BAYTARNAME NEDİR

“Baytarname evcil hayvanların hastalık ve tedavileri üzerine İslam medeniyetlerinde yazılmış tıp kitaplarının genel adıdır. Fakat bu adla geçen eserlerin umumiyetle atçılık ve binicilik eğitimi ile atların hastalık ve tedavilerini ihtiva eden konulara hasredilmiş oldukları görülmektedir.

Baytarnamelerde yalnızca atların veya hayvanların hastalıkları ve tedavi yöntemleri değil; sağlıklı olanlarının anlaşılma kıstasları ve çeşitli özellikleri de işlenmiştir.” [1]


“İslâm dünyasında at ve atçılığa dair eserlerin at hastalık ve tedavilerini içerenleri genellikle baytarnâme, binicilik, okçuluk, silahşorluk gibi konuları içerenleri de fürûsiyye, haylnâme, kitâb-ı hayl gibi adlar ile anılmıştır.”[2]

Günümüzde tercüme edilerek yayınlanan bu eserlerin ilk yazım tarihleri  Arap  edebiyatına ve 9.yüzyıla kadar uzanmaktadır. Esbname, haylname  adlarını da[3] alan bu eserler içinde Muhammet İbn –i Hüzam’ın “Baytarnamesi” çok ünlüdür. [4]  Türk edebiyatında ise Ali bin Ömer’in 1568’de yazdığı Gazâ-nâme ve Baytarnâme , Ankaralı Nidâî (ö. 1611)’nin Tabâbet-i Beşeriyye ve Baytariyye , Sultan I. Ahmeďin hattatı Belgradlı Ken’ân Efendinin [5] eserleri önemli baytar namelerden olmaktadır.  Çok sayıda eser de Arap Edebiyatından Türk edebiyatına çevrilmiştir.

Abbasi sarayında baytarlık yapmış ” İbn Ahi Hizam” tarafından yazılmış olan  “Haza Kitâbu Baytarnâme”  adlı eserler bu eserler arasında en meşhur olanlardan biridir.

 Bağır ağrısı [Hepatitis, vs] tedavisi: “Fulayusun denilen, nemli yerlerde yetişen ve nehir yarpuzuna benzeyen, beyaz renkli, acı ve ağır kokulu otu alıp şarapla pişirsinler. Üçte biri kalınca, her gün bir ratl (130 dirhem yani 386 gr) sekiz buçuk nügi olacak şekilde yedi gün boyunca uygulasınlar. İnsanlardaki boğaz hastalıklarında da yararlıdır.”

- Baras [Göz ve vücutta, Trichophytose ya da Vitiligo] tedavisi: “Bir dirhem göz otu, ikişer dirhem keklik ödü, mâmisa [kırmızı çiçekli kırlangıç otu], beyaz biber, kâfur otu [kâfur ağacı, okaliptüs] ve biber tohumu karışımını ezdikten sonra elekten geçirsinler. Atın gözüne sürme şeklinde çeksinler. Bu tedavi, insan gözündeki bayaz’a [Leucoma ya da Trichophytose] dahi yararlıdır[6]

 KAYNAKÇA

• [1] Melis Sezen GÜNEŞ BAYTAR-NÂME-İ MEHMED B. İSKENDER EL-EDİRNEVÎ VE DİL ÖZELLİKLERİ, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih TEZCAN’a Armağan, Cilt:13, Yıl:13, 13:175-190
• [2] Prof. Dr. Muhittin ELİAÇIK, TAYYARZÂDE AHMED ATÂ’NIN BİR BAYTARNÂME TERCÜMESİ, MAVİ ATLAS GŞÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi •Güz 2013, S. 1
• [3] BSTS / Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü
• [4] Dr Aslan Tekin Edebiyatımıza Terimler, Elips Yayınlatı Ank. 2006- shf  35
• [5] Prof. Dr. Muhittin ELİAÇIK, TAYYARZÂDE AHMED ATÂ’NIN BİR BAYTARNÂME TERCÜMESİ, MAVİ ATLAS GŞÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi •Güz 2013, S. 1
• [6] Anıl DAL, BAYTARNAMELER (Eski Tedavi Usulleri)., https://www.yarisdergisi.com/haberler/at-sagligi/6974