Cevat Fehmi Başkut Hayatı ve Tiyatro Yazarlığı
Cevat Fehmi Başkut
Cevat Fehmi Başkut (d. 1905 - Edirne, ö. 15 Mart 1971, İstanbul) Oyun yazarı, gazeteci, merhum büyükelçilerden Yaman Başkut'un babasıdır. Oyunu yabancı ülkelerde sahnelenen ilk tiyatro yazarımız olarak tanınmıştır.
Edirne ‘de dünyaya geldi. Babası Milli Mücadele yıllarında bin başı olarak görev yapan Binbaşı Seyfi Efendi’dir. [1] Annesi ise Cemile Hanım’dır. Babası ve annesi 1905 yılında Şumnu’dan Edirne’ye gelmişler ve Cevat Fehmi Başkut ‘ta 1905 yılında Edirne’de doğmuştu.
Ailesi daha sonra Edirne’den İstanbul’a taşınmıştı. Bu nedenle Cevat Fehmi Başkut, mahalle mektebini bitirdikten sonra Eyüp Rüştiyesi ve İstanbul Sultanisinde (İstanbul Erkek Lisesi) öğrenim gördü. İstanbul Sultanisinin idadi bölümünden 1921 yılında mezun oldu. [2]İstanbul İşgal edilmiş, Babası Ankara Hükümeti yanında İşgal kuvvetlerine karşı mücadeleye girmişti. İdadiyi bitirdikten sonra Milli Mücadeleye katılmak için Ankara’ya gitti.
Cevat Fehmi Başkut, Kurtuluş Savaşı yıllarını Ankara'da geçirdi. Ankara’da iken TBMM Basımevinde mazbata tahsisliği ve Meclis'te zabıt kâtibi olarak çalıştı.
1928 yılında tekrar İstanbul’a döndü. İstanbul’a geldikten sonra yazı hayatına atıldı. 1928 - 1963 yılları arasında Vakit, Son Saat, Son Posta, Cumhuriyet gazetelerinde muhabirlik, yazarlık, yazı işleri müdürlüğü yaptı. Uzun yıllar Cumhuriyet Gazetesi yazı işleri müdürlüğünü yürüttü. İstanbul Gazeteciler Cemiyeti başkanlığı görevinde bulundu. Vedide Hanım'la evlendi. Yazarın iki oğlundan Acar Başkut (1935-2016) ressam olmuştu. Diğer oğlu Yaman Başkut t (1939-2010) ise hariciyede önemli görevlerde bulunan bir diplomat oldu. Biyografisine ait birçok bilgi de iki oğlu ve eşi Vedide Hanım ile yapılan röportajlar sayesinde elde edilmiştir. ( İstanbul’da, (Eylül-1986) oğlu ressam Acar Başkut (1935-2016) - Ankara’da eşi Vedide Başkut ile, - Ankara’da (Nisan-1989); oğlu, büyükelçi Yaman Başkut (1939-2010) ve eşi Ayşe Hanım ile.)
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü'nde öğretim görevlisi olarak çalıştı. 1933 yılından sonra da ilk eserleri yayımlanmaya başladı. "Geceleri Bizi Kimler Bekliyor" adlı bir röportaj kitabı ve birkaç roman denemesi yazdı. Geceleri bizi kimler bekliyor (1933) adlı röportaj kitabı yayınlanan ilk eseri oldu. “Kadın Bir Defa Sever”, “Dişi Aslan “ve “Valde Sultan'ın Gerdanlığı “ adlı romanları, yayımlanan ilk kitapları oldu. [3]
İlk oyunu "Büyük Şehir" 1942-1943 sezonunda İstanbul Şehir Tiyatroları'nda sahnelendi ve büyük ilgi gördü. Cevat Fehmi Başkut'un 'Paydos' adlı oyunu 1947-48 döneminde İstanbul Şehir Tiyatroları'nda ve Ankara Devlet Tiyatrosu'nda sergilendi. Bu oyun yurtdışında profesyonel sahnelerde oynanan ilk Türk oyunu olarak da tarihe geçmiş oldu. “Paydos” Atina'da Argiropulos Tiyatrosu'nda altmış beş kez sahnelenmişti. 'Paydos' Plağa okunan ilk oyun olarak da tarihe geçmişti.[4]
İlk oyununun ilgi görmesi üzerine tiyatro oyunları üzerinde yoğunlaştı. İlk oyununun gösterdiği başarının ardından, her yıl yeni oyunlar yazmaya çalıştı. Ülkede ve insanlarında ortaya çıkan değişimleri, mizahi bir eleştiri ile anlattı.
1945 yılında İstanbul Şehir Tiyatrosu'nda sahnelenen 'Küçük Şehir' adlı dördüncü oyunu da oldukça ses getirmişti. Bu oyunda: “ Toprak kayması yüzünden yolda kalan İstanbul-Ankara treninin yolcuları bir kasabaya götürülür. Yolcular, kasabanın hayatını altüst eder. Özentili ve yoz yaşam anlayışının küçük yerleşim yerlerinde yarattığı sonuçları gösteren bu oyun İnönü Armağanı'nı kazanmıştı.
1971 de ölen Başkut, Feriköy Mezarlığı’na defnolunmuştur.
Her yıl, Afife Tiyatro Ödüllerinde anısına, "İlk Kez O Yıl Sahnelenmiş Olan En Başarılı Yerli Oyunun Yazarı" ödülü verilmektedir. Yazdığı Tiyatro oyunu yabancı ülkelerde sahnelenen ilk tiyatro yazarımız unvanını aldı. [5] [6]
Ölümünden sonra oyunları bir kitap hailen getirilerek basıldı: “Cevat Fehmi Başkut, Bütün Tiyatro Eserleri: Paydos / Büyükşehir, İnkılâp Kitapevi / Tiyatro Dizisi, İstanbul, 2006, 1. Basım “
EDEBİ HAYATI VE TİYATROCULUĞU
Cevat Fehmi Başkut, roman türünde de eserler vermesine rağmen daha çok yazdığı ve sahnelenen oyunları nedeni ile bir tiyatrocu olarak tanındı. Cevat Fehmi; seyircilere gösterilen 23 oyunuyla döneminin popüler bir oyun yazarı olmuştur.
Cevat Fehmi Başkut, oyunlarının konularını gündelik olaylardan almış toplumsal aksamaları mizahi bir dille eleştirmiştir. Oyunlarında resmi ideolojinin sınırları içinde kalmış, Köylü, şehirli, batılı doğulu, idareci halk, amir memur, eski yeni çatışmalarını işlemiştir. Bu zıtlaşmaları komedi unsuru olarak ele almış yanlış batılılaşamaya, özentili davranışlara, cahil olduğu halde aydın geçinenlere, batılı yaşama özenirken kendi özünü kaybedenlerle alay etmiştir. ''
Cevat Fehmi Başkut, günlük, evrensel konuları işleyen bir yazardı. Başkut'un oyunlarında batılılaşmayı kendinden ve kültüründen kopmak olarak algılayan kendi özünden başka bir olmaya çalışan kişilere yapılan ince bir alay vardı. Eleştirileri yalnızca Batı hayranlığına değil uygar kabul ettiğimiz ulusların yerel tiplerine benzeşmeye çalışmamız yönünden alay konusu edilmekteydi. Yarı aydın ve yarı cahil toplulukların lükse düşkünlüğü ile özde cahil görüntüde seçkin insan özentilerini takınması ile alay eden oyunlar yazmıştı.
“O, sadece seyircisinin günlük yaşantısını etkileyen sorunları seyircisinin düşünce ve duygusu doğrultusunda değerlendiren bir yazar değil, aynı zamanda düşüncesini en kolay anlaşılacak ve etkilenilebilecek biçimde sahneden seyir yerine aktaran bir yazar olmuştur.” [7] Bu nedenle Cevat Fehmi Başkut seyirci ile kurduğu bu kolay diyalog sayesinde çağında popüler bir yazar olmuştur. Cevat Fehmi Başkut “bir komedya yazarı olarak tanınmasına rağmen oyunlarının pek azı komedya niteliğindedir.”
Oyunlarındaki tipler klişe olarak geleneksel tiyatrolarımıza benzemekle birlikte tiplerin türleri ile olay sırlamaları geleneksel tiyatrolarımıza benzemezler. Onun oyunları daha çok batı tiyatrolarına görülen entrikaya dayalı komedyaların etkisi altında yazılmış oyunlardır.[8] Eserlerindeki mizahlarda ince bir ironi ve eleştiri bulunur.
Yazdığı oyunlarda biçimsel ve teknik yönlerden yenilik arayışlarına da girmişti. Oyunlarında toplumun her kesitinden insanlara yer vermişti. Toplumun her kesimini temsil eden insan tiplemelerini ele almaya gayret etti. .En bilinen oyunu olan "Buzlar Çözülmeden", birçok tiyatro topluluğu tarafından hala sergilenmektedir. Bu oyunu iki kez sinemaya da uyarlanmıştır. [9]
Cevat Fehmi Başkut, siyasi hayatında ikiyüzlü davranan, niyetleri ile sözleri çelişen, boş kafalı olmasına rağmen laf kalabalığı ile siyaset yapan tiplemeleri de eleştirmiş, siyasetin ve siyasilerin çirkinliğini ortaya dökmeye çalışan eserler yazmıştır. Bazı romanları da olan Cevat Fehmi Başkurt Cevat Fehmi Başkut 1942-1970 yılları arasında yirmi bir tiyatro eseri,[10] toplamda 23 oyun yazmıştır.[11]
“ Aşk dedim menfaat çıktı. İlim dedim melanet çıktı; ticaret dedim rezalet çıktı... Salon hayatı denen meğer kumarmış... Kadın nakkaş gibi çehre boyarmış... Büyük şehir büyük şehir olarak yerinde dursun, köye gelmesin.”
Eserleri [12]
Büyük Şehir (1942)
Küçük Şehir (1946)
Koca Bebek (1947)
Paydos (1948)
Sana Rey Veriyorum (1951)
Kadıköy İskelesi'nde (1953)
Makine (1953-1954)
Harput'ta Bir Amerikalı (1955)
Hacıyatmaz (1960)
Göç (1962)
Buzlar Çözülmeden (1964)
Emekli (1967)
Filmografisi
Paydos - 2004
Deli Deli Küpeli - 1986
Paydos - 1968
Buzlar Çözülmeden - 1965
Paydos - 1954
Soygun - 1953
KAYNAKÇA
[1] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf 100
[2] PROF. DR. NESRİN KARACA, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baskut-cevat-fehmi
[3] SENNUR SEZER, https://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek, 26/05/2006
[4] SENNUR SEZER, https://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek, 26/05/2006
[5] SENNUR SEZER, https://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek, 26/05/2006
[6] https://tr.wikipedia.org/wiki/Cevat_Fehmi_Ba%C5%9Fkut
[7] Doç. Dr. SEVDA ŞENER ,POPÜLER' YAZAR CEVAT FEHMİ BAŞKUT, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergil
[8] Asist. Sevinç SOKULLU, CEVAT FEHMİ BAŞKUT'un Oyunlarına Komedya Açısından Bir Bakış, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergile
[9] https://tr.wikipedia.org/wiki/Cevat_Fehmi_Ba%C5%9Fkut
[10] Doç. Dr. SEVDA ŞENER, POPÜLER' YAZAR CEVAT FEHMİ BAŞKUT, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergil
[11] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf 100
[12] https://tr.wikipedia.org/wiki/Cevat_Fehmi_Ba%C5%9Fkut
