Bülbüle  ve Belabil Nedir

Emzikli bardak, emzikli su kabı, kadeh ve sürahi olarak kullanılan bir araç gereçtir. Osmanlıca sözlüklerde  “belâbil, emzikli bardak” [1]şeklinde bir tarifi bulunmaktadır. Şu halde  bülbüller anlamına gelen yani bülbülün çoğulu olan belabil ile bülbüle aynı nesnenin eş anlamlı isimleri olarak kullanılmıştır.  

 Divan şiirinde adı gecen alet ve edevatlardan biridir. Divan şiirinde adının çok geçmesinden hareketle eski devrin hayatında çok kullanılan bir çeşit sürahi veya kadeh olmalıdır. Şiirlerden anlayabildiğimiz kadar şarap konulan narin sürahilerden biri olarak anlatılmaktadır. . Belki de  bülbüle ile çeşm-i bülbül- tazında yapılmış   ağzı dar göbeği şişkin zarif  sürahi şekli ile aynı şekildedir. Bu sürahinin şekli  çeşm-i bülbül- tekniği ile yapılmış sürahilerin de  formunu  ortaya koymuş olsa gerektir.  Çünkü  çeşm-i bülbül yapım tekniği 19 yy da ortaya çıkmıştır.  Ama bülbülenin 14 yy. dan beri kullanıldığı ve divan şiirinde adının geçtiği gözükmektedir.

Bülbülenin ağzı dar ve emzikli ayak kısmının ince gövdesinin ise şişkin bir  sürahi olduğu  anlaşılır. Divan şairleri bülbülenin şarap dökerken çıkardığı ses üzerinde  bir hayli durmuşlardır. Bu ise bülbülenin bir çeşit kadeh olduğunu da ortaya koymaktadır.  Şarabın kadehe konulurken çıkan sesini bülbül  sesi gibi algıladıkları ve bu nedenle de onun üzerinde hayaller kurdukları aşikardır.

Saki elinde bülbüleyi bülbüli eylesin
İçsen şarabını ruhlarını gül gül eylesin          Baki

Nefhası gül gibi rengin perdede eyler karar
Hoş nefestir bülbüle  bülbül sıfat avazı var.       Sabr-i Şakir

Beyitler de görüleceği gibi bülbülenin sesi ile Bülbül sesi arasında irtibatlar kurulmaktadır. Bülbülenin lık lık diye  ses çıkarması için yapımında özen gösterildiği ortaya çıkmış olmaktadır.

Bezm- mey gülistandır anda saki bağban
Cam- mey güldür, sürahi serv , bülbül  bülbüle        Hayreti[2]

Hayreti’nin bu beytinden bülbülenin özel bir içki sürahisi olduğu, sürahiden daha küçük ve zarif olduğu, içinden şarap  veya içki dökülürken güzel bir ses çıkardığı anlaşılmaktadır.

Sözlüklerdeki tariflere bakılırsa  kadeh,  renkli deri, bir çeşit zerdaliye de bülbüle denmektedir.

Çün açıldı gülü söyler belâbil
Mey içmezseñ bu ömrüñi belâ bil   Ahmedi 

Nevâda çünki sâz ide belâbil
Yig oldur kim tlu ola belâbil     Ahmedi 

Bülbüle  ve Belabil Nedir

Emzikli bardak, emzikli su kabı, kadeh ve sürahi olarak kullanılan bir araç gereçtir. Osmanlıca sözlüklerde  “belâbil, emzikli bardak” [1]şeklinde bir tarifi bulunmaktadır. Şu halde  bülbüller anlamına gelen yani bülbülün çoğulu olan belabil ile bülbüle aynı nesnenin eş anlamlı isimleri olarak kullanılmıştır.  

 Divan şiirinde adı gecen alet ve edevatlardan biridir. Divan şiirinde adının çok geçmesinden hareketle eski devrin hayatında çok kullanılan bir çeşit sürahi veya kadeh olmalıdır. Şiirlerden anlayabildiğimiz kadar şarap konulan narin sürahilerden biri olarak anlatılmaktadır. . Belki de  bülbüle ile çeşm-i bülbül- tazında yapılmış   ağzı dar göbeği şişkin zarif  sürahi şekli ile aynı şekildedir. Bu sürahinin şekli  çeşm-i bülbül- tekniği ile yapılmış sürahilerin de  formunu  ortaya koymuş olsa gerektir.  Çünkü  çeşm-i bülbül yapım tekniği 19 yy da ortaya çıkmıştır.  Ama bülbülenin 14 yy. dan beri kullanıldığı ve divan şiirinde adının geçtiği gözükmektedir.

Bülbülenin ağzı dar ve emzikli ayak kısmının ince gövdesinin ise şişkin bir  sürahi olduğu  anlaşılır. Divan şairleri bülbülenin şarap dökerken çıkardığı ses üzerinde  bir hayli durmuşlardır. Bu ise bülbülenin bir çeşit kadeh olduğunu da ortaya koymaktadır.  Şarabın kadehe konulurken çıkan sesini bülbül  sesi gibi algıladıkları ve bu nedenle de onun üzerinde hayaller kurdukları aşikardır.

Saki elinde bülbüleyi bülbüli eylesin
İçsen şarabını ruhlarını gül gül eylesin          Baki

Nefhası gül gibi rengin perdede eyler karar
Hoş nefestir bülbüle  bülbül sıfat avazı var.       Sabr-i Şakir

Beyitler de görüleceği gibi bülbülenin sesi ile Bülbül sesi arasında irtibatlar kurulmaktadır. Bülbülenin lık lık diye  ses çıkarması için yapımında özen gösterildiği ortaya çıkmış olmaktadır.

Bezm- mey gülistandır anda saki bağban
Cam- mey güldür, sürahi serv , bülbül  bülbüle        Hayreti[2]

Hayreti’nin bu beytinden bülbülenin özel bir içki sürahisi olduğu, sürahiden daha küçük ve zarif olduğu, içinden şarap  veya içki dökülürken güzel bir ses çıkardığı anlaşılmaktadır.

Sözlüklerdeki tariflere bakılırsa  kadeh,  renkli deri, bir çeşit zerdaliye de bülbüle denmektedir.

Çün açıldı gülü söyler belâbil
Mey içmezseñ bu ömrüñi belâ bil   Ahmedi 

Nevâda çünki sâz ide belâbil
Yig oldur kim tlu ola belâbil     Ahmedi 

Ṣaḥn·ı çemende gūş et billāh ne dir belābil 
Sāḳiyā ṣoḥbeti kerem et ḳadeḥi ṣun yürisün    Mihri

 

KAYNAKÇA 

• [1] https://osmanlica.ihya.org/bulbule-nedir-ne-demek.html
• [2] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB Yayınları, 1996. Shf  149