https://www.edirnevdb.gov.tr/kultur/saraylar.html

Edirne Sarayı

Edirne Sarayı ya da Saray-ı Cedid-i Amire (Yeni Saray Edirne'nin Osmanlılara başkent olduğu yılarda yapılmış Osmanlı sarayıdır.. İstanbul’daki Topkapı Sarayı kullanılmadan önce Osmanlıların en büyük sarayı olan bu saray Topkapı sarayı da yapıldıktan sonra Osmanlı Sarayları içerisinde Topkapı Sarayından sonraki en büyük ikinci Osmanlı Sarayı olmayı devam ettirmiştir. Zamanla pek çok bölümü kullanılmadığı için bu saraydan günümüze çok küçük bir kısmı ulaşabilmiştir.[1]

Şehir merkezinin dışında kuzeyde Tunca nehrinin batısında çok geniş bir avlak ve orman içinde bulunan saray, yaklaşık 3 milyon metrekarelik bir arazi üzerinde kurulu idi[2]. 5 ana meydan ve bu meydan içinde bulunan yapılardan oluşuyordu. İçinde bir Saray Bahçesi bulunurdu. Geçmişte sarayın bulunduğu Sarayiçi bölgesi, günümüzde Kırkpınar güreşlerinin yapıldığı alan kullanılmaya başlanmıştır.[3]

Sarayın yapımına II. Murat döneminde başlanmıştır. Tunca Nehri kenarında, 300-355.000 m2 lik bir alana kurulmuş olan sarayın yapımına, 1450'de 1. Murat zamanında başlamıştır. Hükümdarın ölümü üzerine bir süre durmuş olan saray inşaatı, Fatih Sultan Mehmet tarafından 1475'te Mimar Şehabettin’e tamamlattırılmıştır. [4] Saray, Kanuni Sultan Süleyman, 1.Ahmet, Avcı Mehmet, 2. Ahmet, 3. Ahmet zamanında sürekli tamir görmüş ve bu padişahlar zamanında kullanılmaya devam edildiği gibi saraya yeni yapılar da eklenmiştir. 1718 yılından 1768 yılına kadar bu saraya kadar hiçbir padişah bu yarım asırlık süreçte saray hiç kullanılmadığından tahrip olmaya başlamıştır. Saraya gidip kalmış Osmanlı padişahları arasında Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim, I. Ahmed, IV. Mehmed, II. Ahmed, II. Mustafa, III. Ahmet bulunur.[5]

IV. Mehmed'in saltanat yıllarında yeni köşk, oda, kasr, çeşme ve havuzlar yapıldığından[6]  sarayın en görkemli yılları bu padişah zamanında olmuştur.

1874 Osmanlı-Rus Savaşı'nda cephanelik olarak kullanılan saray, 22 Ağustos 1829'dakiRus İşgalinde sarayda büyük bir yıkım yaşadı. [7] 1878’deki 93 Harbi sırasında Rusların Edirne'yi işgal edeceği haberi üzerine Vali Cemil Paşa ile Edirne kumandanı Ahmet Eyüp Paşa'nın anlaşamamaları üzerine Bab'üs Sa'âde civarında yığılan cephanenin üç gün süren patlamalar sonucu patlatılması üzerine saray ortadan kalkmıştır.[8]

2008 yılında Edirne Sarayı’nın restorasyonu için çalışma başlatılmıştır. [9] Tunca Nehri kenarındaki Edirne Sarayı'nın yıkıntıları üzerinden tekrar ayağa kalkması için değişik dönemlerde kazı ve restorasyon çalışmaları gerçekleştirilmiş ancak yapılan çalışmaların hiçbiri tamamlanamamıştı. Topkapı Sarayı'ndan sonra Osmanlı'nın en büyük sarayı olan Edirne Sarayı'nda 2013 yılından itibaren tekrardan hem kazı hem de  restorasyon çalışmalarına başlanmıştır. 2013 yılına kadar da Edirne Sarayı'nın yıkıntıları üzerinden tekrar ayağa kalkması için değişik dönemlerde kazı ve yenileme çalışmaları gerçekleştirildi. Ancak yapılan çalışmaların hiçbiri tamamlanamadı

 Doç. Dr. Özer, başkanlığında yaklaşık 70 kişilik bir ekiple birlikte 2013 yılında sarayın yıkıntıları arasında kazı çalışmalarına yeniden başlanmıştır.

Kazılar saha ve kazı evi olmak üzere iki aşamada sürdürülmektedir. Arkeolojik kazı, rölöve, halihazır çalışması, konservasyon restorasyon ve belgeleme yanı sıra koruma ağırlıklı sürdürülen çalışmalara; günümüze ulaşan ve halihazırda harap durumda olan Su Maksemi ile restorasyonu büyük ölçüde tamamlanan Saray Mutfağı (Matbahı Amire)'nin güneyindeki alanda devam edilecektir.[10]

SARAYIN BÖLÜMLERİ

Cihannüma (Has Oda) Kasrı

Cihannüma kasrı, Edirne sarayının en görkemli yapısıdır. Fatih Sultan Mehmet tarafından 1452’de yaptırılmış yedi katlı bir binadır. En üst katında sekizgen bir oda içinde bir havuz bulunurdu. Cem Sultan’ın doğduğu yer olan bu kasr, günümüze kadar harap halde gelen yapılar arasındadır.[11]

 

BAB-US SAADE (Saadet Kapısı):

Özellikle 2001 yılında Edirne Yeni Saray'ının  giriş kapısı olan Bab-üs Saade'de ve hemen akabindeki arz odalarında kazı çalışmaları başlatılmıştır. Tamamlanan kazı çalışmalarının ardından Milli Saraylar Dairesi Başkanlığı'nın maddi katkıları ile yine aynı kurumun hazırladığı restorasyon projesi hayata geçirilmiştir. Kısmi restorasyon çalışmaları 2004 yılı Ağustos ve Eylül aylarında tamamlanmıştır.

Edirne Yeni Sarayı Kazıları tek yapı baz alınarak gerçekleştirilmektedir. Özellikle gerçekleştirilmesi düşünülen Uluslararası Kongre Merkezi Projesi Sarayın tekrar ihya edilebilmesi için gereklidir. Bu bağlamda yapıların dönem özellikleri ve işlevleri göz önünde tutularak, projelendirme gerçekleştirilecek ve saray hayatını temsil eden görsel tasarımlara büyük ölçüde yer verilecektir.

Bab'üs  Sa'ade -Ak Ağalar Kapısı; Alay meydanına bakan dış yüzü iki merkezli, sivri bir tahrif kemeri altındadır. Basık kemeri ve üst aynası şimdi yoktur.[12]

KUM KASRI

Kum Kasrı, Edirne Sarayı’nda, Cihannüma Kasrı’nın sağ tarafından bulunan önemli bir yapıdır. Adını, bulunduğu yerin sarı kumundan aldığı söylenir. Fatih devrinde yapılmıştır. Bitişiğindeki Kum Kasrı Hamamı, günümüze gelebilen saray yapılarından birisidir.[13][14]

ADALET KASRI

Adalet Kasrı, 1562 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmış bir taş yapıdır. Divan-ı Hümayun (Bakanlar Kurulu) ve Yargıtay olarak kullanıldı. İlk katında Şerbethane, ikincisinde divan kâtipleri, en üst katta da Divan heyetinin toplandıgı mermer salon bulunmaktaydı. Mermer salonun ortasında Edirnekâri mermer bir havuz ve kösede kafes arkasında padisşahın tahtı bulunmaktaydı.

MATBAH-I AMİRE:

Alay meydanının güneyinde yer alan matbah-ı amire genel olarak dikdörtgen bir plan şemasına sahiptir. Beş kare paye üzerinde sekiz kubbeli olarak planlanan yapı üç bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerden ikisi ikişer kubbe, diğeri ise dört kubbe ile örtülüdür. Her üç bölümün güney-batısında, yapının güney cephesi boyunca uzanan mekanlara açılan birer penceresi bulunmaktadır. ayrıca dört kubbeli batıdaki büyük bölümde karşılıklı iki, doğudaki iki kubbeli küçük bölümde ise doğu duvarı üzerinde bir ocak bulunmaktadır.

Matbah-ı Amire binasının Alay Meydanına bakan kuzey cephesi büyük ölçüde yok olmuştur. Binaya Kuzey-Batı köşesinden eklenen çeşme yapısı  bu cephenin üzerinde yer alan sivri kemerli pencere açıklığı kullanılarak mekan içine doğru gelişmiştir.[15]

SARAY BAHÇESİ

Edirne Sarayı’nın içinde yer alan Saray Bahçesi’nden günümüze yalnızca 'Tavuk Ormanı' denen 58 hektarlık parça kalmıştır. Tavuk Ormanı, otsu soğanlı ve değerli tıbbi bitkilerle dolu bir alandır. Bu alanda IV. Mehmet tarafından 1671’de yaptırılmış “Bülbül Köşkü” adlı av köşkünün küçük bir eki günümüzde halen ayaktadır

Bugün Tavuk Ormanı denen alanda bir söylenceye göre geçmişte tavuk yetiştirilmekteydi ve bu tavuklardan elde edilen yumurta akları horasan harcına karıştırılmakta, tavuk etleri askeri bölgelere gönderilmekteydi.

SU MAHSENİ:

            Cihannüma Kasrı'nın kuzeyinde yer almaktadır. Toznuyla bir bodrum üzerine yapılmış olup, dikdörtgen planlıdır. Terazilerden gelen sular yapının yukarısındaki depolarda toplanmakta ve buradan dağılmaktadır.

NAMAZGAH:

Kumkasrı Hamamı'nın kuzeydoğusunda yer alır. Duvarlarla yükseltilmiş geniş bir set halindedir. Mermer mihrabın arka tarafı çeşmedir. Köşelerinde yine taş işçiliği itibariyle narin selsebiller bulunmaktadır. Yapı,16,Y.Y.'ın ikinci  yarısına aittir.

 KANUNİ KÖPRÜSÜ

1553 -54 yıllarında, Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. 60 m uzunluğundadır ve dört gözden oluşmaktadır. Has Bahçeyi şehre bağlamaktadır.

 AV (BÜLBÜL) KÖŞKÜ:

4. Mehmet (Avcı) tarafından 1671 yılında yaptırılmış olup, bu gün bir bölümü ayaktadır. 2002 yılında restore edilmiştir.