Fransızca:    Dialecte (

İNGİLİZCE:   diyalek, Diyalektik :

Almanca  :    Dialekt

 

 

Osmanlıca:       

 

Kelime türü:   İsim –-  Dilbilimde bir terim

 

 

 

 

Latincede dialectus, Grekçede dialektos

 

Dialekt sözcüğünü dilimize taşıyanlar bu sözcüğü hem  “Lehçe”  teriminin karşılığı  hem de ağız, aksan terimin karşılığı olarak kullanmışlar;  bu nedenle büyük bir anlam karmaşasının ortaya çıkmasına da  sebep olmuşlardır. Hâlbuki lehçe;  bir dildeki en ileri düzeydeki başkalaşımı ifade ederken, ağız;  ise bir lehçenin alt şive gruplarındaki en alt düzeyde gözüken aksan ve telaffuz farklarını ifade eder.

 

Diyalek sözcüğünü Lehçe manasında düşündüğümüz zaman şu şekilde açıklamak gerekir.

 

Ayın kökenden gelmekle birlikte eskiden aynı dili konuşan toplumların coğrafik olarak bir birlerinden oldukça uzun ir müddet uzak kalmaları, farklı diller, farklı kültürler ile farklı farklı yerlerde ve zamanlarda temaslar kurup karşılıklı etkileşimleri sonucu oluşan dildeki büyük farklılaşmaları ifade eder. ,Aynı ana dilin farklı lehçelerinin oluşmasında büyük kültürle değişimler, din değişikliği gibi değişimler de  aynı kökenden gelen bir dilin dil kolları arasında cümle dizini, sesler, söyleyiş ve yazıda önemli ayrılıkların ortaya çıkmasına yol açar.

 

Bu nedenle Diyalek kelimesini Lehçe anlamı ile düşündüğümüzde. “ Bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu “ olarak tarif edebiliriz.

 

 Coğrafik ve toplumsal ayrılıklar uzun sürede aynı ana dillerinden türlü kollar oluşturur.  Türkçe XIV. yüzyıldan sonra Çağatay, Azeri ve Anadolu diyaleği olarak üç kola ayrılmıştır, Anadolu diyaleğinin XIV. yüzyıldan XX- yüzyılın başlarına değin süren çağı Osmanlı Türkçesi XX- yüzyılın başlarından günümüze değin süren çağma da Türkiye Türkçesi demekteyiz.

 

Örnekler:

 

Min Tüririçe baş aban rivayet Kıldım bu fesâne-ni hikâyet (Ali Şîr Neval)

Öyle sermestem ki idrâk etmezem dünya nedür

Men menem sakin olan kimdür mey ü sahbâ nedür (Fuzulî)

a) Osmanlı Türkçesi

Olmadı tenhaca bir işret çemende yâr ile

Üstüme göz dikti nergisler nigehban oldu hep (Nedim)

Nereye bu gece vakti, Güzel tren, garip tren?