BENATÜ’N – NA’ Ş ( Büyük Ayı Takımyıldızı)

 

Osmanlıca yazılışı: benât :  بنات  naaş : نعش

Benât’ün naaş : نعش بنات

 

Benât, بنات Arapça kökenli bir sözcüktür ve Arapçada ” kız  “anlamına gelen “bint “sözcüğünün çoğulu olmaktadır. Bu nedenle benât: kızlar, kuklalar, bebekler anlamına gelir. naaş : نعش ise ceset, uyuyan , cenaze anlamlarındadır. Şu halde Benât’ün naaş; uyuyan yedi kız anlamındadır.

 

Benât’ün naaş :, kuzey y kutbu dairesinden gözüken yedi yıldızdan oluşan yıldızlar kümesidir.  [1] Eskilerin Benatü'n-na’ş olarak adlandırdığı bu yıldızlar kümesi bu gün için Büyükayı  - Ursa majör -  Takımyıldızları olarak bilinen yıldızlar kümesinin adıdır. Büyükayı  - Ursa majör,  Kuzey yarım küreden tüm yıl boyunca görülebilen bir takımyıldızıdır.

 

Bu kümeye Dübb-i Ekber,  Türkçede ise eski ismi ile Yediger denmektedir. Ayının arka ayakları ve kuyruğunda bulunan yedi parlak yıldız, tanınmış Büyük Kepçe veya cezve şeklini oluşturur.  Bu yıldızların dördüne benat,  ( kare şeklinde gözüken )  üçüne de naş  ( kuyruk şeklindeki ard arda gözüken üç yıldız : Eta Ursus Majorts) ) denmektedir. Bu yıldızlar ayıya benzetilmiş ve Sırt (αUMa), Ayıbeli (βUMa), Ayıuyluğu (γUMa), Sokum (δUMa), Kuyruk (εUMa), Örtü (ζUMa) ve Önder (ηUMa) sembolleriyle belirtilmiştir..

 

Büyükayı'nın yedi yıldızını çizdiği Çinliler hükümdar arabasına, Mısırlılar suaygırına, Galyalılar yabandomuzuna, Anglosaksonlar kepçeye, Romalılar ise yedi öküzlü bir arabaya benzetirlerken divan şairleri ise kepçeye benzetmişlerdir. "Büyükayı" adı ise Zeus tarafından ayıya dönüştürülen prenses Callisto ve efsanesi ile ilgili olarak konulmuştur.

 

Callisto ormanda uyurken  Zeus,  onu görür ve ona âşık olur. Zeus, Artemis'in kılığına girerek Callisto'nun yanına gider. Callisto, onu Artemis sandığından onunla birlikte olur. Ve Zeus’tan hamile kalıp Arcas adında bir oğlu Dünya’ya gelir. Bunu fark eden Artemis, Callisto'yu bir ayıya çevirir. [2] Zeus,  cennete uçuran bir hortum gönderip  Callisto’yu gökyüzündeki , Büyük Ayı  oğlu Arcas’ı  da Küçük Ayı  yıldızları yapmış olur.

 

Bu yıldızlar perişanlıkları münasebeti ile edebiyatımıza ve şiirimize girmişlerdir. [3]  Süreyya derli toplu olmayı, Benatü na'ş ise perişanlık ve dağınık olma halini ifade etmektedirler

 

Tâ Benât-ün-na'şa örter nûrdan çâder güneş (Tarlan 1992b K. 19/65).

 

Gelmesin ikisi  bir yere Benatü na'ş ın
Belki Cemiyet-i Pervin’i perişan olsun     Nefi
Bu Şiire göre eskilerin Benatü na'ş ı oluşturan yıldızların bir araya geldiğinde perişanlığın ortadan kalkacağına dair bir inançları olsa gerektir.

Necm- bahtım  cem ü tefrik  üzredir gerdunun da kim
Geh Benatü na'ş a benzer  gah pervin olmada     Sünbülzade Vehbi [4]

 

 KAYNAKÇA

 

• [1] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf. 139
• [2] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ursa_Major_(tak%C4%B1my%C4%B1ld%C4%B1z)
• [3] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf. 139
• [4] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf. 139