığı bilinmemektedir. Hangi memurluklarda bulunduğu bilinmiyor olsa bile: “ uzun süre memurluk yaptıktan sonra 1118(1706) yılında Balıkesir'e döndüğü, Zağanos Paşa vakıflarının otuz sekiz yıl boyunca mütevellîliğini yürüttüğü, bu zaman içerisinde ilmî ve edebî faaliyetlere iştirak ettiği ve bu nedenle mezartaşındaki kafa kısmının hem yönetici, hem de ilmiye sınıfına mensup olduğunu gösterecek şekilde, özenilerek, biraz da büyükçe yapıldığı, hayatına dair verilen bilgiler arasındadır.” [4]
Rasih’in evlendiği bir oğlu ile üç kızının dünyaya geldiği “ Mezar kitabesine göre vefat tarihi 14 Rebiülevvel 1144(16 Eylül 1731 Pazar günü) [5] öldüğü de elimize ulaşan bilgiler arasındadır. Mezar taşının kitabesindeki taşın baş kısmındaki “şekilden hem yönetici hem de ilmiye sınıfından olduğu anlaşılan “ [6]Rasih’in kabri Balıkesir'de Zağanos Paşa Aile Mezarlığındadır.
Edebi Yönü
Türk Edebiyatında Rasih mahlaslı üç önemli şiar vardır. Birisi Balıkesirli sözünü ettiğimiz Rasih Ahmet Bey birisi Sofyalı Rasih, diğeri de asıl adı Abdüllatîf olan Derviş Efendi adlı birinin oğlu Kayserili Râsih'tir. Balıkesirli Rasih, Sofyalı Rasih'ten 26 yıl önce ölen bu üç tanınmış Rasih arasında en popüler olanıdır. Kayserili Rasih ise 19 yy da yaşamıştır. Bu üç Rasih'in dışında bir de 19 yy da yaşamış olan Kırklarelili divan şairi Hacı Rasih Efendi vardır.
Hayatı Sofyalı Rasih ile karıştırılan Balıkesirli Râsih, Sofyalı diğer Râsih'ten 26 yıl sonra vefat etmiştir. Balıkesirli Rasih en çok” Üstüne “ redifli gazeli ile tanınmış, şöhreti bu gazeli sayesinde günümüzde de devam etmiştir. Râsih’in bu gazeli hem kendi döneminde ve hem de sonraki dönemlerde pek çok şairi etkilemiş ve bu gazeli pek çok şair tarafından tanzir edilmiştir. [7]
Çağdaşı Tezkireci Salim onun hakkında şu değerlendirmelerde bulunur ““Livâ-yı sühanda dahı bir mîr-i kelâm nâzük-tabî'at pür-ma'rifet” dedikten sonra “Elsine-i nâsda şöhret-şi'âr olan bu gazel-i pür-iştihâr ol merd-i nâmdârun cümle-i güftârındandur.”[8] diyerek bu gazelinin halk arasında çok meşhur olduğunu belirtmiştir. Nitekim Nedim de dâhil olmak üzere pek çok şair onun bu şiirine nazirler yazmışlar veya tanzir etmişlerdir.
ESERLERİ
Divan:
Rasih Divanı’nın yazma nüshası İstanbul Üniversitesi Ktp. NO: T.Y. 391/7'de kayıtlıdır. Bu yazma nüsha Divan’ın içinde 1 na't, 34 gazel, 1 tahmis, 1 müseddes, 7 rubai, 15 kıt'a ve 9 beyit mevcuttur. [9]
'Bürûcü'n-Nücûm: Ashâb-ı kiram hakkında yazılmış dört makaleden oluşan bir eserdir. Eserin Bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. No: A.3510'da kayıtlıdır.
Vasf-ı Ashâb-ı Kehf ve Rakînı: Ashâb-ı Kehf Mağara Yârânı) hakkında yazılmış bir mesnevidir. Bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. NO: R.1495'de kayıtlıdır.
Bülgatü'l-Ahbâb: Görgüye dair kaleme aldığı mensur bir eserdir. Süleymaniye Ktp. NO: 2246 ve İstanbul Üniversitesi Merkez Ktp. NO: T. 8887, 8888, 8891 'de kayıtlı nüshaları bulunmaktadır. [10]
Rasih’in unutulmamasını sağlayan Üstüne Redifli gazeli şu şekildedir.
Süzme çesmin gelmesin mujgan müjgan üstüne
vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne
Rize-i elmas eker her açtığı zahma o şuh
Lütfu var olsun eder ihsan ihsan üstüne
Dilde gam var şimdilik lutf eyle gelme ey sürur
Olamaz bir hanede mihman mihman üstüne
Yardan mehcur iken düştük diyar-ı gurbete
Dehr gösterdi yine hicran hicran üstüne
Hem mey içmez hem güzel sevmez demişler hakkına
Eylemişler Rasih'e bühtan bühtan üstüne [11]
KAYNAKÇA
[1] Banarlı, Nihat Sami, (1983), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
[2] Muharrem Eren, (1994), Zağnos Paşa, Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, s. 49.
[3] Yard. Doç. Dr. Bahattin KAHRAMAN, “BALIKESİRLİ RÂSİH”, https://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c6s10/makale/c6s10m4.pdf
[4] Yard. Doç. Dr. Bahattin KAHRAMAN, “BALIKESİRLİ RÂSİH”, https://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c6s10/makale/c6s10m4.pdf
[5] İsmail Hakkı(Uzunçarşılı), (1999), Karesi Meşâhiri, Hazırlayanlar: Mehmet Sarı-Ahmet Karaman, Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, s. 103.
[6] YRD. DOÇ. DR. ENGİN SELÇUK, “Balıkesirli Râsih Ahmed Bey”, turkedebiyatiisimlersozlugu. 09.01.2014
[7] Hüseyin AKKAYA, “RÂSİH BEY'İN “ÜSTİNE” REDİFLİ MEŞHUR GAZELİNDE İKİLEMELERİN KULLANILIŞI”, https://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi5/akkayahuseyin.pdf
[8] Sâlim, Tezkire-i Sâlim, İkdam Mat., İstanbul, 1315, s. 273.
[9] ] İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Divanlar Katalogu, (1967), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, III. Cilt, Fasikül: II, s. 791-792.
[10] Yard. Doç. Dr. Bahattin KAHRAMAN, “BALIKESİRLİ RÂSİH”, https://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c6s10/makale/c6s10m4.pdf
[11] İz, Fahir (1999). Eski Türk Edebiyatında Nazım. C. 1. Ankara: Akçağ Yay. 406.
