Başar Sabuncu

(d. 9 Eylül 1943 / ö. 17 Haziran 2015)

 

Oyun ve senaryo yazarı; tiyatro ve sinema yönetmeni, çevirmen, sahne tasarımcısı, oyuncu.

 

1943 yılında İstanbul 'da doğdu. 1961'de devam etmekte olduğu Saint Joseph Lisesi'ni bitirdi. Bu okulda iken tiyatro dalında faaliyet göstertmeye başlamıştı. Amatör tiyatro oyunculuğu konusunda lise yıllarında edinmiş olduğu deneyimleri ilk önce oyuncu olarak değerlendirmiş lise yıllarında edindiği tiyatro merakı ile amatör tiyatro topluluklarına girip çıkmaya ve sahnelerde oyunculuk yapmaya başlamıştı.

 

 Saint Joseph Lisesi'ni bitirdikten sonra ilk önce Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesine devam etmeye başladı. Fakat bu okuldan mezun olmadan ayrıldı. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı bölümüne devam etmeye başlamışsa da bu okulu da bitirmemişti.

 

Lise yıllarından beri en zevk aldığı uğraş olan tiyatroculuğa kendini vermiş ve bu alanda çalışmaya karar vermişti.  Bu yüzden eğitimini bırakarak, tiyatroculuk serüvenine atıldı. Birkaç yıl özel tiyatrolarda oyunculuk yaptıktan sonra oyun yazarlığı ve yönetmenlik alanlarında yoğunlaşmaya başladı.

 

Yazdığı İlk oyunu olan Kargalar, 1962'de Devlet Tiyatrosu'nda sahnelendiğinde,  henüz 19 yaşındaydı. [1] 1964-1969 yılları arasında TRT ye girerek  Ankara Radyosu tiyatro bölümünde görev aldı. Bu yıllar arasında İLYADA , DON KIŞOT  , GORIOT BABA gibi dünya edebiyatının başyapıtlarını radyo oyunları haline getirerek seslendirdi.  “100'ü aşkın radyo oyun dizisini yönetti.” [2] Bu yıllarda radyoda çalışan ve TRT Sanat Ödülleri Yarışması Başarı Ödülü’nü kazanmış olan yazar Sevgi Soysal ile "Zafer Madalyası" oyununda tanışmış arkadaş olmuşlardı. 1965 yılında yazar Sevgi Yenen (Soysal) ile evlendi.  Sevgi Soysal 12 Mart döneminde yazdığı eserlerin müstehcenlik içerdiği gerekçesiyle ve kominizim propagandası yaptığı için 1972'de tutuklanmış, bir yıl hapse mahkûm edilmişti. 1971 yılında Sevgi Soysal’dan boşandı. [3]( bkz Sevgi Soysal Edebi Kişiliği ve Eserleri ) 

 

12 Mart 1971 darbesinde yurt dışına çıkarak Fransa'da iki yıl tiyatro araştırmaları yaptı.  Türkiye'ye döndükten sonra, Muhsin Ertuğrul'un çağrısı üzerine, 1974'de İstanbul Şehir Tiyatroları'na yönetmen olarak katıldı. Üsküdar ve Fatih sahnelerinin sanat yönetmenliği görevlerini üslendi. ,

Başar Sabuncu,  daha sonra tiyatro oyuncusu Sevil Candan Sabuncu ile evlendi. [4]

 

12 Eylül 1980 darbesin ile 1402 sayılı yasa uyarınca kurumdaki görevine son verildi. Bu olayın ardından Yurtdışına çıktı.  Ardından, Berlin'de, Schaubühne Tiyatrosu'nda İşgal oyununu yönetti. 1982-1983 yıllarında ise, Sururi-Cezzar Tiyatrosu'nda, özgün oyun Kaldırım Serçesi ile Şan Tiyatrosu'nda Brecht düzenlemesi Şvayk Hitler'e Karşı ve Prosper Mérimée uyarlaması Kan ve Gül (Karmen) müzikli oyunlarını sahneledi.

 

1985 yılında Şener Şen ile “Çıplak Vatandaş” filmini çekti ve bu filimin yönetmenliğini yaparak sinema filmlerinde yönetmenlik yapmaya başlamıştı.  1986 yılında Müjde Ar ile de “Kupa Kızı” filmlerini çekmişti. [5] Başar Sabuncu, Aynı dönemde, "Aydınlar Dilekçesi" kapsamında, askeri mahkemede yargılandı.  Yönetmenlik yapan Başar Sabuncu genellikle edebi eserlerden adapte edilmiş senaryo uyarlamalarının çekimlerinde oldukça başarılı olmuş, Adak, Talihli Amele (Atıf Yılmaz), Şalvar Davası (Kartal Tibet)-Yönetmen: Asılacak Kadın (1986), Kaçamak (1987), Zengin Mutfağı  (1988). Yolcu - 1994 Gibi filmlerde yönetmenlik yapmıştı. [6]

 

Sonraki yıllarda sinema çalışmalarına ağırlık verdi. Yazdığı ilk senaryolar başka yönetmenler tarafından perdeye aktarılmıştı. 1985'den başlayarak, senaryolarını kendisinin yazdığı altı film gerçekleştirdi. "1988'de Londra'da British Film Institute; 1991'de Paris'te Fransız Sinematek'i; 1992'de Montpellier Festivali tarafından, adına tüm filmlerinin gösterildiği saygı haftaları düzenlendi."

1988'de,  Şehir Tiyatroları'na döndükten sonra, Devlet Tiyatroları ile özel tiyatrolarda 30'u aşkın tiyatro eserinin yönetmenliğini üstlendi.  2004 yılında  emeklilik yaşını beklemeden, kurumdan ayrıldı.

Racine, Marivaux, Brecht, Genet, Kovaçeviç'in kimi oyunlarını Türkçe ‘ye çevirdi. [7]

 

Tiyatro yazarlığı, tiyatro yönetmenliği, senaryo yazarlığı,  film yönetmenliği, çevirmenlik sahne tasarımı olmak üzere, 6 farklı dalda çok sayıda ödül aldı. 17 Haziran 2015'te vefat etti.

 

 

 Sabuncu, ferdi konulardan çok sosyal ve toplumsal konulara yöneldi. Yaşadığı dönemin sosyal ve siyasal sorunlarına el attı. Oyunlarında yok olan değerler, çözülen ahlaki yapı,  bozulan ve çürüyen toplum düzeni, sınıf çatışmaları, sömürülen değerler ve insanlar, sömüren ve sömürülen arasındaki çatışmalar, hayata tutunmaya çalışırken yok olan insanların ironik ve traji-komik yaşantılarını vurguladı. Oyunlarını eleştirel açılardan yazdı. Kadın sorunlarını da ihmal etmeyen oyunlar kaleme aldı.

 

Genellikle mizah, trajedi ve drama türünde yazdığı oyunlarda gündelik hayattaki insanları ve güncel sorunları ele aldı. Sömürenleri temsil eden zenginleri, dolandırıcı tipli iş adamlarını, çıkarcı ve maddiyatçı insanlar ile erdem, fazilet, ahlak sahibi insanların çatışmalarına dayalı vaka düzenleri tertip etti.

 

Sahnelenmiş tiyatro oyunları

 

Kargalar - Devlet Tiyatrosu (1962)

Şerefiye - Devlet Tiyatrosu (1966-68) / Nürnberg (1984) / Amsterdam (1988)

Çark - Devlet Tiyatrosu (1969) / Serezli-Aşkıner Tiyatrosu (1969)

Zemberek - Dostlar Tiyatrosu (1971) / Ankara Deneme Sahnesi (1972)

Mutemet Ali Rıza Beyin Yaşanmış Hayat Hikayesi - Devlet Tiyatrosu (1972) / İstanbul Ş.T. (1974)

İşçi Babası Ömer Ağa İle Küçükhanımın Şöförü Recep (Brecht'E "Nazîre") - Oyuncular Birliği (1975)

Memurlar - İti Yayını (1974) / Ankara Deneme Sahnesi (1974)

İşgal - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1977) / Berlin Schaubühne (1981)

Kaldırım Serçesi - Sururi-Cezzar Tiyatrosu (1982)

Kan ve Gül (Prosper Mériméé/Carmen'den uyarlama) Şan Tiyatrosu (1983)

Sayın Muhbir Vatandaşlar - Yeditepe Oyuncuları (1989)

Bir Ata Krallığım (Shakespeare'den Kurgulama) - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1997)

Herkes Aynı Bahçede (Çehov "Çeşitleme") - İstanbul Şehir Tiyatrosu (2001)

Lades Ya Da Aile Ocağı - Müjdat Gezen Tiyatrosu (2010)[8]

 

Yönettiği sinema filmleri

 

Çıplak Vatandaş - 1985

Asılacak Kadın - 1986

Kupa Kızı - 1986 (Bunuel'in Belle de Jour filmine "nazîre")

Kaçamak - 1987

Zengin Mutfağı - 1988

Yolcu – 1994[9]

 

Senaryosunu yazdığı sinema filmler

Şöhret Budalası - 1975 (Yön: Bilge Olgaç)

Adak - 1979 (Yön: Atıf Yılmaz)

Talihli Amele - 1980 (Yön: Atıf Yılmaz)

Şalvar Davası - 1983 (Aristofanes'den esinlenme / Yön: Kartal Tibet)

Namuslu - 1984 (Yön: Ertem Eğilmez)

Çıplak Vatandaş - 1985

Asılacak Kadın - 1986 (Pınar Kür'ün romanından)

Kupa Kızı - 1986 (Joseph Kessel'in "Belle de Jour" romanından)

Kaçamak - 1987

Zengin Mutfağı - 1988 (Vasıf Öngören'in oyunundan)

Kaldırım Serçesi - 1989 (TRT/TV)

Yolcu - 1994 (Nazım Hikmet'in oyunundan)

 

Sahnelenmiş çevirileri

Arturo Ui'nin Yükselişi (B.Brecht / Sevgi Sabuncu ile birlikte) AST - 1965

Balkon (Jean Genet) Tiyatro Stüdyosu - 1998, Ayrıntı Yayınları - 2006

Köleler Adası - Tartışma (Marivaux) Mitos/Boyut - 2005, Devlet Tiyatrosu - 2005

Profesyonel (D. Kovaçeviç / Bilge Emin ile birlikte) Mitos/Boyut - 2004, Devlet Tiyatrosu - 2010

Bayazıt (Racine) - Mitos/Boyut 2006 - İstanbul Şehir Tiyatrosu – 2007[10]

 

Kazandığı ödüller

 

Övgüye Değer Oyun Yazarı - Ankara 1967 (Şerefiye/ tek bölüm) -Teneke/Yaşar Kemal ile ortaklaşa-

Yılın En başarılı Oyun Yazarı" - Ankara 1968 (Şerefiye/ iki bölüm)

EBU uluslararası "EUROTHEATRE" ödülü, onur ödülü - Londra 1969 (Şerefiye)

İlhan İskender "Yılın En iyi Tyatro Yazarı" ödülü - İstanbul 1970 (Şerefiye)

TRT Oyun Yazarlığı Ödülü - Ankara 1971 (Zemberek)

Ulvi Uraz Yönetmenlik Ödülü - İstanbul 1978 (İşgal ve Zengin Mutfağı)

SİYAD En İyi Senaryo Ödülü - İstanbul 1980 ("Adak")

SİYAD En İyi Senaryo ödülü - İstanbul 1983 (Namuslu)

SİYAD Yılın En Başarılı Yönetmeni - İstanbul 1987 (Asılacak Kadın)

Bastia Akdeniz Filmleri Ödülü "Gümüş Palmiye"/En iyi yönetmen - Bastia 1989 (Zengin Mutfağı)

[[Altın Koza], En İyi Senaryo Ödülü - Adana 1994 (Yolcu)

Kültür Bakanlığı Yönetmen Başarı Ödülü - Ankara 1994 (Yolcu)

Afife Jale Ödülleri, En iyi Yönetmen ödülü - İstanbul 1997 (Bir Ata Krallığım)/ "En Başarılı Yapım"

TEB (Tiyatro Eleştirmenleri Birliği) Ödülü - İstanbul 1997 (Bütün tiyatro yapıtları)

Zihni Küçümen Emek Ödülü (Topluluk ödülü) - İstanbul 1997

Ankara Sanat Kurumu çeviri ödülü - Ankara 1997 (Bir Ata Krallığım)

Ohrid Festivali Büyük Ödülü(Topluluk ödülü) - Ohrid 1997 (Bir Ata Krallığım)

Afife Jale Ödüller), En iyi yönetmen ödülü - İstanbul 1998 (Balkon)/ "En BaşarılıYapım"

Selim Naşit Ödülleri, En İyi yönetmen ödülü - İstanbul 2002 (Herkes Aynı Bahçede)

Ankara Sanat Kurumu, Çeviri ödülü - Ankara 2005 (Köleler Adası)

Afife Jale Ödülleri, "En Başarılı Sahne Tasarımcısı" - İstanbul 2008 (Bayazıt)/ "En Başarılı Yapım"

Antalya Altın Portakal "gecikmiş ödüller"den (En başarılı senaryo: "Adak") - Antalya 1980/2011

İstanbul kültür sanar Vakfı 2012 "Tiyatro Onur Ödülü"

Yeşilçam Sinema Akademisi "Sinema Ömür Boyu Başarı" ödülü[11]

 

Kaynakça

 

[1] İslam, Ayşenur (2015). "Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu", Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı,/ DR. YELİZ AKAR, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabuncu-basar

[2] Işık, İhsan (2006). "Başar Sabuncu", Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi. C.3.Ankara: Elvan Yayınları. 1532.

[3] SEVGİ SOYSAL EDEBİ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=34185

[4] ttps://www.biyografi.info/kisi/basar-sabuncu

[5] ttps://www.biyografi.info/kisi/basar-sabuncu

[6] https://www.vazgectimsenden.com/Basar_Sabuncu_

[7] https://ilgiliforum.com/basar-sabuncu-kimdir-kisaca-t91696.0.html

[8] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9Far_Sabuncu

[9] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9Far_Sabuncu

[10] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9Far_Sabuncu

[11] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9Far_Sabuncu