GÜMÜŞ'ÜN ÖZELLİKLERİ

 

 Gümüş,  kimyasal simgesi Ag ve Ar olan tüm metallerin en beyazı;  parlak, paslanmaz ve değerli bir elementtir.  Gümüş tam olarak parlatıldığında kusursuz yüzey elde edilir ve bu nedenle optik aynaların yapımında kullanılır. Gümüş, Altın dan sonra en kolay yassılaştırılabilen değerli bir metaldir. Paslanmaz ve kolay işlenebilen bir maden olduğu için takı, Mücehver ve değerli eşyaların yapımında kullanılan değerli metallerden sayılan bir madendir.  Gümüş alaşımları, arı gümüşün tersine, kullanım alanı çok yaygındır; çünkü alaşım metalleri katkısı, gümüşün temel niteliklerini yitirmesine yol açmadan sertliğini artırmakta, gümüşün diğer metallerle alaşıma girerek pek çok alanda kullanıma girmesini sağlamaktadır. Bu bakımdan gümüş-bakır alaşımları para, madalya ve kuyumculukta kullanılır.

Gümüş, ışığı çok iyi yansıtan, dövülebilen, sünebilen bir metaldir. Bir gram gümüşten 2 km uzunluğunda ince tel çekilebilir. Elektrik sistemde küp ve altıgen olarak kristalleşir. Koordinasyon sayısı altı olduğu hallerde, yaklaşık atom çapı 1,444 angström değerini alır. (1)

Gümüşün saflık derecesinden alaşım derecelerine göre ayarları vardır. Gümüş ayarları binde olarak ifade edilir. Örneğin binde 900’lük bir alaşım % 90 gümüş, % 10 bakır içerir. Kuyumculukta kimi Avrupa ülkelerinde uyulması gereken ayar, binde 950 (1. ayar) ile binde 800 (2. ayar) arasında değişir. Ancak, sofra takımları ile bazı madalyaların yapımında zaman zaman binde 750’ye kadar inilir. Bakır oranı % 50’yi geçmediği sürece bu alaşımların tümü beyazdır. (2)   Gümüş'ün bu özellikleri gümüş işlemeciğinin, mücevher, takı, telkari, kazaziye sanatlarında tercih edilen başlıca değerli madenlerden biri olarak kullanılmasını sağlamıştır.  Gümüşün bu özel nitelikleri gümüş işleme sanatlarının doğmasına bile vesile olmuştur denilebilir.

 

GÜMÜŞÜN ÜRETİMİ

 

Gümüş, tarihte çeşitli yöntemlerle cevherlerinden ayrılmıştır. En eski metotlardan biri, kurşunla karıştırma yöntemidir. Bu yöntemde gümüş cevherleri veya saf olmayan gümüş ürünleri kurşun veya kurşun filizleriyle basit bir fırında eritilir ve gümüş-kurşun karışımı elde edilir. Buradan da kolay bir şekilde saf gümüş kazanılır.

Diğer bir yöntem de, amalgama metodudur. Çamur haline getirilen gümüş cevherleri, tuz ve civayla muamele edilerek, elementel gümüş elde edilir. Bundan başka, siyanat yöntemi gibi başka gümüş elde etme yöntemleri de geliştirilmiştir.

 

GÜMÜŞCÜLÜĞÜN TARİHÇESİ

Gümüş çok eski zamanlardan beri bilinmekle birlikte altın ve bakırdan sonra keşfedilmiştir. Altın az olmasına rağmen, dünyanın her yanına yayılması sebebiyle insanlık tarihide gümüşten daha önce kullanılmaya başlanmış değerli bir madendir. Gümüşün M.Ö. 3100 yıllarında Mısırlılar ve M.Ö. 2500 yıllarında Çinliler ve Persler tarafından kullanıldığı belirtilmektedir. Antik Yunan tarihinde Atina'da gümüş madenlerine rastlanılmıştır.  Gümüşü ilk olarak işleyen ve gümüşü para olarak kullanan medeniyetlerden birisinin Mısırlılar olduğu sanılmaktadır. M.Ö. 800 yıllarına doğru gümüş, Nil nehri havalisinde para olarak kullanılmaya başlanmıştır. Buna rağmen Gümüşü ilk olarak Romalıların işlemeye başladıkları iddiaları da bulunmaktadır. (1)

Gümüş’ ün tüketildiği alanları sıralayacak olursak; fotoğraf sanayi, elektronik,a para imali, süs eşyası ve takı yapımı ,alaşımlar, dişçilik ‘tir. Ayrıca, yapay yağmur yağdırmakta, ayna sırlarının yapımında, bilgisayar röle kontaklarında, pil yapımında da kullanılmaktadır. (1)

Gümüş işlemeciliği en eski sanatlardan biri olarak günümüzdeki teknolojik ilerlemelere karşı durarak sanat özgürlüğünü korumayı başarmıştır. Parlak gri-beyaz yarı say metal olan gümüşün "ilk kez İÖ 4000 yıllarında kullanıldığı belirlenmiştir." (Temel Britannica, 1982)

Madeni eserlerde, gümüş işçiliğinde dövme, döküm, torna çekme ve madeni parçaları birleştirme teknikleri kullanılır. Ayrıca; gümüşçülükle uygulanan süsleme teknikleri ise; çalma ve kazıma, kabartma, kalıpla kabartma, delik işi (ajur), telkari (filigre) ve gronüle, kakma, savatlama, değerli taş, renkli cam ve mine ile süslemeler gümüş kaplama ve yaldızdır lamadır. (3)

TÜRKLERDE GÜMÜŞÇÜLÜK

Altay ve Tanrı dağları ile Orhun bölgesinde yapılan kazılardan ve Türklere ait kurganlardan çıkartılan çeşitli eşyalardan kulpsuz gümüş maşrapalardan da, anlıyoruz ki gümüşü de işlemeyi başarmış, gümüşten yapılmış çeşitli eşyalar yapmışlardır. Gümüş işçiliği, Türkler’ in eski el sanatlarından biridir. Eski Türklere iat buluntulardan anlaşıldığına göre gümüşten, tablalar, kılıç ve kama kabzaları, kemerler, gümüşlü nalınlar, bilezikler, yüzükler, süs eşyaları, gümüşlü aynalar, para ve madalyon yaptıkları anlaşılmaktadır.

İstanbul XVI ve XVII. yüzyılda gümüş işlemeciliğinin merkezi olmuş ve XIX. yüzyıla kadar bu konumunu sürdürmüştür. Ayrıca; Konya, Sivas, Mardin, Urfa, Trabzon ve Diyarbakır ustalarıyla ünü merkezler olarak anılmıştır.(3) Anadolu dışındaki Türkler de de gümüş işciliği ve kullanımı yaygındır. Kırım Tatarlarının süslemelerinde koç, tavus kuşu, horoz bazılarında ise insanların stilize tasarımlan yer alır. (Nimetullah, 2002) Kemerlerin tokaları en çok ilgiyi toplayacak şekilde tasarlanmıştır. Kırım Yarımadasında uzun yıllar sürdürülen telkari gümüş işlemeciliği teknik, motif, kompozisyon açısından Ankara Beypazarı ilçesinde yapılan örneklerle benzerlik gösterir.

Külçe halindeki gümüş veya hurda gümüşleri potada eritilerek ince çubuklar halinde dökme ve daha sonra bu çubukları silindirlerden ve haddelerden geçirilerek istenilen inceliğe getirme sanatı olan telkari sanatı binlerce yıldan beri bilinen ve tel haline gelmiş gümüş ve altından eşya, takı, aksesuar üretme el sanatıdır. Anadolu, Mezpotamya uygarlıkları ve Kırıma kadar bölgelerde çok eskiden beri bilinen bu el sanatımız gümüş işlemeciliği dalında ihtisaslaşmış bir sanattır. Telkari sanatı ile çok gümüş ve altından çok özel ürünler üretilmektedir. (5)

Hasır, kakma, örme ve kafes telkari teknikleri ile üretilen gümüş ve altın işlemeli eşyalar Türk ve Anadolu kültüründe eşsiz örneklerini hala vermeye devam etmektedir.

Dünyada zırh örücülüğü olarak bilinen altın ve gümüş gümüş örücülüğü olarak da adlandırlabilen ülkemizde "Trabzon işi" olarak bilinen kazaziye de gümüş işlemeciliğini bir sanat haline getiren el sanatı ustalığıdır. (6)  Yaklaşık 30–35 mikron (0,3 mm.) kalınlığındaki altın ya da gümüş tellerin ilmek ilmek örülmesiyle icra edilen bu sanatın ürünleri, Trabzon'un Mersin köyünden yurdun hemen her yerine yayılmıştır.  Erkek egemen işi olarak karşımıza çıkan kuyumculuk kazaziye sayesinde kadınların işlediği el işi ürünleri haline dönüşmüştür. Kazaziye tekniği ile gümüş kadınlarımızın elinde oya gibi işlenmektedir.

M.Ö 2800 yılının ikinci yarısında hüküm sürmüş olan Lidyalılardan Anadolu insanına miras kalmış olan Kazzalık sanatı Anadolu kültürüne özgü, özgün bir el sanatıdır (7) Zıpka, mintan, fes ve şal gibi giysileri süsleme sanatı olarak yapılabilen Kazazlık sanatı daha da geliştirilerek kırbaç, tespih kamçısı ve kol düğmesi olarak da işlenmeye başlayan gümüş örgücülüğü ve işlemeciliği temalı bir el sanatı olarak yaşamaya devam etmektedir.

Gümüş aksesuar kullanmak ve üretmek Türk kültüründe oldukça yaygındır.  Telkari ve kazaiye sanatlarının yanı sıra gümüşten eşya takı ve aksesuar üretme ile ilgili çok sayıda ve türde iş kolu ve le sanatı gelişmiştir. Döğme, çekme, dökme, tel çekme vb şekillerinde sınıflandırılabilecek pek çok yöntemle gümüş eşya üretilmiş ve halımız da bu üretilen gümüş ürünlere bol rağbet göstermiştir. Anadolu da gümüş üretimi ile ilgili el sanatlarını takılarını ürünlerini adet gelenek ve folklorunu incelemek başlı başına bir inceleme alanıdır.

Anadolu ve İstanbul'da en yaygın gümüş ürünlerinden biri de kadınların süs eşyası olan bel kemerleridir. Genellikle bu kemerler telkari tekniğiyle üretilmiştir. Kemerlerin dışında pek çok tür gümüş ürün eskiden beri gündelik hayatımızın ve kültürümüzün içindedir. Takılar, tokalar, iğnelikler, başlıklar, bileklik, bilezik çok çeşitli takı ve aksesuar olarak üretilmekte ve kullanılmaktadır.

 

 KAYNAKÇA

• https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F
• https://www.altinsepeti.com/?i=bb&bid=13
• https://www.baktabul.net/guzel-sanatlar/3942-gumus-islemeciligi.html
• https://www.mailce.com/gumus-nedir-nereden-cikarilir-gumus-madenigumus-
• https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/138-telkari__nasil_
• https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/137-altin_hasir_isleme_
• https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/136-kazaziye_sanatimiz_ve_gelecegi.html

Not: Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, Resim,Tablo, kaligrafi, ebru, Fotoğraf, minyatür, hat, sedef, el işi, oya, bezeme, Telkari, kazaziye  benzeri çalışma  ve araştırmalarınızı, sitemize üye olarak ,  bize başvurarak ESA'da paylaşarak kültürümüze katkıda bulunabilir, kendinizi ve ürünlerinizi tanıtabilirisiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com