DEYİŞME NEDİR VE ÖRNEKLERİ
Halk edebiyatı âşıklık geleneğinde âşıkların belli bir izleyici önünde aşıkların birbirlerini sınamak, yoklamak, karşılaşmak, hatta saz ve söz ustalığını belli etmek maksatlı yaptıkları bir çeşit müsabakadır.
Deyişmeler rakip aşığı çeşitli yöntemler ile mat, etmek, diğer aşığa baskın gelmek ,yarışma haline gelmiş bir karşılaşmada ustalık payesini elde etmek vb haline dönüşürse bu tip deyişmler atışma haline gelir.
Deyişme ve “Atışma” en az iki aşığın bilirkişiler ve dinleyiciler karşısında belli kurallar çerçevesinde yaptığı bir çeşit sazlı sözlü şiir yarışmasıdır. Deyişme ve atışmada âşıklar birbirlerini denerler, yoklarlar, deyişme yaparlarken bir birlerini överler, birbirlerine iltifat ederler. İş atışma şekline gelirse de tam tersi hallere girerek birbirlerini mat etmeye uğraşırlar.[1] ( bkz Âşık Şiirinde Atışma Deyişme Karşılaşma Meydanlaşma )
KAYNAKÇA
ŞIQ ALI İLE AŞIQ İQBALIN DEYİŞMESİ
Aşıq İqbal
O nedi ki, otuzunda cavandı?
On beşinde çox böyükdü, uludu?
O nedi ki, dili iki, sirri bir,
Hansı derya her deryadan doludu?
Aşıq Alı
O aydı ki, otuzunda cavandı,
On beşinde ululardan uludu.
O qelemdi, dili iki, sirri bir,
Elm deryası her deryadan doludu.
Aşığ İqbal
O nedi ki, üç ay dağlar bürüner?
O nedi ki, el deymemiş hörünür?
O nedi ki, emanetnen verilir?
O nedi ki, o da onun gülüdü?
Aşıq AhO qardı ki, üç ay dağlar bürünür,
O konuldu, el deymemiş hörünür.
O uruhdu, emanetnen verilir,
İlqar, iman diriliyin gülüdür.
Aşıq Iqbal
O nedi ki, haqq yanında nahaqdı?
O nedi ki, yere, göye dayaqdı?
O kimdi ki, yatmayıbdı, oyaqdı?
Aşıq İqbal her cimden halıdı.
Aşiq Ah
O böhtandı, haqq yanında nahaqdı,
Haqq nezeri yere, göye dayaqdı.
Haqq özüdü, yatmayıbdı, oyaqdı,
Bu sözleri açan Aşiq Ah'dı.
Âşık Şenlik ile Âşık Feryadî- Deyişme
Şenlik:
Şöhretin vezir payında
Rütbesiyle şana layık
Oturuşun o duruşun
Hem sultana hana layık
Feryadî:
Sefa geldin gözüm üzre
Olsam mihmana layık
Şeyhülislam, sadrazam
Doğru Al'Osman'a layık
Şenlik:
Seninle oldum taaşşuk
Gözlerime geldi ışık
Duymadım sen kime aşık
Dillerin Kur'an'a layık
Feryadî:
Bu düşkün gönlüm açarsın
Selim Sırat'ı geçersin
Kevser ırmaktan içersin
Olasan cihana layık
Şenlik
Kul şenliği eder hürmet
Rikabın kıldım ziyaret
Sana nasip olsun cennet
Huriye gılmana layık
Feryadî:
Sefil Feryadî göresen
Meram maksûda eresen
Sancak altında durusan
Habîb-i Rahman'a layık
"Elesger Veli Deyişmesi 1
(Aşıg Elesger)
Esselamünaleyküm saları sukhan
Aşığı möhtekam benadem Veli
Arif'i fehminde sahibi ikrar
Maksut mecidimdir üstadımVeli
(Aşıg Veli)
Aleykümeselam şir'i babında
Eceb arif iptidasan Elesger
Suvara benara nezm i sadünde
Sen ziyade iptidasen Elesger
(Aşıg Elesger)
Aşgın meydanında acaip ersen
Katibi deftersen derin hünersen
Seddi İskendersen bab-i Heybersen
Khop'un kenarı değil edadan Veli
(Aşıg Veli)
Aşıg meydanında libası fahir
Sensin bu mahalda ey derin mahir
Arşta mahir alemde oldun zahir
Sen ziyade iptidasan Elesger
(Aşıg Elesger)
Göyçeli Aşıg Elesger de zarıdı
Türabın içinde be ikrar idi
Gülçü eda çek zülbünde var idi
Hata eskik olmaz gededen Veli
(Aşıg Veli)
Veli her şairin hak-i payıdır
Tamamen sözlerim bögür yayıdır
Sürurunda çek zülbünde var idir
Sen ziyade iptidasan Elesger. Aşık Elesger
KAYNAKÇA
[1]https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/asik-siirinde-atisma-deyisme-karsilasma-meydanlasma/75777