Dünya Dilleri Köken ve Yapı Bakımından Diller
Dillerin sınıflandırılması
Dünya dillerinin sınıflandırlması üç cihetten yapılabilir. 1 Köken, kaynak , orıjın (genetik yön), 2. Biçim, yapı (tipolojik yön), 3. Yayılma ve konuşulma bölgeleri(alansal yön)
Dünya dilleri arasında köken ve genetik ve genetik yönden ortaklık arayan görüş diller arasında karşılaştırmalar yaparak dillerin kökenleri hakkında kanıtlar üretmeye çalışır.Dünya dilleri arasında bazı kelimelerin benzerliklerinden yola çıkarak benzerlikler taşıyan dillerin aynı kökenden geldiğini kanıtlamaya uğraşır. Misal verecek olursak:
2 sayısını ifade eden kelime çeşitli Hint-Avrupa dillerinde benzerlikler gösterir: deux (Fransızca), two (İngilizce), zwei (Almanca), daou (Bretonca), dio (yeni Yunanca), dva (Rusça), dü (Farsça), doi (Bengali). Buna karşılık ikinci öbekteki dillerde 2 sayısı şu şekillerde karşılanmıştır: iki (Türkçe), kaski (Fince), isnan (Arapça), irandu (Tamilce), futatsu (Japonca), roa (Madagaskar dili) ( bkz Prof. Bernard Pottier, Thema Larousse) pater( latince) -father( İng)-peder ( farsça) mother(ing)-mader( Fars) mama ( İtalyan);ana ( Türkçe) frater( Latin)-brother(ing) -birader( farsca) (baba, anne, erkek kardeş; Latince, İngilizce, Farsça).
Dilleri kaynak bakımından inceleyen görüş böylesi yakınlıkları olan dilleri dil ailesi olarak kabul eder. Böylece Dünya dillerini çeşitli dil ailelerine ayrılırlar. Bu dil ailelerinin tarihin bilinmeyen bir sürecindeki tek bir dilden doğduğunu savunurlar. Di aileleri arasındaki benzerlikler bu varsayımı kuvvetlendirmektedir. Bir ana dilin yazılı belgeleri olmadığı halde birçok özelliklerini kendisinden türemiş bulunan ailedeki dilleri karşılaştırarak tesbit etmek mümkün olabilmektedir. Orijıni, kaynakları bakımından dilleri beş dil ailesine ayıran bu görüşe göre beş ana dilden türeyen başlıca dil aileleri şunlardır.
Dünyadaki başlıca dil aileleri şunlardır:
1.Hint-Avrupa dilleri ailesi:
- Hint-İran Dilleri: İran, Afgan, Pakistan, Hindistan, Sri Lanka, Nepal dilleri,
- Slav Dilleri: Rusça, Bulgarca, Lehçe (Polonya), Çekçe, Slovakça, Baltık dilleri,
- Roman Dilleri (Latinceden türetilmiş diller): İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence...
- Cermen Dilleri: İngilizce, Almanca, Felemenkçe, İsveççe, Norveççe...
- Hami-Sami dilleri:
Hami Dilleri: Eski Mısır dili, Kuşi dili, Libya-Berber dili, Çad dili,
Sami Dilleri: Arapça, İbranice (Kenanca), Habeşçe, Akatça.
Bu ailenin yaşayan en önemli dilleri Arapça ve İbranicedir.
- Bantu dilleri:
Bu aileye Afrika'nın büyük bir kısmında konuşulan Bantu dilleri girer.
- Çin-Tibet dilleri:
Çince, Tibetçe, Vietnamca ve Kmerce bu gruba dahildir.
- Ural-Altay dilleri:
Ural ve Altay dilleri akrabalığı öteden beri tartışma konusu olmuştur. Ne var ki, genel görüşe göre, bu iki kol tek kaynatan çıkmış, ancak zamanla akrabalık bağları çok zayıflamıştır.
Ural ve Altay dillerin akrabalığı bugün için aşağıdaki benzerliklere dayanmaktadır:
- Her ikisi de eklemeli dildir. Yani her iki kolda da sözcük yapısı aynıdır.
- Bu dillerin tümce yapıları da birbirinin aynıdır.
- Bu dillerde ünlü uyumu da ortak özellik olarak kendini gösterir.
- Räsänen'e göre, ünlü bolluğu ve ünsüz seyrekliğiyle sözcük başında ünsüz yığılışmasının bulunmaması da Ural-Altay dillerinin ortak özelliğidir.
- Ural-Altay dillerinde bazı eklerin hem eylemlerde çekim eki hem de sözcük türetmede yapım eki gibi kullanılması da önemli bir benzerliktir.
- Bu diller arasında sözcük benzerliklerine ve eşliklerine de rastlanmaktadır:
TÜRKÇE- FİNCE
Ben - Min
Sen -sin
Ural-Altay dilleri, adından da anlaşılacağı gibi Ural ve Altay olmak üzere iki kola ayrılır:
YAPI BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ
Dünya dilleri yapı bakımından üç grupta incelenir: Bu inceleme şeklinde dünya dillerinin yapıları hareket noktası olarak kabul edilir.Kelimelerin oluşumu, kelimelerin ek alıp almadıkları, kelime türetme yolları ve cümle dizinleri esas alınarak dünya dillerinin tamamının bir birinden çok farklı üç yapıda olduğu anlaşılmıştır. Bir dili konuşan ya da kullanan insanlar yeterince uzun bir süre fiziksel ya da kültürel olarak ayrı yaşarlarsa dilleri farklılaşmaya başlar. Bir lisanı belirgin farklılıklarla konuşan iki insan, birbirlerini anlayabiliyorlarsa ayrı lehçeleri, birbirlerini anlayamıyorlarsa ayrı dilleri konuşuyor olarak kabul edilirler. Dillerin birbiriyle ilişkili olup olmadıklarını anlamakta kullanılan göstergelerden biri de benzer anlamalar taşıyan, benzer yapılı kelimelerdir.Yapıları temel alındığında Dünya dilleri, üç ana gruba ayrılırlar.
- Tek Heceli Diller (Ayrımlı diller)
(Alm: isolierende sprachen; Fr: langues isolantes; İng: isolating languages): Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir. Kelimelerin çekimli şekilleri yoktur, yani daima kök durumundadır. Cümle çekimsiz kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşturulur. Cümlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından anlaşılır. Konuşmada ise birbirine çok benzeyen kelimeleri ayırt etmek üzere çok zengin bir vurgu sistemi oluşturulmuştur. Çin ve Tibet dilleri bu gruba girer. Bu diller, aynı zamanda, tek seslemli diller (tek heceli diller) (Alm: wurzelsprachen, einsilbige sprachen; Fr: langues monosyllabique, langues atomiques; İng: monosyllabic languages, radical languages) arasında yer almaktadır.
- Çekimli diller (Bükümlü diller)
(Alm: flektierende sprachen; Fr: langues flexionnelles; İng: inflexional languages):Bu dillerde, çekim sırasında ve yeni kelimeler türetilirken kelime kökleri genellikle değişir ve tanınmayacak hale gelir. Ekler kelimenin önüne, ortasına veya sonuna gelebilir. Bazı dillerde ise kelime kökü ile yeni kelime veya kelime çekimi arasında daima açık bir bağ, ilgiyi gösteren bir iz vardır. Kelime kökündeki asıl sesler yeni kelimede veya kelime halinde hep aynı kalırlar. Sami dilleri, Hint-Avrupa dilleri bu gruba girerler.
- Eklemeli diller (Bitişimli diller, bitişken, bağlantılı diller)
(Alm: aglutinierende sprachen; Fr: langues agglutinantes; İng: agglutinating languages):
Bu dillerde isim ve fiil çekimleri ile yeni kelimelerin teşkilinde kök değişmez. Kökün önüne veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı veya çekimi gerçekleştirilir. Ural-Altay dilleri bu gruba girer. Türkçemiz sondan eklemeli bir dildir: göz-le-m-ci gel-ecek-ler-miş
Dünya Dilleri (Sınıflandırma)
Dillerin Sınıflandırılması
Binlerce dünya dilinin sınıflandırılması yapılırken dillerin tarihine (genetik yön), göstergesel işleyiş biçimlerine (tipolojik yön), veya yaygınlıklarına (alansal yön) öncelik verilebilir.
Dünyada Belli Başlı Diller
Hint-Avrupa Dilleri
1- Roman Dilleri: Fransızca, Provence, Katalanca, İspanyolca, Portekizce, İtalyanca, Sardinya dili, Retro-Roman dili, Rumence (Moldovca)
2- Germen Dilleri: İngilizce, Friesland dili, Almanca (Yiddiş), Hollandaca (Afrikaans), İsveççe, Danca, Norveççe, İzlandaca
3- Baltık-Slav Dilleri: Letonca, Litvanca, Rusça, Ukrayna dili, Beyaz Rusça, Lehçe, Çekçe, Slovakça, Sorab dili, Bulgarca, Makedonca, Sırp-Hırvat dili, Slovence
4- Kelt Dilleri: Gaelce (İrlandaca), İskoçça, Bretonca, Cornwall dili, Galce
5- Hint-İran Dilleri: Sanskritçe, Farsça, Peştu, Kürtçe, Tacikçe, Hintçe-Urduca, Bihari, Nepalce, Assam dili, Bengali, Oriya dili, Gucerat dili, Marathi, Seylan dili, Pencabi, Sindhi, Keşmir dili, Çingene dilleri
6- Diğer diller: Arnavutça, Yunanca, Ermenice
Kafkas Dilleri :
Gürcüce, Avarca, Abhazca, Lazca, Çerkezce, Çeçence, İnguşca, Kabartayca, Lezgice
- Baskça
- Dravid Dilleri
- Tamilce, Telugu dili, Kanara, Malayalam
- Ural Dilleri
- Fince, Estonca, Laponca, Macarca, Hantıy dili, Mansi dili, Samoyed dilleri
- Altay Dilleri
- Türkçe (Türkiye Türkçesi, Azerice, Özbekçe, Yeni Uygurca, Kazakça, Tatarca, Türkmence, Kırgızca), Moğolca, Tunguzca
- Japonca
- Korece
Çin-Tibet Dilleri
Çince (Mandarin, Yue), Tibetçe, Birmanca
Kaynaklar:
- Bernard Pottier, Thema Larousse
- Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım, İstanbul, 2008,
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Dil_(lisan)#Yap.C4.B1sal_ve_bi.C3.A7imsel_diller
Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.
BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM veya s_kuzucular@hotmail.com
