Darayak Kafiye ve Darkapı Atışma Örneği

Darayak Darkapı Kafiye Nedir ve Atışma ile Örnekleri

Âşık edebiyatında  âşıkların atışma, karşılaşma, meydanlaşma ve deyişme adı verilen seramonilerinde  âşıkların  kafiye bulma olasılığını düşürmek amaçlı  verilmiş ayakları  belirtmek için kullanılan aşıkların birbirlerini mat etmek için verdikleri kafiyesinin bulunmasının müşkil olduğunu ifade eden  bir terimdir. Dar ayak,  Darkapı -kapanık ayak, döner ayak- olarak da adlandırılır. ( bkz Âşık Şiirinde Atışma Deyişme Karşılaşma Meydanlaşma)

Atışma ve deyişme  en az iki âşık  arasında yapılır. Atışmalar bilirkişiler ve dinleyiciler karşısında belli kurallar çerçevesinde  yapılan bir çeşit şiir yarışması şeklidir. Âşıkların atışma, karşılaşma, meydanlaşmaları sırasında bir birlerini mat edip usta olağan aşığın seçilmesi amaçlanır.

Atışma âşıkların dinleyicileri selamlaması ( hoşlaması ) ile başlar. Hoşlama “Hoş Geldiniz, Sefa Geldiniz, Merhaba “redifleri ile yapılır.  Her  âşık bu rediflerle  birer dörtlük söyler.

Âşıklar daha sonra  birbirlerini sınayarak kendi  ustalıklarını belli etmeye  diğerini  ise güç duruma düşürmeye çalışmaya başlar. Atışmayı düzenleyen kişi,  kâhya olarak kabul edilen kişi veya program sunucusu  âşıkların önüne bir ayak açar.  [1]Karşılaşan veya yarışmaya atışmaya  karışan âşıklara  kafiyeli bir söz söylemeye veya   ilk ozanın  söylediği  ilk dörtlükteki kafiyeye “ ayak açma “  adı verilir. “Ayaklar, kafiyelere  göre tek ayak ve döner ayak diye ikiye; kafiye derecelerinin zorluğuna göre ise geniş ayak, dar ayak ve kapanık ayak olmak üzere üçe ayrılır.” [2] ( BKZ Meydanlaşma Deyişme Atışma Nedir Nasıl Yapılır )

Âşıklar verilen bu ayak üzerinden  deyişmeye başlar. Bu bölümün sonrasındaki amaç  rakip aşığı söz söyleyemez hale getirmek ve mat etmektir. Atışmaların aynı kafiye ile karşılaşması zor hatta mümkün olmayan bir dereceye gelmesi durumunda, saz sairlerinin değişik bir kafiye ile söze devam etmesi sağlanır. Âşıklar ustalıklarını  bu bölümde gösterir. İlk ayak bitince diğer âşık yeni bir ayak açar. Deyişme sürdükçe ayaklar “dar- ayak” halini alır.

Dar ayaklı atışma sırasında  aşık en azından dört ayak kafiye bulması gerekir. Diğer âşık da aynı ayakta dört dize söylemek zorundadır. Yani gide gide  kafiye zorlaştırılır.

Yusufelili Huzurî (1887-1951) ile Posoflu Müdamî (1918-1968)  nin  dar ayaklı karşılaşması vardır

Huzurî

Düşelim bir yola Hak versin uğur
Beş huruf bir nokta canım Müdamî
Her zaman isterim ceza-yı mevfur
Beş huruf bir nokta canım Müdamî


Müdamî

Ayakta çıkmazsa görelim ma’zur
Beş huruf bir nokta baba Huzurî
İstikbal eyleyip olmayın mağrur
Beş huruf bir nokta baba Huzurî


Huzurî

Derd-i aşk hayatı eylermiş ma’mur
Bazılar bu işe diyormuş menfur
Güzeli sevmekte var mı bir mahzur
Beş huruf bir nokta canım Müdamî

Müdamî

Görmedim gençlikte eyyam-ı mesrur
Yaradan son demde eyleye mağfur
Geçmekte ömrümüz dün ü gün ma’zur
Beş huruf bir nokta baba Huzurî

Huzurî

Der HUZURÎ olsun sa’yiniz meşkur
Hem nîk-i nam ile olasın meşhur
Olasın her iki âlemde me’cur
Beş huruf bir nokta canım Müdamî


Müdamî

Şi’riniz âlemde söylenir meşhur
Aruz hece ile her yandan ma’mur
Müdam son çağında olacak mehcir
Beş huruf bir nokta baba Huzurî             [3]

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/asik-siirinde-atisma-deyisme-karsilasma-meydanlasma/75777

[2] Dr. Doğan KAYA, ÂŞIK ŞİİRİNDE AYAKLA İLGİLİ PROBLEMLER, https://dogankaya.com/

[3] Cem DİLÇİN, Örnekleriyle Türk Şiir Bilgisi, Ank., 1983, s. 79