Buyruk (  Erkanname)

Osmanlıca yazılışı :  erkân :  اركان / اَرْكَانْ

Erkan kelimesinin sözlüklerdeki anlamları: Rükünler. Esaslar. Temeller. İleri gelen kimseler. Temel unsurlar, ileri gelenler. Bir şeyin bir parçasını veya bütününü meydana getiren şeyler, esaslar. Rüknün çoğulu, üniteler, bölümler.

Osmanlıca yazılışı : nâme  : نامه

Nâme ise Farsça , eisale, kitap mektup anlamlarına gelir dolayısı ile erkânâmeler نامه اركان temel unsurlar, buruklar kitabı,  rükünler kitabı anlamında bir terkiptir.

Erkan kelimesi Arapça “ rükn” kelimsinden gelir. Rükn kelimesinin çoğulu olan erkân kelimesinin anlamı, “Bir topluluğun ileri gelenleri, büyükler, üstler; yol, yöntem.” (TDK, 2010) ve “esaslar, destekler; direkler, sütunlar; reisler.” (Devellioğlu, 1996)dir. Erkânname kelimesi  ise herhangi bir konuyla ilgili kural, yol ve yöntemin anlatıldığı eser anlamına gelmiş olur.

Tarikatlarda şeyhlerin  ve önde   gelenlerin o tarikatta uyulması gerekenleri, ilkeleri, kuralları, davranışları,  neler yapılması gerektiğini  ortaya koydukları  tasavvufi eserlerin  genel adıdır.   Bu erkan-nameler o tarikatın bir beyanname şeklindedir.

Bu eserlere buyruk , erkan-name, telkinname, tarikatname gibi adlar da verilir.  Bu kuralları tarikatın önde gelenleri  ortaya koymuş müdavimleri de yazaıya geçirmiştir. 50 veya 200- sayfa arasında oluşan erkan-nameler  müridlere verilmiş yazılı emir gibidir.

Bu eserler tarikatın, yol, erkân adap ve kurallarını, tutulan yolun mahiyetini,  veciz bir şekilde dile getirir.

Erkan namelerin belirli bir yazım kuralı vardır. İlk önce inanç ve itikatlar müritlere izah edilir. Ardından ibadet ve ibadetlerin yapılış şekilleri hakkında bilgiler anlatılır. Sonra da tarikatın ilkeleri ve kuralları sıralanır. Erkan namelerde  hadislere dualara ve ayetlere de  yer  verildiği görülmüştür.

Bu eserler hem  müritlere  hem de yeni katılanlara usul yol, erkân ve ilkeleri öğretmek amaçlı yazılırlar. Erkan namelerin pek çoğu tekke ve zaviyelerin kapatılması ile  kaybolmuştur.

Erkan namelerin en önemlileri Bektaşi Tarikatı için yazılmıştır. Bektaşî geleneğinde yazılmış olan  Erkân nameler  Bektaşi geleneğin ve cem törenlerinin kural ve anlayışının anlatıldığı  eserler olarak karşımıza çıkar.  Bu eserlerle  tarikata giren kimselere  Bektaşi geleneğin usul ve erkânını  öğretmek amaçlanmıştır.  Bektaşi Erkan namelerinin en önemlilerinden biri müstensih Mustafa Efendi Temürcizâde tarafından yazılmış olduğu anlaşılan Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Velî Araştırma Merkezi Kütüphanesinde bulunan bir cönkte bulunmaktadır.[1] Denizlili Şeref Küçüker Baba Defteri, adlı bir erkân name  ile. Derviş Ali Tarafından Yazılan  pek çok erkan name Doç. Dr. Bedri Noyan ‘ın özel kütüphanesinde bulunmaktadır.  

Bektaşi  Erkân nameleri  tercüman ve tekbirlerle başlamaktadır.  Tercüman ve tekbir, Türkçe söylenen manzum ya da mensur kısa dualardır. İkinci kısımda Kerbela faciası ve Hz. Hüseyin’in katledilmesi anlatılır.  Bu bölümden sonra asıl Erkan name başlar.  Bu bölümde  ihvanın  “rehberine kendini tamamen teslim etmesi, görüp öğrendiklerini saklaması ve her yerde ifşa etmemesi, yol kardeşlerini kendinden aşağı görmemesi, birisi herhangi bir şey istediğinde  canıgönülden vermesi, başına kötü hâller geldiğinde kızmayıp rıza göstermesi öğütlenmektedir.”[2]

Erkân namelerde” cem ayinlerinde gerçekleştirilecek ritüeller, seremoniler, dinsel pratikler, gülbanklar, tercümanlar ve meydan evinin organize edilişi gibi konular “ önemli bir yer teşkil eder.[3]

Son bölümlerinde ise Bektaşî geleneği içerisindeki kavram ve âdetler anlatılır.

 

KAYNAKÇA

 

• [1] Ersoy TOPUZKANAMIŞ, BİR Bektaşî ERKÂNNAMESİ, https://hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/viewFile/1
• [2] Ersoy TOPUZKANAMIŞ, BİR Bektaşî ERKÂNNAMESİ, https://hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/viewFile/1
• [3] Bedri NOYAN, BALIM SULTAN ERKÂNNAMESİ MERKEZLİ GELENEKSEL BEKTAŞİLİĞE AİT BİR RİTÜEL ÖRNEĞİ: İKRAR, https://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/viewFile/892/881