DOLAYLAMA:

Bir kelime ile anlatılabilecek bir kavramı, birden fazla kelime ile anlatmaya “dolaylama” denir.

Bir tek sözcükle belirtilebilecek bir kavramın birden çok sözcükle anlatılması olup ad aktarmasının bir türüdür. Bu çeşit aktarmalarda genellikle parça söylenip bütün anlatılmaya çalışılır. Bu yüzden dolaylama mecaz sanatlarından doğan bir olgudur. Mecaz ı mürselin parça ilişkisine benzeyen bir özellikle oluşturulur. Fakat dolay lamlarda mecazı mürselden farklı olarak benzetmek amacıyla yapılan bir benzetme söz konusudur.

Örneğin beyaz altın diyerek pamuk kastedilirken beyazın ekonomik değeri ve rengi göz önünde bulundurulmuş ve bu benzetme, benzetmek amacı ile yapılmıştır. Mecazi mürsellerde ise benzetme amacı güdülmeden bir benzetme söz konusu olmaktadır. Dolaylamaları mecazı mürselden ayıran küçük fark da buradan kaynaklanır. Üstelik mecazi mürsel sanatı, tek bir kelime ile de yapılabilir. ( Binanın suyu patladı, Ankara, Atina’ya bir nota gönderdi. Kış ayları tezek yakar Erzurum… gibi ) Ama dolaylama, birden fazla sözcükle yapılır ve benzetme amacı güdülerek yapılan bir benzetme ve mecaz anlam söz konusudur.

Bu sene bacasız sanayi gelirleri düştü. (Turizm)
Delikli demir icat oldu mertlik bozuldu. (Tüfek)
Bu yöremiz kara elmas açısından zengindir. (Kömür)

Atatürk: Büyük kurtarıcı,

Kıbrıs: Yavru vatan,

Balık: Derya kuzusu
Aslan: Ormanlar kralı,

Kaleci: File bekçisi,

“Türkiye’nin kalbi”: Ankara,

Ulu önder: Atatürk,

Beyaz altın: Pamuk,

Altın boynuz: Haliç,

Beyaz zehir: Eroin

Meşin yuvarlak: Top

 

Dolaylama, herkes tarafından bilinen, tahmin edilen veya en azından o mevzuda konuşanların çarçabuk anlayacağı benzetmelerdir.

 

On iki dev adam: Basketbol takımı

Filenin Sultanları: Bayan basketçiler

Süper Star: Ajda Pekkan

Sanat Güneşi: Zeki Müren

Eğenin incisi: İzmir

Bacasız sanayi: turizm

 

Dolaylama ile ad aktarması arasında hem yakınlık hem de karşıtlık ilişkisi vardır; çünkü dolaylama, ad aktarmasının bir türüdür; ama daha az sözcük değil çok sözcük kullanılır. Sözcükler, ait olduğu kavramdan başka bir kavrama aktarıldığında yan anlam kazanır. Ad aktarması, mecazı mürseldir.

Mecazı mürsel ise: Bir adın, kendisiyle, ilişkili, onun kapsamı içindeki başka bir adın yerine kullanılmasıdır. Veya aralarında benzerlik ilişkisi bulunan iki kavramdan birini diğerinin yerine kullanılmasıdır. Örneğin Orhan Veliyi okudum derken O.Veli ile eseri arasında bir ilişki vardır.

O. Veli’yi okudum derken O. Veli söylenmiş, ama eseri kastedilmiştir. Dolayısıyla aralarında çok yakın ilişki olan iki şeyden biri söylenmiş diğeri kastedilmiştir. Ve bu yapılan benzetmede benzetme amacı güdülmemiştir.

Dolaylamada benzetmenin amaç olduğu fark edilmelidir. Filenin sulatanları denmiş bayan basketbolcular kastedilmiş, ama ilgi münasebeti üzerinden benzetme amacı güdülerek benzetme yapılmıştır.

 

 

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com