Bend Nedir Türk Şiirinde Bend Sistemi

BEND NEDİR TÜRK ŞİİRİNDE BEND SİSTEMİ

Osmanlıca yazılışı : bend :   بند

Bend Farsça kökenli bir sözcüktür ve dilimize de o dilden girmiştir. Sözlük anlamlarına baktığımızda:  Bağ. Bağlanan. Bağlanmış.  Suyun önüne tutmak ve biriktirmek için yapılan set.  Su bendi. Baraj. Gam. Gussa. (Farsça) Birisini emri altına almak, bendetmek gibi anlamları vardır.

Örneğin: Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım / Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım (Mehmet Âkif) dizelerinde bend sözcüğü suyun önüne konulmuş set anlamında kullanılmıştır.

Ancak bend edebiyatta ve şiirde terim anlamı ile de karşımıza çıkar.

 

EDEBİYAT VE ŞİİRDE BEND

Bir şiiri oluşturan, ikiden fazla dizelerden baştan sona kadar aynı vezinli şiir bölümlerine bend denir. Türk şiirindeki bend sistemi dize, beyit ve dörtlük dışındaki şiir bölümleridir. Yani bendler, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10,  dizeden oluşabilen şiir bölümleridir.

Bir nazım şekli eğer bend sistemi ile yazılmışsa eşit dize sayılarına sahip bendlerden oluşur. Örneğin Muhammes nazım şekli beşer dizelik bendlerden meydana gelir. Ancak bazı türkülerimiz 3 dizelik bendler ile iki dizelik nakaratlardan da oluşabilir.

Sarı zeybek aman şu dağlara yaslanır
Yağmur yağar silahları efem ıslanır
Bir gün olur aman deli gönül uslanır

Yazık olmuş telli doru şanına
Eğil bir bak mor cepkenin kanına

Karşı dağı aman duman duman bürüdü
Üçyüz atlı beş yüz yaya efem yürüdü
Sarı zeybek aman şu cihanda biridi

Yazık olmuş telli doru şanına
Eğil bir bak mor cepkenin kanına

Edebiyatta terim anlamı ile bend, şiirlerin dış yapı özelliklerinden biridir. Türk edebiyatındaki aruz ve hece ölçüsüile yazılmış şiirler dış yapı olarak dize, beyit, dörtlük ve bendlerden oluşur. Türk şiirindeki aruz ve hece ölçüsü ile yazılmış/ söylenmiş nazım şekilleri beyit, dörtlük ve bend esasına göre oluşur.  Hatta bend, beyit ve dörtlük sistemlerine dayalı olarak gruplandırılırlar.

Beyit Esasına Dayanan Nazım Şekilleri: Mesnevi, gazel, kaside

Dörtlük Esasına Dayanan Nazım Şekilleri :  Kıta, rubai, tuyug, murabba, şarkı; mani, koşma ve koşma türleri ( varsağı, koçaklama, güzelleme, semai- vb ) tekke edebiyatı türleri ( ilahi, deme, saz, nefes, hikmet, devriye, şathiye vezn-i aher, vb)

Bend Esasına Dayanan Nazım şekilleri: Muhammes, müseddes müsebba vb, terkib-i ve terc-i bendler