Dil bilimi Lengüistik Nedir lisaniyat:
Dil bilimi, lengüistik - lisaniyat: Dili ve dilleri inceleyen bilimdir.
Dil Bilim : Dünya dillerini veya bir dili söz dizimi (sentaks), ses bilgisi (fonetik), ses bilimi (fonoloji), biçim bilimi (morfoloji) ve gibi açılardan inceleyen ; dillerini yapı, anlam ve seslendirme organları ve aygıtları , sözcüklerin işlevlerini, ve iletişim yönlerini inceleyen bilim dalıdır.
Türk Dil Kurumu sözlüğü tanımıyla: "Dillerin yapısını, gelişmesini, dünyada yayılmasını ve aralarındaki ilişkileri ses, biçim, anlam ve cümle bilgisi bakımından genel veya karşılaştırmalı olarak inceleyen bilim, lisaniyat, lengüistik." tir. Bir başka tarife göre : “ Yaşayan, gelişen, değişen ve hatta ölen sistemler olarak doğal dilleri (Türkçe, İngilizce, Çince, Sümerce vb.) ve onların işleyişlerini çeşitli yönlerden inceleyen, betimleyen bir bilim dalıdır”
Dil Bilimi dillerin doğuşunu, , gelişimin, lehçelere ve şivelere ayrılışlarını, dillerin kopuşlarını başka dil haline gelişlerini, dil ailelerini ve diller arasındaki ilişkileri inceler.
Dil Bilimin İlgi Alanları:
- a) Taviri Dil Bilimi: Dil olaylarını tasviri açıdan inceler
- b) Zamanlı Dil Bilimi: Dilleri belli bir zaman süreci içinde inceler
- c) Art Zamanlı Dil Bilimi: Dillerin tarihi ve değişme süreçlerini inceler
DİL BİLİMİN DALLARI
Dil Bilim: Doğal dillerin ortaya çıkışları, kökenleri, tarihsel gelişimleri, yapıları, işleyişleri, geçmişte ve günümüzde birbirleriyle olan ilişkileri ve etkileşimleri, zaman içindeki değişimleri, farkları ve benzerlikleri, yazılı ve sözlü iletişimde kullanılış biçimleri, öğrenilmesi ve öğretilmesi ile ilgili problemler ve dile ilişkin olan her şeyi inceler. Dil Bilimi bir dili veya dünya dillerini: Ses Bilgisi, Biçim Bilgisi, Söz Dizimi, Anlam Bilimi, Sözlük Bilimi, Köken Bilimi, Deyiş Bilimi, Tarihsel Dil Bilimi, Karşılaştırmalı Dil Bilimi, Çeviri Bilimi, Gösterge Bilimi gibi alt dallarda inceleyen bilimin adıdır.
Ses Bilimi : dil içindeki seslerin işlevlerini/görevlerini inceleyen dil bilimi koludur. Ses değişimi, aykırılaşma, benzeşme, ses düşmesi, ses türemesi, ses yutumu, daralma, , ünlü ünsüz uyumları, göçüşme, ses birleşmeleri, ulama, vb ses olaylarını inceler.
Ses Bilgisi : Sesleri oluşum, boğumlanma , kelimelerdeki sıralanışları, ses değişimleri, hece yapısı ve tonlama yönünden inceleyen dil bilim dalıdır. Ses Bilgisinin üç alt dalı vardır: Söyleyiş Ses Bilgisi: Konuşma seslerinin nasıl üretildiğini Dinleyiş Ses Bilgisi: Seslerin insan beyninde nasıl algılandığını ve Akustik Ses Bilgisi sesin havadaki durumunu inceleyen ses bilgisi dalıdır.
Biçim Bilgisi: Kök ve ek ve eklemlenme biçimleri, eklerin işlevlerinin ve yüklendikleri anlamları, kelime türlerinin inceleyen dil bilim dalıdır.
Söz Dizimi: (Cümle Bilgisi, Sentaks, Tümce Bilgisi, Alm. Fr. İng. Syntax) Dillerdeki cümle kurma ilkeLerini ve kurallarını inceler.
Anlam Bilimi: Osmanlıca ilm-i maânî, Almanca: Semantik, Fransızca: sémantique, İngilizce: semantics bir dildeki kelimeleri, gerçek, temel, mecaz, yan, anlamlarıyla, anlam kayması, anlam değişmesi, tekil, çoğul, topluluk, anlamlarıyla; çok, karşıt, eş, anlamlılık ilişkileri ile vb inceleyen dalıdır.
Köken Bilimi: Bir dildeki sözcüklerin kökenlerini, diğer dillerle ve aynı dilin farklı lehçelerindeki kelimler ile geçmişten bugüne diğer topluluklarla olan kültürel ilişkilerini araştırır. Köken bilim , bir kelimelerin ilk ortaya çıkışından itibaren hangi dillerde ne şekilde yayıldığının tespit eden, parça ya da bileşenleri ile ortaya koyan dil bilim dalıdır.
Deyiş Bilimi: Anlatımbilimi, stilistik. Bir dili ifade olanakları kaidelerine göre inceleyen, deyişi (biçemi), bireyin anlatım özelliklerini yani üslubunu dilbilimi ilkeleri ile inceleyen dil bilim dalı.
Tarihsel Dil Bilimi: Dilleri tarihsel süreçleri, dillerin yapı ve köken ilişkilerini, hangi dillerin hangi ailelerden geldiklerini , yayıldıklarını, lehçelere nasıl ayrıldıklarını ileri aşamalarda hangi dillerden hangi dillerin doğduğunu, dillerin tarihsel süreç içindeki değişimlerini inceler.
Karşılaştırmalı Dil Bilimi: Karşılaştırma yöntemiyle çeşitli diller arasındaki ilişkileri, benzerlikleri belirleyip dil ailelerini tespit etmeyi amaçlayan, dillerin aralarındaki benzerlik ve yakınlıklar ile benzemeyen yönlerin tespit e çalışan, diller arasındaki ortak ana özellikleri ortaya koymaya çalışan, böylelikle dil tipleri ni belirleyen dil bilim dalıdır.
Çeviribilim : İng. "translation studies" yazılı ve sözlü olarak yapılan çevirinin teori, betimleme ve uygulamasını konu alan dil bilimi dalıdır.
Gösterge Bilimi: Göstergelerin yorumlanmasını, üretilmesini veya işaretleri anlama süreçlerini içeren bütün faktörlerin sistematik bir şekilde incelenmesine dayanan bir bilim dalıdır. Fransızlar semiyoloji terimini kullanmışlardır.
Semantik: Simgeler ile onların "atıf ettikleri" veya "sembolü oldukları" gerçek nesnelerin arasındaki bağlantılar ve ilişkiler. Bu lingustik bilimde "anlam" olarak tanımlanır.
Sentaks : Formel bünyeler içinde bulunan simgeler arasındaki bağlantılar ve ilişkiler.
Pragmatik : Simgeler ve bunları kullanan kişiler üzerindeki etkileri arasındaki ilişki ve bağlantıları inceleyen daldır.
Dil Bilimin Tarihçesi:
Bilinen ilk dil bilim kitabı Hintli dilbilimci uzmanı Panini 'nin sutra'lardan (kısa ve özlü kural) oluşan dilbilgisi kitabıdır (İÖ 5. yy) Panini, tümceleri ve sözcükleri çözümlemiş, dilin yapısıyla oluşumları arasındaki ilişkiyi araştırmış, 4000 kuralı olan söz varlığını ortaya koymuştur. MÖ IV yy Yaska adlı âlim de Niruka adlı kitabında menşe- köken – bilgisi üzerinde durmuştur. Platon, nesneler ile kelimler arasında ilişki olup olmadığı konusunu tartışmış, Aristoteles, bağımsız bir dilbilgisi kurmaya yönelmiş, sözcükleri yapılarına göre sınıflandırmış, dil bilimin kavramlarını ortaya koymuştur. Stoacılar sözcüklerin kökenlerini ve evrelerini irdeleyerek etimoloji dalını kurdular. Stoacılar sözcükleri biçim ve içerik yönüyle incelemişlerdir. MÖ I. II yy da Thrax ilk geleneksel dilbilgisi kitabını yazar. ( Tekhne Grammattıke )
Arap Dilbilimci Sibeveyhi ilk Arap Gramer kitabını yazarak Arapça grameri ortaya çıkarır. 19. yüzyıl sonunda Saussure' "gösteren" ve "gösterilen" kavramlarıyla birlikte çağdaş yapısal dilbilimin temelini ortaya koymuştur.
