Divan Edebiyatında Yazılmış Seyahat-nâmeler

Divan Edebiyatında ilk seyahatname Hoca Gıyaseddin Nakkaş’ın “ Hıtay Sefaretnamesi “ (Acaibül Letâif)  adlı eseridir. Hoca Gıyaseddin Nakkaş bu eserini Timur ‘un oğlu Şahruh’un, 1422’de Çin ‘e yaptığı sefere katılarak ve Farsça olarak yazmıştır. [1] Bu eser 1727-1728 yıllarında Şeyhülislam Küçükçelebizadeİsmail Asım (1685-1760) tarafından Osmanlı Türkçesine çevrilmiştir. Bir Osmanlı tüccarı olan Ali Ekber Hıtai ‘in Çin'e yaptığı, yolculukla ilgili 1515′te yazdığı [2]ve Yavuz Sultan Selim ile Kanuni’ye takdim ettiği “Hıtainame” adlı eserleri Divan edebiyatımızdaki ilk gezi eserleri olarak kabul edilebilir. Trabzonlu Mehmet Âşık’ın ( doğumu 1556- 57) , Trabzon ve Doğu Karadeniz Bölgesi hakkında bilgiler verdiği  Manazıru’l Avalim adlı eseri, coğrafî, kozmografik ve topografik konulu eseri de ilk seyahatnameler arasındadır. [3]

 Piri Reis Hayatı Kitab - ı Bahriyye ve Haritaları, SEYDI ALI REIS’in ( doğumu 1554 )  MIR'AT AL-MEMALIK ,, KITAB-I MUHIT VE MIRAT'I KAINAT , Evliya Çelebi Hayatı Seyehatnamesi - Katip Çelebi Cihannüma- Katip Çelebi Keşfü'z-Zünun adlı eserleri en önemli eserlerdir.

Nabi’nin ( doğumu 1641 ) “Tuhfetu’l Haremeyn “adlı eseri Nabi’nin devlet ricali ile birlikte yaptığı ve yaklaşık bir yıl süren hac yolcuğunu kaleme aldığı seyahatnamesi de önemli gezi yazılarımızdandır. Nabi bu eserinde Urfa, Şam, Kahire, Mekke ve Medine gibi şehirleri ve hac yolculuğunu mensur olarak kaleme almıştır. ( bkz NABI HAYATI HIKEMI TARZI VE EDEBI KIŞILIĞI)

Tanzimat ve  Sonrasında Yazılan Seyahatnameler

Abdulhamit Han tarafından Hindistan’a konsolos olarak gönderilen Şirvanlı Ahmed Hamdi Efendi’nin ( doğumu 1831 ) Seyahatnamesi, Hindistan, Svat ve Afganistan’ı anlatır. [4] ( Ahmed Hamdi Efendi, Seyahatnâme: Hindistan Svat ve Afganistan(haz. Fatma Rezan Hürmen, İstanbul 1995);

Menderes Çoşkun'un tespitlerine göre Türk Edebiyatında yazılmış diğer önemli seyehatnameler ve künyeleri  şunlardır. 

"Ömer Lutfi, Ümid Burnu Seyahatnâmesi (İstanbul 1292); Hayrullah Efendi, Avrupa Seyahatnâmesi (haz. Belkıs Altuniş-Gürsoy, Ankara 2002); Mühendis Fâik, Seyâhatnâme-i Bahr-i Muhît (İstanbul 1285); Bağdatlı Abdurrahman Efendi, Brezilya Seyahatnamesi (haz. N. Ahmet Özalp, İstanbul 1995); Mehmed Hurşid Paşa, Seyâhatnâme-i Hudûd (haz. Alâattin Eser, İstanbul 1997); Seyyah Mehmed Emin Efendi, İstanbul’dan Asyâ-yı Vustâ’ya Seyahat (İstanbul 1295); Sâdullah Paşa’nın Paris gezisiyle ilgili yazıları; Fâtih Kerîmî, Avrupa Seyahatnâmesi (haz. Fazıl Gökçek, İstanbul 2001) ve Kırım’a Seyahat (haz. Hayri Ataş, İstanbul 2004); Sâdık el-Müeyyed Paşa, Afrika Sahrâ-yı Kebîrinde Seyahat (İstanbul 1314), Habeş Seyahatnâmesi (İstanbul 1322; haz. Mustafa Baydemir, İstanbul 1999); Selânikli Tevfik, Musavver Hindistan Seyahatnâmesi (İstanbul 1318); Muhammed Zahir Bigi, Mâverâünnehir’e Seyahat (haz. Ahmet Kanlıdere, İstanbul 2005); Karçınzâde Süleyman Şükrü, Seyâhatü’l-kübrâ (Petersburg 1907); Tabip Albay İbrâhim Abdüsselâm, Yemen Seyâhatnâmesi ve Coğrafyâ-yı Nebâtî (İstanbul 1324); Muhammed Mihrî, Sûdan Seyahatnâmesi (İstanbul 1326); Şerefeddin Mağmûmî, Seyâhat Hâtıraları (Kahire 1908-1909); Mustafa Enis, Avrupa Hâtırâtım (İstanbul 1327); Mehmed Enîsî, Bir Denizci’nin Avrupa Günlüğü (haz. N. Ahmet Özalp, İstanbul 2008); Ahmed Midhat Efendi, Avrupa’da Bir Cevelân (İstanbul 1307), Sayyâdâne Bir Cevelân: İzmit Körfezinde Bir Mesîre-i Saydiyye; Ali Cevad, Almanya Seyahatnâmesi (İÜ Ktp., TY, nr. 5093), Felemenk Seyahatnâmesi (İÜ Ktp., TY, nr. 5092), Rusya Seyahatnâmesi (İÜ Ktp., TY, nr. 5097); Ali Suad, Seyahatlerim (İstanbul 1332; haz. N. Ahmet Özalp, İstanbul 1996); Bayburtlu Zihnî’nin Hikâye-i Garîbe’si (haz. Saim Sakaoğlu, Konya 1992 Mehmed Rauf, Seyahatnâme-i Avrupa; Ahmed Hâşim, Frankfurt Seyahatnâmesi (İstanbul 1933); Cenab Şahabeddin, Hac Yolunda (İstanbul 1325; haz. Hülya Erdem, İstanbul 1996), Âfâk-ı Irâk (haz. Bülent Yorulmaz, İstanbul 2002), Avrupa Mektupları (İstanbul 1335); Hüseyin Kâzım Kadri’nin Almanya, Londra, Moskova, Viyana seyahatnâmeleri (İstanbul 1991); Ahmed Refik (Altınay), Kafkas Yollarında Hâtıralar ve Tahassüsler (İstanbul 1919); Ubeydullah Efendi, Malta, Afganistan ve İran Hatıraları (haz. Ömer Hakan Özalp, İstanbul 2002); Ahmed İhsan Tokgöz, Avrupa’da Ne Gördüm? (İstanbul 1307); İsmail Habip Sevük, Tuna’dan Batı’ya (İstanbul 1935), Yurddan Yazılar (İstanbul 1943); Reşat Nuri Güntekin, Anadolu Notları (İstanbul 1936); Selim Sırrı Tarcan, İsveç’te Gördüklerim: Şimal’in Üç İrfan Diyarı: Finlandiya, İsveç, Danimarka (İstanbul 1940), Yurt Dışında Londra’da Gördüklerim (İstanbul 1948); Falih Rıfkı Atay, Denizaşırı (Ankara 1931), Tuna Kıyıları (İstanbul 1932), Taymis Kıyıları (İstanbul 1934), Bizim Akdeniz (Ankara 1934), Gezerek Gördüklerim (Ankara 1970), Hind (İstanbul, ts.).[5]"

PIRI REIS HAYATI KITABI BAHRIYYE VE HARITALAR

SEYDI ALI REIS MIR'AT AL-MEMALIK ALINTILAR

SEYDI ALI REIS KITAB-I MUHIT VE MIRAT'I KAINAT

SEYDI ALI REIS HAYATI MIRAT'ÜL MEMALIK MIRAT-I KÂINAT

KATIP ÇELEBI HAYATI ESERLERI SEYEHATNAMELERI

EVLIYA ÇELEBI HAYATI SEYEHATNAMESI VE ÖZELLIKLERI

ANABASIS ONBINLERIN DÖNÜŞÜ, KSENOPHON

HEREDOT TARIHI HAKKINDA VE ESERDEN ALINTILAR

TARİHTE ÖNEMLİ GEZİ YAZILARI VE YAZARLARI

GEZI SEYAHATNAME TÜM ÖZELLIKLERI VE TARIHÇESI

KAYNAKÇA 

[1] Betül Mutlu, “15. YÜZYILDA HITAY’DA BİR TİMURLU SEFİR: GIYASEDDİN NAKKAŞ’IN HITAY GÖZLEMLERİ”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/255351

[2] Z. V. Togan. "Ali Ekber." Islam Ansiklopedisi, 1 (1962): 318-319.

[3] İSMET MİROĞLU, https://islamansiklopedisi.org.tr/asik-mehmed

[4] Mehmet ERDOĞAN, Ramazan ÇÖKLÜ, “AHMED HAMDİ ŞİRVÂNÎ VE TÜRKÇE MUHTASAR USÛL-İ FIKIH ADLI ESERİ İLE İLGİLİ BİR DEĞERLENDİRM”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/418929

[5] MENDERES COŞKUN, https://islamansiklopedisi.org.tr/seyahatname