Çile Çille Çileye Girmek Çile Çıkarmak Çile Çekmek

Osmanlıca yazılışı: çile, çille :  چله ، چله

Çile Nedir

Sözlüklerdeki anlamları: Tasavvufi anlamda çile sözlüklerde şu şekilde tarif edilir. Zevk ve sefadan el çekerek, bir dergâhta 40 gün boyunca yapılan ibadet.

Tasavvuf manası dışında çile ise: Eziyet, sıkıntı anlamlarına gelir ayrıca dokumacılıkta ibrişim, yün ve iplik demeti manalarındadır.

Çile, çile çekmek, çileye girmek tasavvufta dervişlerin   dâhil oldukları tarikatın  adap  ve usullerine göre   kendilerini  yemek, içmek, eğlenmek  gibi temel  ihtiyaçlardan   yoksun  kalarak  ibadet ve tefekkürler geçirdikleri, üç yedi,  kırk  veya bin bir gün süren  ibadet, terbiye, Allah ile halvet, nefsi terbiye amacıyla yapılan  bir çeşit imtihan olmaktadır. Nefsi terbiye için dünya nimetlerinden el etek çekme eylemi olan çile;   manevi terbiye, nefsi eğitme ve tarikatta aşama kaydetme sürecidir.  Bu süreç sonrasında derviş veya tarikata dâhil olmak isteyen talip tarikata kabul edilir.

Çile çıkarmak zelle ( küçük kusur) karşılığında ceza şeklinde de uygulanmış, bazı dervişler yolculuğa çıkma şeklinde de çile çıkarmışlardır.

Ne çille çektiğimi bu riyay-ı gamda fakir.
Görünce nakşını göstermede imkân hasır.

Çile kelimesinin kökeni Farsça "kırk" anlamına gelen "çihle" sözcüğünden gelmiştir.  Erbain ise Arapça kırk anlamına gelir.  O bakımdan çile çıkarmaya Erbain çıkarmak (çille–hişesten) veya halvete girmek de denmiştir.  Halvet, Hak ile gizli konuşmak,  tenhaya çekilmek,  görüşmek, yalnızlık ve yalnız kalmak anlamlarına gelir.

Çile çıkarmak genellikle kırk gün süre ile yapılır;  fakat şeyhin emrine göre üç, yedi ve bin bir gün süren türleri de vardır. Nitekim Mevlevilerin 1001 gün süren çileleri de vardır. 

Kırk sayısının esas alınmasının nedenlerini, Hz. Musa’nın kırk gece Tûr’da ibâdet ve taatle meşgul olması(A’râf: 142); “Hz. Âdem’in çamurunun kırk gün yoğurulduğu, Peygamber Efendimiz s.a.v.’in kırk yaşında iken Peygamber olmasına” bağlayanlar da vardır. [1]

Tarikata girmeye talip olan kişi çilehaneye kapatılır. “ her geçen gün yemesini içmesini, uykusunu azaltıp ibadet eder. Bu işe başlamaya "çileye girmek", bitirmeye de "çileden çıkmak" denir.

Çile bir riyâzet, bir sınav dönemidir. Çileye girmeye "soyunmak" denir.  Çünkü çileye giren kişi dünyanın nimetlerinden, gösterişten, güzel elbiselerden soyutlanır ve sosyal muhitinden uzakta kalır

 Tarikata giren herkesin erbaine girmesi şart değildir.  Halvete girenler tarikata dâhil olmaya talip olanlar ve şeyhin çile çekmesine uygun gördüğü kimselerdir. Çileye girmenin amaçları arasında şeyhin gözüne girmek, nefsini terbiye etmek,  nefisi dünyevi ihtiralardan arındırmak, Allaha yakın olmak ve dervişliğe kabul edilmek de vardır.

Prof. Dr. Süleyman Uludağ, çile’yi şu şekilde anlatır:   “Allah Teâlâ’nın rızâsını ve yakınlığını kazanmak maksadı ile maddî ve dünyevî kaygıları bir kenara koyup, mânevî ve dînî hayâtı yoğun bir şekilde yaşayarak rûhen arınmak için sâlikin kapalı, dar ve karanlık bir mekânda/hücrede kırk gün süreyle kendisini ibâdete vermesine Erbain/çile çıkarmak (çille–hişesten) veya halvete girmek denir.” [2]  Bir başka tarifi:”  Dervişlerin tasavvufta, ahlâkın tezkiyesi ve vicdanın tasfiyesi için kırk gün kırk gece ibadet ederek nefsi terbiye etme işi” dir. Halvet, nefisten kalbe, kalbden ruha, ruhtan sırra ve sırdan da her şeyi bahşedene gitmektir.  .(Kuşeyrî, Risâle, (t.y.) 64-65)

Tarikatlara göre değişen çile çıkarmak adabı Çile çıkarmak, Erbain çıkarmak veya halvete girmek olarak da adlandırılır. Halvet denmesi  “ Allah’ a mesaj vermek gayesini, erbain  ‘de kırk günlük süreyi ifade eder.  Dergâhlarda çile çıkarmak âdetinin Halveti’ye tarikatının kurucusu Ebu Abdullah Sirâcüddin Ömer sayesinde başladığı ve çile çıkarma âdetinin Halvet-ilerden diğer tarikatlara yayıldığı sanılmaktadır.   Halvet zikri esas kabul edildiği için bu tarikata Halveti ye denilmiştir. [3] Rivayete göre Ebu Abdullah Sirâcüddin Ömer yedi defa hacca gitmiş,  bir gün büyük ve içi boş bir çınar ağacının içine girip, Halvet niyetiyle üst üste kırk gün burada erbain çıkarmıştır.

Talip’in Çilehanedeki imtihanı ve geçirdiği günler şu şekildedir:  Şeyh Talibi Çilehanenin kapısına kadar getirir.   Bir Fâtiha okuyup kapıyı kapayıp gider. “ İçeride, bir post yahut seccade ve bir Kur'ân vardır. Derviş bu odadan yalnızca abdest tazelemek için çıkar. Yiyeceği her gün azaltılarak bir derviş tarafından getirilir ve konuşulmaz. Aslında yiyecek olarak ilk gün 40 zeytin verilir ve her gün bir zeytin azaltılarak son gün 1 zeytin verilmesi âdettir” [4]

Çile çıkarmak genellikle çilehane denilen odalarda yapılmıştır.  Fakat yolculuk yapılarak, bir kuyuya girerek veya ıssız bir yerde yaşayarak da çıkarılmıştır.  Nitekim Ahmet Yeseyi’nin ömrünün son yıllarını bir kuyu içinde geçirdiği,  Yazıcıoğlu Mehmet ile Ahmet Bican’ın Gelibolu’da bir kaya üzerinde çile çıkardıkları bilinmektedir.

Şöyle zayıf etti çile-i aşkın
Gözlere görünmez oldu bu tenim
Düştü iç iklime kule-i aşkın
Yıktı harab etti burc-ü bedenim            ( Aşık Dertli )

Çile Nasıl Çıkarılır.

Derviş,  önce niyet edip,  abdest alıp namaz kılarak çilehaneye girer.  Çile müddeti içinde kimseyle konuşmaz. Ancak yaşayabileceği kadar miktarda olan yemeği ve suyu çilehaneye getirilir.  Hücreye şeyhten ve görevliden başka kimse giremez.  Derviş, Gece gündüz ibadet, zikir ve tefekkür eder. Ancak tuvalete gitmek, abdest almak, Cuma namazına katılmak gibi ihtiyaçları için dışarı çıkabilir. Ancak yaşayabilecek kadar, yer, içer ve uyur. Derviş halvette iken oruçtadır.  Gıdası her gün kırkta bir oranında azaltılır.  Yani ilk gün kırk lokma verilirken kırkıncı gün tek lokmaya düşer. Derviş Halvet süresince açlığa alışır ve midesini boş tutmaya alışır. (Kıllet-i Taam)  Uykusu geldiğinde abdest alarak ve diğer şekillerde uyumamaya çalışır. Uykuyu kestirerek ve uyuklayarak yenmeye çalışması ibadet sayılır. Çilekeş derviş daima abdestlidir. “Her namaz için abdest alır ve  her abdestten sonra iki rekât şükür namazı kılar.” [5] Böylece derviş, öfkeden, gazaptan, kinden, şikâyetten kurtulur.

Mecbur kalmadıkça dünya kelamı edip konuşmaz. (Killet-i Kelâm)  Geçmiş ve gelecekle ilgili düşünceleri zihninden kovmalıdır. Hâtır-ı hak denilen fikirlerin gelmemesi için hayallere de dalmaz.  Zikir, tilavet ve  nafile namazlarla meşgul olur. “Lâ İlâhe İllallâh” zikrini sürekli yapar.  “Bu zikre devâm eden zâkir sâdece Mezkûr’u (Hakk’ı) düşünür. Bu sûretle Hak bâkî, mâsiva fânî olur.”[6]

 Bu süreçte derviş, zihnini ve kalbini dünya kaygılarından arındırır, açlığa susuzluğa, uykusuzluğa alışır.  Her çileye ve zorluğa rıza göstermeyi öğrenir. Her şeye “ eyvallah “ demeyi öğrenmiş, nefisini terbiye etmiş olur. Kırkıncı gün kurban kesilerek derviş erbainden çıkarılır. Bu çileye dayanırken gördüğü rüyaları şeyhine anlatır.

ÇİLEHANE

Çilehane çile çıkarmak için yapılan özel olarak inşa edilen yerlerdir. Tarikatın binasında Çilehane veya Halvethane olarak adlandırılan özel odalar veya bölümlerdir. [7]Bu mekânlar dar, kapalı ve karanlık bir mekândır.  Bu mekânlara halvethane, çilehane, hücre ve oda gibi isimler verilmiştir.  Çilehaneler Dergâh hanedeki çile çıkarmak için kullanılan özel odalardır.

Çilehanelerin oda şeklinde yapılmış olanlarının dışında mağaraların,  ormanların, kuyuların, kabristanların, harabe ve sazlıkların da çilehane olarak kullanıldığı görülür.  Bu bakımdan çilehanelerin ortak özeliğinin bir çeşit tecrit yeri olduğu anlaşılır.

Şiirlerde Çile

Dest-i çevrinde nice yıllar o kaşı yâyın
Çekdiğim çille-i merdâne gelir hatırıma        Vâsıf

Çileye vesvesesiz girdi kapandı zâhîd
Habsolıır ta ramazan âhir olunca şeytân            Sâbît

Çille-i vahdeti Mansûr gibi çekmiş yoğ idi
İsmi Hallâc idi âhir o da kırdı kirişi           Ali Haydar Molla

 İLGİLİ BAŞLIKLAR- LİNKLER 

•  Lİ BAŞLIKLAR- LİNKLER 

  ·        

[1] Ali Yurtgezen Çileden Çıkmak, https://semerkanddergisi.com/cileden-cikmak/

[2] Dr. Süleyman Uludağ, https://yenidunyadergisi.com/erbain-cile-cikarmak/

[3] Dr. Süleyman Uludağ, https://yenidunyadergisi.com/erbain-cile-cikarmak/

[4] İskender Pala,  Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü,  shf.112

[5] Dr. Süleyman Uludağ, https://yenidunyadergisi.com/erbain-cile-cikarmak/

[6] Dr. Süleyman Uludağ, https://yenidunyadergisi.com/erbain-cile-cikarmak/

[7] Tanman, B. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA) XV, 383.)