Devletoğlu Yûsuf, 15yy ilk yarısından yaşamış olan bir müelliftir. Hayatı hakkında kaynaklardan alınabilecek bir bilgi bulunamamıştır. Devletoğlu Yûsuf ‘un eseri hakkında doktora çalışması yapan Bilal Aktan ve İ. H. Uzunçarşılıya göre 798/ 1396’da doğmuştur.  ( Aktan 2002: 3; Uzunçarşılı 1341: 18) [1]

Devletoğlu Yûsuf ‘un eserlerinden  anlaşıldığına  göre tam adı Yûsuf bin Hüseyin el-Kirmastî (Balıkesrî) dir.  Kirmasti bugün için  Bursa ili sınırları içerisinde kalan Kemalpaşa  (Kirmast) ilçesinin  15. Yy daki adıdır.[2] Kirmast kasabası,  o yüzyılda Balıkesir hudutları içerisinde olduğu için de  genellikle Balıkesirli olarak  kabul edilmiş ve gösterilmiştir. Müellif de kendisini “  Balıkesrî olmuş anın mevlîdi” dizesinde de ifade ettiği gibi  Balıkesirli kabul eder. [3]

Devletoğlu Yûsuf ‘un eserlerinden  çıkarılacak neticelere göre çok iyi düzeyde  Arapça bildiği, Farsça’ya hakim olduğu anlaşılır yirmiye yakın eserinin birisini Türkçe diğerlerini Arapça kaleme almıştır.  Bu ise çok iyi düzeyde bir  eğitim aldığını kanıtlamış olur.  Nitekim eserlerinden çıkarılan bilgilere göre   medrese eğitimini Fâtih devrinin meşhur hocalarından Hoca-zâde Muslihuddîn Efendi’nin (ö. 893/1488) yanında tamamlamış  kendisi de müdderris olduktan sonra  birçok yerde müderrislik yapmış, nihayette   devrin en  önemli medresesi olan  Fatih’in kurduğu  Sahn-ı Semân Medresesi’nde müderrislik yapmıştır. [4]

Devletoğlu Yûsuf  kadılar siciline göre  Bursa ve İstanbul kadılığını da yapmış   906/1501 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Fatih Camii civarında yaptırdığı medreseye defnedilmiştir (Akbayar vd. 1996: 1692). Fakat doğum tarihi olarak gösterilen 1396 ile ölüm tarihi olarak gösterilen 1501  rakamlarından birisinin yanlış olması kuvvetle muhtemeldir. 105  yaşında iken ölmüş olması fazla inandırıcı gelmemektedir.  Fakat Devletoğlu en tanınmış  eseri olan, Vikâye Tercümesini   827’de(1423) tercüme etmeye başlamış ve 828’de(1424) Sultan II.Murad’a sunmuştur. Be eseri en az 20 yaşlarında iken yazabileceğine göre  doğum tarihi bir kaç yıllık sapma ile 1400 yıllarında olabileceğinden ölüm tarihinin 1501 olması hususu gözden geçirilmelidir.

Devletoğlu Yûsuf’un yirmiden fazla eseri  vardır. Bunlardan Vikâye Tercümesi Türkçe, diğerleri Arapçadır:

Devletoğlu Yûsuf’un en mühim eseri Vikâye Tercümesi  olarak kabul edilir.  Anadolu sahasında Türkçe ilk manzum fıkıh kitabı olan ve VikâyeTercümesi, II. Murat’a takdim edildiği için  Murâdnâme olarak da anılır. [5]Eser daha çok Vikâyenâme adıyla meşhur olmuştur. Eser, Burhânu’ş-Şerî’a  adıyla da anılanMahmûd bin Ahmed el-Mahbûbî’nin  (ö. 679/ 1274) Vikâyetü’r-Rivâye fî-Mesâ’ili’l-Hidâye adlı eserin geliştirilmiş  Türk Edebiyatının  ilk  manzum fıkıh kitabıdır.[6]

“Balıkesrî olmuş anın mevlîdi
Hem sekiz yüz dagı yigirmi yedi
Hicrete târîh ana ermiş iken
Hem yigirmi sekize girmiş iken
Bunu nazm etti o yıllarda hemân
Kim hakîkat maksûd olur bîgümân”

Dizlerinden de anlaşılacağı gibi  [7]Devletoğlu bu eseri 827’de(1423) tercüme etmeye başlamış ve 828’de(1424) tamamlayarak Sultan II.Murad’a sunmuştur. "  6960 [8] beyit olan eser mesnevi tarzında ve aruzun “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbıyla nazmedilmiştir."

Eser, Ö besmelenin fazileti, tevhid ve na’t , “Sebeb- ı Kitâb”  şer’î hükümler, kadılıkla ilgili meseleler,  hakkında Hanefi mezhebine göre bilgiler verdikten sonra   klasik fıkıh  konularına geçer. 

Eser, halka dinî bilgi vermek, kadılara yardımcı olmak maksadıyla  kaleme alınmıştır.  Eser tam bir çeviri olmayıp müellifi tarafından bazı ilaveler ile genişletilmiş yarı tercüme, yarı telif bir eser özelliği taşır. [9]

Devletoğlu eserini hazırlarken farklı kaynaklardan da yararlanmış alıntılar eklemiştir.  Vikâyenâme’ de didaktik amaçlar öne çıkmış eser, sanat değerine, nazım tekniklerine ve özelliklerine çok dikkat etmemiştir.  Vikâyenâme  de yazar halkın bilgilendirilmesini temel amaç olarak görmüş,  klasik vikayelerin sistemine uygun olarak yazmış, eserinde, abdest, namaza, başlangıç, temizlik, ibadetler gibi İslamiyetle alakalı pek çok hadiseden söz etmeye çalışmıştır.

Eserin dili bir hayli sadedir. 240 varak olan Vikâyenâme’nin pek çok kütüphanede çeşitli yazma nüshaları bulunmaktadır (Süleymaniye Ktp. Beşir Ağa, nr.71; Ankara Milli Kütüphane, nr.A94; British Museum, Or., nr.1266; Bibliothéque Nationale,Supplément Turc., nr.26).[10]

 

 KAYNAKÇA

• [1] Aktan, Bilal (2002). Devletoğlu Yusuf'un Vikaye Tercümesi (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• [2] DOÇ. DR. AHMET TANYILDIZ, YÛSUF, Devletoğlu Fakîh Yûsuf Çelebi, https://www.turkedebiyat iisimlersozlugu.com
• [3] ÜMİT TAŞLI, DEVLETOĞLU YÛSUF BALIKESRÎ’NİN MANZÛM VİKÂYE TERCÜMESİ İSİMLİ ESERİNİN LATİNİZE EDİLMESİ VE DİL ÖZELLİKLERİNİN SAPTANMASI, KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ LİSANS TEZİ,Kocaeli, 2014 , shf 6
• [4] DOÇ. DR. AHMET TANYILDIZ, YÛSUF, Devletoğlu Fakîh Yûsuf Çelebi, https://www.turkedebiyat isimlersozlugu.com
• [5] V.M. Kocatürk  Türk Edebiyatı Tarihi, MEB, , 1996, shf. 223-224.
• [6] V.M. Kocatürk  Türk Edebiyatı Tarihi, MEB, , 1996, shf. 223-224.
• [7] ÜMİT TAŞLI, DEVLETOĞLU YÛSUF BALIKESRÎ’NİN MANZÛM VİKÂYE TERCÜMESİ İSİMLİ ESERİNİN LATİNİZE EDİLMESİ VE DİL ÖZELLİKLERİNİN SAPTANMASI, KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ LİSANS TEZİ,Kocaeli, 2014 , shf 6
• [8] ÜMİT TAŞLI, DEVLETOĞLU YÛSUF BALIKESRÎ’NİN MANZÛM VİKÂYE TERCÜMESİ İSİMLİ ESERİNİN LATİNİZE EDİLMESİ VE DİL ÖZELLİKLERİNİN SAPTANMASI, KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ LİSANS TEZİ,Kocaeli, 2014 , shf 6
• [9] İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 1994, Cilt: 9, s. 243-244
• [10] İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 1994, Cilt: 9, s. 243-244