Destmal Mendil Bergüzar Sunmak

Destmal Mendil  Bergüzar Sunmak

Destmâl  دستمال Farsça kökenlidir ve mendil el bezi anlamlarına gelmektedir. Bergüzar  بركزار sözcüğü ise yine Farsça kökenli bir sözcüktür ve hatıra, armağan, hediye vermek, hatırlanmak için yâdiğâr bırakmak anlamlarına gelmektedir.

Eski dilde el bezi manasına gelen  ama daha çok mendil anlamında kullanılan bir kelimedir. Mendil anlamı ile  divan ve halk şiirimizde çok sık kullanılmıştır.  Mendil halk şiirimizde yağlık, peşkir, çevre, destmal,  makreme eş anlamlıları ile de geçmiştir.

Mendil  kelimesi, eski örf ve adetlerde  çeşitli sembolik manalar da taşımış, bu sembolik manaları şiirimizde de kullanılmıştır. Al ve beyaz mendiller üzerine sevgilinin isminin baş harfini işlemek,  mendil bergüzar etmek, mendil atarak, mendil düşürerek, mendil verip mendil göndererek ilanı aşk etmek ( kızlar tarafından erkeğe)  eskiden beri var olan bir adettir.  Gençlerin de mendilleri bu amaçla kullandıkları, mendillerine aşk beyitleri veya mısraları işlettikleri eski devrilerin metinlerinde geçmektedir.

Arz etmeğe elin öpüp o şuha Vehbiya
Bu nazmı eyle nakş-ı ser – i destamal-ı  ıyd           Vehbi

Ey Vehbi o güzele elini öpüp halini arz etmek için bu  şiiri bayram mendilinin kenarına nakşet.

Sümbülzade Vehbi’nin bu beytinden de anlaşılacağı gibi eski devrilerde mendile beyit yamak, mendilin üzerinde ilanı aşkı sembolize eden  işaretler işlemek ve bayramlarda mendil vermek, mendil ile mesaj iletmek adetlerinin olduğu ortaya çıkar.

Al mendil  bakirliği, al kuşak bekâreti göstermiştir. Bele kırmızı destmal bağlamak, bakire olduğunu ilan eden tavırlar olmuşlardır.  Mendillerin üzerine  çeşitli simgelerin dokunduğu bu simgelerin ve alametlerin çeşitli anlamlara geldiği bilinen şeyler arasındadır.

Mendil vermek, beyaz mendil veya kırmızı mendil taşımak, düşürmek, vermek, mendil bergüzar etmek şiirimizde sık sık geçer.

Bulak başı buz olar
Üstü dolu kız olar
Eğil destmalım götür
Men götürsem söz olar      Kars Türküsü

Al mendil sende kalsın
Sakla koynunda kalsın
Ben murad alamadım
Mendilim murad alsın      Erzincan Türküsü

Mendilimin yeşili
Ben kaybettim eşimi
Bu mendil sende dursun
Sil gözünün yaşını                        İstanbuıl Türküsü – Muzaffer Sarısözen derlemesi

Mendilim Yele Yele
Düşmüşüm Gurbet Ele
Yedi Mendil Çürüttüm
Gözyaşım Sile Sile            

Mendilimde pare var,
Yüreğimde yare var,
Ne ben öldüm kurtuldum,
Ne bu derde çare var.

Ahmet Abi, güzelim, bir mendil niye kanar
Diş değil, tırnak değil, bir mendil niye kanar
Mendilimde kan sesleri.                                                 Edip Cansever

Elinde ördüğün çöpür ağını
Kâhan eylediğin kelem bağını
Şu kabal biçtiğin sap orağını
Al ulu Tanrı'ya bergüzar götür      Celali  AĞIT

Bakarım erimez  dağların karı, 
Bergüzar yollamış  ellerin yari 

Kırmızı güllerin dalları yerde
Sen uğrattın beni onulmaz derde
Ben kendi halimde gezdiğim yerde
Getirip bergüzar vermeseneydin           Karacoğlan

Türk törelerinde  allı duvak, allı destmal veya mendil ve  al kuşak bekâret ve gelinliğin sembolü olmuş, sevdanın ve aşkın rengi kabule dilmiştir.  Bu adet  divan şiiri dâhil her tür şiirimizde  karşımıza çıkmaktadır.

Kırmızı destamlini alsa ele arus- gül
Simeye eşk-i bülbülü zahm-ı cefayı hardan   Şeyhülsilam Bahai 

Gönlü dikenden gözleri derdinden kan döken bülbülün  yaşlarını gelin olacak gül eline kırmızı mendilini alıp silsin.

Gülşende lale sanma arak- nak olup çemen
Bir al destmal ile sildi yanağını                             Baki

Gül bahçesinde gördüğün kırmızı  çiçekleri lalezar  zannetme,   şebnemlerle terlemiş gibi gözüken çimenlik mendiliyle yüzünü silmiştir.