BEYKOZ KASRI VE MİMARİSİ

BEYKOZ KASRI

İstanbul, Beykoz ilçesi Yalıköy semti Hünkâr İskelesi olarak anılan alanın güneyinde yer alan bir kasrdır. 17. yüzyıldan itibaren Haliç kıyılarınıda inşa edilen ve günümüzde Aynalıkavak Kasrı adıyla tanınan yapı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde “Aynalıkavak Sarayı” ya da “Tersane Sarayı” olarak bilinen saray kompleks binalarından  günümüze ulaşabilen tek yapı örneğidir.(1)

Bu yapının kurulduğu alanın Bizans döneminde de imparatorlara ait bir dinlenme yeri , imparatorluğun kraliyet ailesine tahsis edilmiş piknik ve gezi yer olduğu anlaşılmaktadır.  Fatih Sultan Mehmed’in (1444-1481) İstanbul’u fethinden sonra, Osmanlı sultanlarının da ilgisini çeken bu büyük korulukta bir  Osmanlı Tersanesi kurulmuş bundan dolayı da  “Tersane Hasbahçesi” adıyla anılmıştır. I. Selim döneminde, tersane inşaatıyla önem kazanmış ve Haliç sahillerindeki  bu koruluk, bahçeleriyle birlikte, "Tersane Bahçesi" adıyla anılmaya başlanmıştır..[2]

Hasbahçe’deki ilk yapılaşmanın tarihi Fatih Sultan Mehmed dönemine dek inmekte, burada inşa edildiği kesin olarak bilinen ilk kasır ise Sultan I. Ahmed (1603-1617) dönemine tarihlenmektedir. Tarihsel süreç içinde padişahların yaptırdığı kasırlarla gelişen ve “Tersane Sarayı” olarak anılan bu yapılar topluluğu; 17. yüzyıldan başlayarak “Aynalıkavak Sarayı” olarak da adlandırılmıştır. (1)

Saray bütünü içinde yer alan ve Sultan III. Ahmed (1703-1730) döneminde yaptırıldığı sanılan Aynalıkavak Kasrı, Sultan III. Selim (1789-1807) döneminde büyük bir onarım görerek yeniden düzenlenmiş ve bugünkü görünümünü kazanmıştır.

Kasrın yapımı 1845 yılında Mısır valisi Mehmed Ali Paşa tarafından başlatılmış; paşanın ölümü üzerine, 1854’de oğlu tarafından tamamlatılmış ve dönemin padişahı Sultan Abdülmecid’e (1839-1861) armağan edilmiştir.Mimarı Sarkis ve Nigoghos Balyan tarafından Saray görkeminde tasarlanan bina "Paladyen" bir tarz sergilemesi dışında Boğazın ilk "Kagir" yapısı olması ile dikkat çeker. Bunların dışında kasrın geniş bahçesinde içi istiridye kabukları ile süslü, 2 odalı bir "grotto" yani yapay mağara bulunmaktadır. (4) 1861 yılında Abdülmecit Han veremden öldüğü için, kasır yeni tahta geçen Abdülaziz Han'a armağan edilmiştir. Kasıra ait 200 dönümlük geniş bir koru bulunmaktadır. Manolya, çam ve ıhlamur ağaçlarının görüldüğü koru bir tepecik üstünde bulunmaktadır.
 


BEYKOZ KASRININ FİZİKİ GÖRÜNÜMÜ VE  ÖZELLİKLERİ

Beykoz Kasrı Boğaziçi'nde kâgir ve Neo-Klasik üslupta yapılan ilk yapıdır. Dış cephesinde kullanılan taşlar İtalya'dan getirilmiştir. Taşla birlikte mermer de kullanılmıştır. Dörtgen planlı, iki katlıdır. Kat ortalarında birer sofa, sofa çevrelerinde odalar yer almaktadır. Katlararası yükseklik 8 metredir. Deniz ve kara tarafındaki cephelerde dikdörtgen planlı geniş balkonlar görülmektedir. Kasırın bahçesinde, dolambaçlı bir yolla ulaşılan grotto (yapay mağara) bulunmaktadır. Mağara içinde kubbeli iki küçük oda vardır. Oda duvarları istiridye kabukları ile kaplanarak süslenmiştir.

Yüksek bir subasmanı üzerinde inşa edilmiş  kasrın her cephesinde Toskan başlıklı dört sütünlu verandalar vardır. Katlar arası arşitrav görnümlü silmelerle belirlenmiştir.
Kasrın arka bahçelerinde iki yönden merdivenler varendaya doğru yükselir. Zeminde ve üst katlarda cepheye açılan üçer kapı bulunur. Açıklıklara kilit taşı vurgulanmış, yuvarlak kemerli taş söveli bir yapıdır. Cepheleri boyunca öne taşırılan oda cephelerdinde iki katlı üçer pencere uygulanmıştır. Zemin kat pencere alınlarında oval madayonlar üst kat pencerelerde kilşt taşı görünümler vurgulanmıştır. Üst kat pencere altalarında askı çelenk motifli mermer panolar ve korkuluklar vardır. Ortada kalan pencerelerde mermerden yapılmış kıvrım dal motifleri bulunur. (5)

Kasrın iç mimarisinde renkli somaki mermer kullanılmıştır. Duvarları kalemişi süslemlerle techiz edilmiştir. Kalemişi panolar süs unusur olarak kullanılmıştır. Tavnları sekiz metre yüksekliğindedir.

 İki katlı ve simetrik yapılı olan binada orta sofalı şema tercih edilmiştir. Kasrın bahçesinde iç duvarları istridye kabukları ile bezenmiş “dağ hamamı” olarak anılan küçük bir dinlenme köşkü mevcuttur. Osmanlı geleneğinde bulunan serdap köşklerinin 19. yüzyıldaki bir uygulaması olarak görülen köşk, sıcak yaz günlerinde serin bir ortam sunmaktadır. Kasır ilk yıllarında, sultan tarafından bir biniş kasrı olarak günlük konaklamalarda; sonraki dönemlerde yabancı devlet erkânı ve elçi kabulünde kullanılmıştır.(3)

Ağırlıklı olarak 19. yüzyıl saray, köşk ve kasırlarından oluşan Milli Saraylar yapıları arasında daha erken dönemlerden günümüze gelmiş tek yapı olan Aynalıkavak Kasrı geleneksel mimarîsi ve dekorasyon özellikleriyle son derece ayrıcalıklıdır. Dîvânhâne ve Beste Odası’nda pencere üstlerinden dolaşan bir frizde dönemin tanınmış şairleri Şeyh Gâlib ve Enderûnî Fâzıl’ın, kasrı ve III. Selim’i öven şiirleri Hattat Mehmed Esad El Yesârî tarafından ta‘lîk hat ile yazılmıştır.  Bir saltanat yapısı olmakla birlikte kentin dışında ve temiz havalı bir yerde bulunduğu için daha Osmanlı döneminde kamu hizmetine tahsis edilmiş ve Dârü’l-eytâm (yetimler yurdu) haline getirilmiştir.Önceleri Ordunun elinde olan bina 1953 senesinde Kliniğe çevrilmiş ve Beykoz Çocuk Göğüs Hastalıkları Hastenesi olarak kullanılmıştır. Halk bu ihtişamlı yapıya "Saray Hastanesi" ismini takmıştır.(4)

Deniz cephesinde iki, kara cephesinde tek katlı kütlesiyle Osmanlı klasik mimarlığının son ve ilginç yapılarından biri olan Kasır; süsleme açısından da çağının beğenisini yansıtmakta, özellikle besteci Sultan III. Selim dönemi kültürünün pek çok öğesini bünyesinde barındırmaktadır. Bu dönemin özelliği olan revzenli tepe pencereleri, geniş saçaklı çatıları, iç dekorasyonda bulunan yerleşik sedir düzenlemeleri, geleneksel ısıtma biçimini oluşturan mangalları artık yok olmuş bir geçmiş yaşam biçiminin görünümlerini sergilemektedir. Cumhuriyet yıllarından hastane ve prevantoryum olarak kullanılmış olan kasır bu dönemde içyapısında değişikliklere uğramıştır.(3)

Restorasyonu ve tefriş çalışmaları tamamlanarak 5 Kasım 2010 tarihinde ziyarete açılan Aynalıkavak Kasrı’nın alt katı, Sultan III. Selim’in sanatkâr ve mûsikîşinâs kişiliğine uygun olarak tarihî Türk çalgılarının sergilendiği bir müze haline getirilmiştir.(1)

Beykoz Kasrı, 1997 yılında Milli Saraylar Daire Başkanlığı’na tahsis edilmiş ve 1999 yılında boş olarak teslim alınmıştır. Kasrın, Sultan II. Abdülhamid (1876-1909) döneminde çekilmiş fotoğraflarında ağır altın varaklı mobilya takımları, Hereke kumaşlarından döşemelik ve perdeleri, Baccarat vazoları, büyük kristal avize ve şamdanlarıyla gayet zengin bir şekilde döşenmiş olduğu görülmektedir. Beykoz Kasrı, 2005 yılında TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı tarafından Y. Mimar İ. Umut KUKARACI'nın şantiye sorumluluğunda tecrübeli sanatkârlarla esaslı bir restorasyon çalışmasına alınarak 2011 yılında tamamlanmıştır. Setlerden oluşan 70 dönümlük bahçesinin set duvarlarında onarımlar devam etmektedir.


KAYNAKÇA

1. https://www.millisaraylar.gov.tr/portalmain/Palaces.aspx?SarayId=4
2. https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/forummesaj/105-aynali_kavak_kasri.html
3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Beykoz_Kasr%C4%B1
4. https://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=24988
5. https://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/kentsel-anit/detay/envanter_id/60270
6. https://beykozum.net/beykoz/1-tarih/31-beykoz-kasri

 Not: Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, Resim, Tablo, kaligrafi, ebru, Fotoğraf, minyatür, hat, sedef, el işi, oya, bezeme, Telkari, kazaziye  benzeri çalışma  ve araştırmalarınızı, sitemize üye olarak, bize başvurarak ESA'da paylaşarak kültürümüze katkıda bulunabilir, kendinizi ve ürünlerinizi tanıtabilirsiniz.

• Türklerde ve Dünyada Heykelcilik Topluluklar ve Akımlar Kategorisi 
• Sedef  Ebru Oyma Ahşap Kategorisi 
• Sanat Eserlerinin Özellikleri ile Sanat ve Zanaat 
• Soyut Sanat Nedir Amacı ve Özellikleri 
• Tezhip Hat Bezeme Cilt Katı Sanatları   
• Türk ve Dünya Resim Sanatı Akımları ve Topluluklar Kategorisi
• Soyut Sanat Akımları 
• Soyut Sanat Kavramı ve Ortaya Çıkışı
• Türk Ressamları Kategorisi
• Türk Heykelcileri Kategorisi edebiyadvesanatakademisi.com/
• Heykel Sanatı Kategorisi edebiyadvesanatakademisi /
• Minyatür Sanatı Kategorisi edebiyadvesanatakademisi.com/