Edeb Nedir Edeb ve Edebiyat
Edeb Nedir Edeb ve Edebiyat
Osmanlıca yazılışı: edeb : ادب
Osmanlıca yazılışı edebiyat : دبياتا
Edebi ve Edebiyat kelimelerinin türetilmiş olduğu Arapça kökenli olan bu sözcüktür. Edebiyat ve edebi sözcüklerinin bu kelimeden türetilmesinin nedeni sözcüğün anlamları ile alakalıdır. Edebi kelimesi “ Zarafet, usluluk, gönülden ve fiilen güzel davranış” [1] söz ve ifade anlamlarına gelir. Sözcüğün farklı sözlüklerde başka tarifleri de vardır. “Güzel terbiye, iyi huy, saygı, “Toplum töresine uygun davranma veya İyi ahlak, incelik, terbiye” [2] İslami görgü kurallarına uyarak ruhunda zarafet oluşan "incelik, görgü, ahlak, terbiye, nezaket, sevecen” anlamlarına gelen bir sözcüktür.
Edeb bir tâc imiş Nur-i Hüdâ'dan
Giy ol tâcı emin ol her belâdan.
Edeb kelimesinin Farsça karşlığı “Ferhenk “ Türkçe karşılığ ise “Erdem” olarak kabul edlebilir. Eski belagatçiler Edeb’i “ her türlü yanlışlığa düşmekten ve utanmaktan kaçındıran sahibini esirgeyen, sahibine güzellik ve zerafet kazandıran davranış ve meleke ”[3]]olarak da tarif etmişlerdir. Bu tariften hareketle de edeb’in : Edeb’ün nefs ve Edeb’ül ders olmak üzere iki türü olduğunu belirtmişler Edeb’ün nefs’in ahlaka, ve Edeb’ül ders’in de davaranışlara yansıdığını ifade etmişlerdir. Edebi kıraat, adab- ı muaşeret kavramları Edeb’ül ders konusu dahilinde görülmüş, zerfet ve nezaket gibi hallerin Edeb’ün nefs içinde olabileceğini idrak etmişlerdir.
Edebiyat kelimesinin edebten türemesine bilhassa da Edeb’ül ders kavramından oluşmasına neden olan konu ise tam olarak burada başlar. Sahibini küçük düşürmekten, yanlışlıklardan alıkoyacak “yani edebi kelamlı kılacak ” bilgiler sözcük lüğat bilgisi, dil bilgisi , kelime bilgisi, kök bilgisi, anlam ve cümle bilgisi, beyan, meani ve belagat bilgisi, şiir ve inşa bilgisi öğrenilerek elde edilebilir.
Sonuç olarak edeb gösterebilen insana edebpli insan edebli konuşan insana ise Edebi kelamlı insan denilmektedir. Bir insanın edebili olabilmesi için hem kalben hem de kelamları ile edebili olduğunu gösterebilmesi gerekir. Edebin kalbi yönü güzel ahlak ve samimi bir Müslüman olarak lede edilebilir. Kelam yönü ise ancak edebi kelamı insana kazandırabilecek edebi bilgileri öğrenmekle olacaktır.
Kuran ‘da en çok üzerinde durulan konuların başında da edeb ve ahlak gelir. Edeb kelimesi divan ve halk şiirinde de sık sık üzerinde durulan bir konudur.
Kaygusuz Abdal’ın bu şiiri edebi tarif eder.
Nutuk
Ey özünü insan bilen
Var edeb öğren edeb
Ey edeb, erkan bilen
Var edeb öğren edeb
Gel hakka olma asi
Ta gide gönlün pası
Dört kitabın manası
Var edeb öğren edeb
Edeb gerektir kula
Ta işi temiz ola
Edebsiz girme yola
Var edeb öğren edeb
Gaflet içinde uyan
Edebsiz olma ey can
Edebdir asl–ı iman
Var edeb öğren edeb
Kaygusuz Abdal uyan
Aşkı bil aşka boyan
Şöyle demiştir diyen
Var edeb öğren edeb Kaygusuz Abdal
Edebtir kişinin daim libası
Edebsiz insan üryana benzer. (La edrî)
Edeb ehl-i ilimden hâli olmaz
Edebsiz ilim okuyan âlim olmaz. (La edrî)
Bir kışra girüp dü magzı bâdâm
Bir mektebe vardılar Edeb nâm (Şeyh Gâlip)
Setr eder ayıbın insanın hep.
Ne güzel nâme imiş sevbi edep. (Sümbülzâde Vehbi )
Boşboğazlık ile açma deheni,
lîk âdâbıyla söyle sözünü! (Sümbülzâde Vehbi )
Her sabah her sabah vaaz edersin
Edeb nedir erkan nedir yol nedir
Hocam sen de bir inceden bilirsin
Ateş nedir duman nedir kül nedir Karacaoğlan
İlim meclislerinde aradım kıldım talep
İlim geride kaldı ille edeb ille edeb : Yunus Emre
Edeb kelimesinden pek çok tamlama yapılmıştır.
Terk-i edeb : Edebi terk etme
Edebi: Edebli konuşan edebiyat ve edebi kelamla ilgili
Tarik –i edep: Edeb yolu
İlm –i Edep: Edeb ilmi
Tahsil-i edeb: Edeb tahsili, edeb öğrenme
Su i edeb : edepsizlik. adab a uymama
Bî-edeb: Edepsiz.
Mukaddimetü'l Edeb: Edebli söze giriş
Mahz-ı Edeb : Edebin kendisi
Lisan –ı edeb: Edebli söz
Zahiri edeb: Hakk'ın açık emir ve yasaklarına uymaktır.
Batıni edep : insanın içini kirlerden temizlemesi, her yüzde Hakk’ın tecellisini ve güzelliğini görmesidir
Edeb-i şeriat; dinin usûlünü bilip uygulamak;
Edeb-i mârifet. Marifet edebi, iş ahlakı
Edeb-i hakikat: Hakikat ahlakı
Mirkatül Edeb : Eski eserler.
Kitabü'l-Edeb: Edeb kitabı
İLGİLİ LİNKLERİMİZ İÇİN TIKLAYIN
- Edeb Nedir Edeb ve Edebiyat
- EDEBİ DİL
- Edebi Eda Nedir
- Edebi Edebiyye Edebi Eser Nedir.
- Edebi Kelam- Edebi Söz Nedir Ta'zim ve Asalet Nedir Nasıl Yapılır?
- Edebi Nedir ( Edebiyye)
- Edebi Sanatlar ve Türleri
- Edebi Tür Nedir ve Edebiyatımızda Türler
- Edebiyat ve Edebiyat Bilimi
KAYNAKÇA
