10.08.2015
Levni- Çalpara çalan kadın
Çâr- Pâre (çarpara )
Çarpara sözcüğü Farsça: çâr - cihar : جهار dört, pare : پاره ise parça anlamına gelen cehar pare, çâr-pâre , چالپاره sözcüğünden Osmanlıca ve günümüz Türkçesine çalpara şekline dönüşmüştür. Bu alete halk arasında şakrak da denmektedir.
Çalpara veya şakrak parmaklara takılan, dört veya iki parça ağaçtan yapılan bir tür zil olmaktadır. “Çalpara genellikle abanozdan yapılır. Uzunlukları 8–10 cm'dir. Vurdukça tok ses çıkarır. Uçları ufak menteşelerle bağlanır, bazen dize konularak bazen elde şaklatılarak çalınır.”[1]
Çâr- pâre rakkasların raks ederken parmaklarına taktıkları dört parçadan oluşan tahta veya madeni rakkas veya rakkase aletidir. Rakkaseler raks ederken parmaklarına taktıkları bu aleti bir birine çarptırarak sesler çıkartırlar ve bir ritim oluştururlar.
Çâr- pâre müzikte kullanılan bir usul vurma âletidir. Dört küçük parça sert tahtadan yapılmış olan bu alet oyun havalarında, halaylarda ve rakkasların oynadığı oyun türlerinde kullanılmıştır. Rakkaslar veya oyuncular bunu avuçlarının içerisine alarak bir çiftini birden vurarak ritimli sesler çıkarırlar.
Önce tahtadan yapılan bu aletin pirinçten yapılan türleri de çıkmış, bunları bazı türlerine köçek zilleri de denmiştir. Bandolardaki büyük zillere de Çar-pare- çalpara denir. Bir zamanlar dünyanın en iyi zilleri ve çalpareleri İstanbul’da yapılır ve tüm dünyaya satılırmış. [2]
Divan şiirinde çarpare, zil, rakkas, rakkase sık geçen mevzulardandır.
Getirdi şevke rubailerin tekellüfsüz
Çehar- pare ile raksa ruh- Hayyamı Nefi
Cehar pare ile şiirdeki ritim, ve rubainin dört parçadan oluştuğu birlikte kast edilmiştir.
Ele aldıkça o çengi güzeli çar- pare
Reşkten mihr ile meh görse olur çar- pare [3]
Bu beyitteki çar –pareler cinaslıdır. O çengi güzeli leine çar-pareyi alıp oynamaya başlasa ay ve güneş hasedinden dört parça olur.
Bir eli devri kadehte bir eli çar- parede
Yani hem sakilik eyler , hem eder her yane raks Fazıl
Çar pare dört parça kelime anlamı ve mecazi manaları ile tekke ve tasavvuf şiirinde de kullanılmıştır.
Sen insanı sorarsan
Hak'tan ayrı değildir
Sıfatı zat-ı mutlak
Hırkası çar pareden Kaygusuz Abdal
Kaynakça
[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87alpara
[2] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB , 1996, SH. 165
[3] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB , 1996, SH. 165
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın