Celal Esat Arseven Hayatı ve Sanatçı Kişiliği

Celal Esat Arseven

Celal Esad Arseven (d.1876, İstanbul - ö. 13 Kasım 1971, İstanbul) Türk Profesör, ressam, romancı, sanat tarihçisi, ressam, karikatürist, milletvekili, şehir planlamacısı,  yazar ve siyaset adamı

HAYATI

1876'da İstanbul Beşiktaş’ta dünyaya geldi. Babası, Sultan Abdülaziz dönemi sadrazamlarından Ahmet Esad Paşa, [1] annesi ise  Fatma Suzidil  hanımdır. [2]  Henüz 40 günlük bir bebek iken babası  Sadrazam Ahmet Esad Paşa ölünce  amcası Kâzım Paşa tarafından yetiştirildi. İlköğrenimine Beşiktaş'ta Taşmektepte başlamıştır.  Daha sonra Batılı bir eğitim veren Hamidiye Mekteb-i İptidasi'nde okudu.  Kısa süre askerî rüştiyede okumuş ve özel öğretmenlerden Fransızca dili eğitimi almıştı. Galatasaray Lisesi'nde bir yıl eğitim gördükten sonra bu okulda kendisini mutlu hissetmediği için Askerî Rüştiye'ye verildi.  Ancak resim ve sanata çok ilgi duyduğu için annesi ve amcasının karşı çıkmasına rağmen Sanayi-i Nefise Mektebi'ne de devam etmeye Beşiktaş Askerî Rüştiyesinde öğrenim görmeye devam etti. 1889'da Mektebi-i Mülkiyeye girdi.

1889 yılında Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde( Mülkiye mektebine) öğrenim görürken Sanâyi-i Ne­fise Mektebine de devam ediyordu. Hoca Ali Rıza Bey’den ve Fausto Zonaro'dan sulu boya  resim dersleri almıştı. Resme olan merakı sanat ve sanat tarihine olan merakını da ateşledi  Askeri ressamların ve  HOCA ALİ RIZA ‘nın natüralist resimleri ile yetişti.

 Fakat amcası Kazım Paşa’nın ısrarı ve padişahın iradesiy­le 1891'de Mekteb-i Harbiye’nin "zadegân" sınıfına yazıldı. 1894 yılında Harbiye’den  piyade subayı olarak mezun oldu. Harbiye’den mezun olduktan sonra  hünkâr yaveri olarak görevlendi­rildi. Görevindeki rahatlığı nedeni ile   resimle ve sanatla  uğraşmaya imkân bulabiliyordu.  

1894 yılında Piyade Subayı ve Hünkâr  Yaveri  olarak başladığı askerliğini 1908 yılına kadar devam ettirdi. Bu yıllarda Jöntürkler ile yakın ilişkiler kurmuştu. Bekâr olduğu halde, Padişah’ın Saray'a damat olması isteğini “evliyim “ diyerek reddetmişti Çünkü uzun yıllardan beri özel ders aldığı Fransızca Hocasının kızı ile aralarında bir aşk ilişkisi vardı. Bu kızla evlenerek hanımının adını Selime olarak değiştirmişti. [3]

1903'te Amerika'da Saint Louis'de açılan sergide, Türk sitesi müsabakasını kazanmıştı. [4]

1908’de bir grup sanatçı ile Türk ressamlarının eserlerini teşhir etmek ve mabeyn orkestrası ile konserler vermek üzere Harbiye Nezareti tarafından Avrupa'ya gönderildi. Avrupa dönüşünde II. Meşrutiyet ilan edilince  1908 yılında kıdemli Yüzbaşı (Kolağası) iken askerlik  görevinden istifa etti. [5]

ASKERLİK SONRASI YILLARI

Meşrutiyet’in ilanından sonra Paris’e giden Celal Esad,[6] arkadaşı Selah Cimcoz ile "Kalem" adlı mizah dergisini çıkarmaya başladı. [7]  Kalem dergisi ile de edebiyat dünyasına adım atmış oldu. İstanbul’a döndükten sonra İstanbul tarihi ve eski eserlere dair incelemeler yazmaya ve yazdıklarını kitap haline getirmeye başladı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında (1914-1918) belediyecilikle ilgili çalışmalara başladı. Bu çalışmalarını da kitaplar haline getirmeye başladı. Onun bu kitapları ve çalışmaları imar, şehircilik ve belediyecilik alanlarında basılmış ilk kitaplar oluyordu. Böylece İstanbul tarihi ve eski eserlerine dair büyük bir kitap da kaleme aldı. Çeşitli belediyelerde görev almaya başladı. 1912 yılında Tahrîr-i Musakkafât Reisliğine tayin oldu. Galata’daki binaların tespit ve kayıt işlemlerinden sorumlu oldu. [8]

 1910 yılında Selah Cimcoz ile ortaklaşa "Selim-i Salis" adlı oyunu yazdı Bu oyunu uzun müddet sahnelendi. 1912'de Galata Tahrîr-i Müsakkafat Reisliğinde (binala­rı kayıt dairesi), ertesi yıl Şehremâneti Umûr-ı Fenniyye ve İsta­tistik müdür muavini olarak çalıştı.  Kadıköy Belediyesi müdürlüğü­ne tayin edildi. [9] I. Dünya Savaşı sırasında Kadıköy Belediye Şube Müdürlüğü, sonra resim sanatçıları için Avrupa'da sergi tertipleme görevlerinde bulundu. [10] Savaş yıllarında, arkadaşlarıyla Transorient Film isminde bir şirket kurdu; bu şirkette senaryo yazarı ve yönetmenlik yaptı. 1917'de İstanbul Âsâr-ı Atîka Müzesi'nin se­kiz üyesinden biri olarak seçildi ve  1920 yılına kadar bu görevde çalıştı.  

CUMHURİYET VE AKADEMİSYENLİK YILLARI

1921-1941 yılları arasında Güzel Sanatlar Akademisi Mimari Tarihi ve Şehircilik dersleri verdi. 1923 yılından sonra bir ara Darülbedayi Müdürlüğü de  yaptı. Akademideki görevine ek olarak 1925- 1927 yılları arasında, , Ankara’nın imar planını hazırlamak üzere Hermann Jansen’in yanında Ankara kenti İmar Müşaviri oldu.[11]

1933- 1937 yılları arasında, Kadıköy Halkevi Başkanlığı yaptı. , 1934 yılında çıkarılan Soyadı Kanunu’ndan sonra Arseven soyadını aldı. 1942'de İstanbul milletvekili oldu. 1946'da Giresun milletvekili seçildi. 1951-1958 yılları arasında Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu üyesi oldu.  Bir müddet de bu kurumun başkanlığını yaptı. 1958’de bu görevinden istifa etti.

25 Ekim 1971'de kendisine Devlet Kültür Armağanı verildi. 13 Kasım 1971 tarihinde 93 yaşında iken İstanbul'da vefat etti. Erenköy'de Sahrayı Cedid mezarlığına defnedildi.

SANATÇI KİŞİLİĞİ

Bazı yazılarında Esadpaşazâde Mehmed Celal adını da kullandı.  Celal Esat Arseven, resim, edebiyat, tiyatro, roman, sinema, mimari, şehir planlamacılığı, belediyecilik, kütüphanecilik ve arşivcilik, sanat (genel sanat tarihi, Türk sanat tarihi, resim sanatı ve modern sanat), şehircilik ve İstanbul alanlarında çalışmalar yaptı ve bu konularla ilgili olarak hayatı boyunca 38 eser verdi. Sanat ve mimarlık tarihi, şehircilik gibi  alanlarda ilk eser yazan kişi oldu. Sanat tarihi alanında kendine özgü bir “Türk Sanatı” olduğunu ileri sürdü. Türk sanatı kavramını ilk kez o ortaya attı. Tek başına 5 Ciltlik Sanat Ansiklopedisi ve Sanat terimleri Sözlüğünü hazırladı. Bu eseri en kıymetli çalışması oldu.  Bu eserinin birinci fasikülü  zamanın Maarif Vekili Hasan Ali Yücel'in takdim yazısı ile basıldı.

Sahne için ya­zılmış çok sayıda oyun yazdı. Şehirci, tiyatro ve senaryo yazarı, rejisör, ressam, arkeolog, sanat tarihçisi, öğretim üyesi, sözlükçü, ansiklopedici ve belediyeci olarak bu değişik dalların hepsi ile ilgili eserler yayımladı. İstanbul ta­rihi, Sa­nat Tarihi Sözlükleri, Sanat Ansiklopedisi ve  Türk Sanat Tarihi adlı eserleri en önemli çalışmaları oldu.

Eserlerinden bazıları

Türk Sanatı Tarihi 4 cilt,

Sanat Ansiklopedisi 5 cilt,

Mimari Tarihi,

Kamusu Sanat,

Türk Sanatı,

Şehircilik,

Eski İstanbul Abidat ve Mebanisi,

Selimi Salis (Salah Cimcoz ile yazdı-tiyatro),

Saatçı (operet),

Şaban (Viyana’da temsil edilen ilk Türk operası)

Sanat ve Siyaset Hatıralarım

Piyes ve Roman;

Sevda Çağı (İstanbul 1319);

Büyük Yarın (İstanbul 1341);

Bay Turgan (İstanbul 1937)

KAYNAKÇA

[1] Prof.DoğanKuban , Türk Sanatı Kavramı, Arkitekt Dergisi, Yıl: 1969, Sayı:391

[2] SEMAVİ  EYİCE, Celal Esat Arseven DİA, 3. CİLT, İSTANBUL, 1991

[3] Toros, Taha (1992). Mazi Cenneti. İstanbul: İletişim.

[4] Eyice, Semavi (1972). Celal Esad Arseven. Ankara: TTK. (Belleten'den ayrı basım). 173-202

[5] M.Orhan Bayrak, Osmanlı Tarihi Yazarları, istanbul 1982 sf.50-52

[6] İshak keskin Sinan Sünbül, Celal Esad’a (Celal Esat Arseven) Göre Osmanlı DönemiBelediyelerinde Arşiv Çalışmaları: İstanbul Şehremaneti

[7] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Shf 66

[8] İshak keskin Sinan Sünbül, Celal Esad’a (Celal Esat Arseven) Göre Osmanlı DönemiBelediyelerinde Arşiv Çalışmaları: İstanbul Şehremaneti (Belediyesi) Örneği, Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, Sayı: 14, 2020, 1-41

[9] SEMAVİ  EYİCE, Celal Esat Arseven DİA, 3. CİLT, İSTANBUL, 1991

[10] İshak keskin Sinan Sünbül, Celal Esad’a (Celal Esat Arseven) Göre Osmanlı DönemiBelediyelerinde Arşiv Çalışmaları: İstanbul Şehremaneti (Belediyesi) Örneği, Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, Sayı: 14, 2020, 1-41

[11] İshak keskin Sinan Sünbül, Celal Esad’a (Celal Esat Arseven) Göre Osmanlı DönemiBelediyelerinde Arşiv Çalışmaları: İstanbul Şehremaneti (Belediyesi) Örneği, Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, Sayı: 14, 2020, 1-41