Cevaz- ı Edebi

Osmanlıca yazılışı: Cevaz- ı Edebi :  ادبلی جواز

 

Cevaz:جواز Arapça kökenli bir sözcüktür. Sözlüklerdeki anlamları caiz olma, izin, müsâade şekillerindedir. Edebi دبلی sözcüğü ise edep, terbiye yahut da edebiyatla ilgili manasındadır. Dolayısı ile cevaz –ı edebi edebi izin anlamına gelmiş olur.

 

Cevaz, Arapça kökenli bir kelime olarak edebiyatta da kullanılan  bir hukuk terimidir. Anlam olarak izin vermek, müsaade etmek, bir eylem ya da işlemin yapılmasına yasal bir engel olmadığı manasına gelir.

 

Sözcüğü vezne uydurmak amacıyla bazı değişiklikler yaparak sözcüğün o şekilde kullanılması, , hecelerin, seslerin uzun ya da kısa okunması şeklinde yapılan yanlışları hoş karşılama şeklindeki  kusurlara  cevaz- ı edebi denir.

Cevaz- ı edebi i, “edebiyatta da uygun görülen edebi izin “ anlamına gelir. Bu tabir edebiyata uygun anlamında kullanılmış, “ Başkalarına caiz olmayan  şairlere caizdir “ [1]anlamını da  ifade etmiştir.  Bu sözü edebiyatımızda kullanılan  “ Şairin yaptığı teşbihte hata olmaz”  tabiri ile de ifade etmek mümkündür.

Cevaz- ı edebi sınırları içinde görülerek şairler tarafından yapılması kabul edilebilir sayılan hatalar sözün vezne uydurulabilmesi için kelimelerin bazı değişiklikler uğratılması şeklindeki uygulamalar olmaktadır.   Örneğin Aristo’nun Risto olarak yazılması edebi olarak hatalıdır ama vezin gereği bunun yapılması şairlere hoş görülmüştür

Bu söz ve düşünce şairler tarafından kalkan olarak kullanılmış, itiraz görebilecek uygun olmayan   hatalar da bu ölçekte maruz gösterilmek istenmiştir.

Bazı şairler bunları  cevaz-ı edebiye sığınarak izah etseler de  bunun da bir haddi olması gerekir. Eflatuna, Felatun, İstanbul’u Stanbul, gibi yazmak, Aristo’yu vezin gereği   Risto diye yazmak, İskender’e Skender  demek gibi şeyler  Cevaz- ı Edebi sınırları içinde görülmektedir.  Zihaf ve imale gibi aruz kusurları da  Cevaz’ı edebîden sayılır ama uzun seslinin kısa okunması yani zihaf yapılması her zaman için büyük kusurdur.

KAYNAKÇA

 

[1] Tahir ‘ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun , İstanbul, 1973 shf.31