BER- DAR  

Osmanlıca yazılışı: ber-dâr : بردار

Farsçada  “üzere” anlamına gelen” ber-“   ve  “darağacı”  anlamına gelen “dār” kelimelerinin birleşmeleri ile kurulmuştur. Böylece  ber-dār  darağacına çekilmiş, asılmış anlamına gelen bir bileşik kelimedir.

Ber-dâr , Farsça kökenli bir sözcüktür.  Sözlüklerdeki anlamları: asılmış,  yukarı kaldırılmış, tutucu. İtaat edici ve ettirici. Meyveli. Meyve verici [1]olan şekillerindedir.

Asılmış, darağacına çekilmiş idam sehpasına çıkmış anlamındadır. Divan edebiyatında bu anlamları ile sevgilinin zülfüne, saçının tellerine asılmak, idam olmak kurban  olmak anlamalarında kullanılmıştır

Sevgili saçları kement gözleri cadu gibidir. Ve karadır. Kara kesret ve yokluktur. Âşık sevgilinin saçlarına bağlanır kalır – gözünü ayıramaz- gözüne bakarsa kirpikleri ile vurulur, sevgili onu saçında  asar ve gamzesinde gömer. Gamze kuyu olarak Harut ve Marut’u temsil eder. Harut ve Marut  Babil’deki kuyuya atılmış ve asılmış sihir ve büyüyü insanlara öğreten lanetlenmiş meleklerdir.[2]( bkz Harut ve Marut Nedir Beyitlerde Hikaye ve Efsaneleri )   O yüzden saç, gamze, kirpik, zülüf, göz  ve kaş arasında bağlamlar kurulur. Âşık sevgilinin saçlarında idama mahkûm edilmiş cellâttan – sevgilin gözleri- emir bekleyen bir mazlum  gibidir.

Ama âşık bu durumlardan memnundur. Sevgilin saçlarına asılı kalmaktan şikâyet etmez ve buna razıdır.

Ayağı yer mi basar zülfüne berdar olanın
Zevk-i şevk ile virür can ü seri döne döne       Necati 

Senin zülfüne asılanın  ayakları yere mi değer, canının ve başını zevk ve şevk ile döne döne verir.

Berdâr olalı zülfüne yâr fikr-ü hayalim
Râm etdi dili seng-i sitem ile o zalim     Hacı Arif Bey  

Fikri hayalim o zalim sevgilinin  saçlarına berdar olalı beri, o zalim sitem taşları ile oturup beni taşlıyor. Berdar  kelimesi asılmak- darağacına çekilmek anlamı ile gerçek anlamında da kullanılır.

Hızır paşa bizi berdâr etmeden
Açılın kapılar şah’a gidelim            Pir Sultan Abdal 

Tasavvuf şiirinde ber –dar – Hallac-ı Mansur’un " ene’l hak " dediği için asılmasına da telmih yapılarak kullanılır. Ber –dar tasavvufta sembolik olarak  dar-ı Mansur olarak da kullanılır.

Dâr olam gerdâr olam ber-dâr olam mansûr olam            Yunus Emre 

Girelim Ali nuruna
Duralım Mansur dalına        Pir Sultan Abdal'

Aşk ateşi tecelli i Mansur'dur bana     Şeyh Galip[3]

Mansur oldum dostun zülfünden berdar
Benim için budur büyük iftihar

KAYNAKÇA 

 

• [1] https://www.luggat.com/berdar/1/1
• [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/harut-ve-marut-nedir-beyitlerde-hikaye-ve-efsaneleri/18236
• [3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/siirler/detay/sahb-yi-lebin-cesm-i-fus-k-ra-mi-mahs-s/18212?Kategori=seyh-galip-siirleri