Çâr- Pâre Şiirimizde Çarpara Çar-pare

Çâr- Pâre   (çarpara )

 

Çarpara sözcüğü Farsça:  çâr - cihar :  جهار dört,  pare :  پاره ise  parça anlamına gelen cehar pare, çâr-pâre , چالپاره  sözcüğünden Osmanlıca ve günümüz Türkçesine  çalpara şekline dönüşmüştür. Bu alete halk arasında şakrak da denmektedir.

Çalpara veya şakrak parmaklara takılan, dört veya iki parça ağaçtan yapılan bir tür zil olmaktadır. “Çalpara genellikle abanozdan yapılır. Uzunlukları 8–10 cm'dir. Vurdukça tok ses çıkarır. Uçları ufak menteşelerle bağlanır, bazen dize konularak bazen elde şaklatılarak çalınır.”[1]

Çâr- pâre  rakkasların  raks ederken parmaklarına taktıkları dört parçadan oluşan tahta veya madeni rakkas veya rakkase aletidir.  Rakkaseler raks ederken parmaklarına taktıkları bu aleti bir birine çarptırarak sesler çıkartırlar ve bir ritim oluştururlar.

Çâr- pâre müzikte kullanılan bir usul vurma âletidir. Dört küçük parça sert tahtadan yapılmış olan bu alet oyun havalarında, halaylarda  ve rakkasların oynadığı oyun türlerinde  kullanılmıştır. Rakkaslar veya oyuncular bunu avuçlarının içerisine alarak bir çiftini birden vurarak ritimli sesler çıkarırlar.

Önce tahtadan  yapılan bu aletin  pirinçten yapılan türleri de çıkmış, bunları bazı türlerine köçek zilleri de denmiştir. Bandolardaki büyük zillere de Çar-pare- çalpara denir. Bir zamanlar dünyanın en iyi zilleri ve çalpareleri İstanbul’da yapılır ve tüm dünyaya satılırmış. [2]

Divan şiirinde çarpare, zil, rakkas, rakkase sık geçen mevzulardandır.

Getirdi şevke rubailerin tekellüfsüz
Çehar- pare ile raksa ruh- Hayyamı      Nefi

Cehar pare ile şiirdeki ritim, ve rubainin dört parçadan oluştuğu  birlikte kast edilmiştir.

Ele aldıkça o çengi güzeli çar- pare
Reşkten mihr ile meh görse olur çar- pare [3]

Bu beyitteki çar –pareler cinaslıdır. O çengi güzeli leine çar-pareyi alıp oynamaya başlasa  ay ve güneş hasedinden dört parça olur.

Bir eli devri kadehte bir eli çar- parede
Yani hem sakilik eyler , hem eder her yane raks    Fazıl

Çar pare dört parça  kelime anlamı ve mecazi  manaları  ile tekke ve tasavvuf şiirinde de kullanılmıştır.

Sen insanı sorarsan
Hak'tan ayrı değildir
Sıfatı zat-ı mutlak
Hırkası çar pareden    Kaygusuz Abdal

kaynakça

 

• [1] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87alpara
• [2] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB , 1996, SH. 165
• [3] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB , 1996, SH. 165