GEÇMİŞTEN BU GÜNE ŞİİR- XVII. ASIR- ELİFNAME
Elif kaddün görüb aklın şaşurdı âşıkun ey can
Belâ vâdîsine düşüb gezer mecnun-veş hayrân
Temâşâ zevkını sürdi bilenler aşk-ı cânânı
Sevâbum var günâhum var diyenler kaldılar hüsrân
Cemâlün seyrine geldük senünle bakaruz veche
Habîbâ çün hayâlündür bu çeşmümde olan her ân
Haber alduk dudağundan akan su âb-ı hayvândur
Dehânundan Hızır içmiş karanlıkda eyâ insân
Zelîl oldı iden inkâr senün sun’una ey dilber
Ruhuna eyleyen secde melâikdür degül şeytân
Ziyân ıssı ana n’eyler bulınca seni bir tâlib
Senün zâtunda mahv olmış kamu ednâ ile ayân
Şehâdetden niçün kaçsun muhibbün muhlisün cânâ
Sıfâtun çün vücudı yok senün zâtunsuz ey sultân
Dalâlet ana irişdi seni tanmadı bu mülkde
Tama-kâr oldı dünyâya cahîme gitdi o hayvân
Zalemnâ rabbünâ söyler o kim ferzend-i âdemdür
Âlîm oldur sudûr içre ne fikr eylerse bu merdân
Gafûr âyetüni virdün tesellî kullara yâ rab
Fenâ olmak gibi yokdur huzurında eyâ Yezdân
Kanâat virici sensin süluk ehline her demde
Kemâli cümle mahlûkun senündür çünkim ey sübhân
Leke’l-hamd cevher-i hâlün çü sensin fâil-i muhtâr
Menâzil esfel ü a’lâ ki mahv oldı akıl izân
Ne denlü enbiyâ geldi velîler dahi lâ-yuhsâ
Ve bî-yantik ve bî-yübsir deminde kaldı ser-gerdân
Helâk olmak mukarrerdür buyurdun gayr-ı vechünden
Yâ gâfil Kâ’imî sen ben dimekle olamaz seyrân
17. yüzyılın mutasavvıf şairlerinden olan ve eserlerinde harflerle ilgili unsurları çokça kullanan Bosnalı Kâimî, Allah ve peygamber sevgisini dile getirdiği münacât ve na’t türlerinde iki elifname (Aydın, 2007: 477-478) kaleme almıştır:
DİVAN EDEBİYATINDA ELİFNAMELER VE BİLİNMEYEN İKİ ELİFNAME ÖRNEĞİ: MEMİ CAN SARUHÂNÎ ve ÖMER KARÎBÎ ELİFNAMELERİ
Lokman TAŞKESENLİOĞLU
ELİFNAME (Elif,Ba,Ta,Sa,Cim, harf isimleri okunmayacak)
Elif: Allâhı anup zikr-i ilâh eyle gönül
Bâ: bekâ mülki içün n’ola bir âh eyle gönül
Tâ: temennâ kıluban Hâlika râh eyle gönül
Sâ: sevâb ister-isen terk-i menâh eyle gönül
Cim: cehd ile düris hidmet-i sâh eyle gönül
Hâ: hisâb olasıdur tınla kamu yahşı yaman
Hı: hacîl olsa gerek ol arada çoklar inan
Dâl: dâyim özidür yokdur ana şekk ü gümân
Zâl: zikr eyle adın ger varısa sende imân
Râ: riyâsız amel et Hakkı penâh eyle gönül
Zâ: zebûn olmayagör nefs-ile şeytâna uyup
Sin: saâdetle yöri sıdk-ıla Rahmâna uyup
Şın: şeriatla düriş âyet-i Kurâna uyup
Sâd: sarf eyleyigör ömrini ihsâna uyup
Dâd: zâyi işe pes ömri tebâh eyle gönül
Tâ: tahâret aluban eyle namâzın güzâr
Zı: zuhûr olasıdur hayr-ıla şerrün ne ki var
Ayn: âlemde bir iş işlemedün Hakka yarar
Gayn: gafletde neçe bir olasın leyl ü nehâr
Fâ: firâkında gözin yaşını râh eyle gönül
Kâf: kahrına beli deyen erer lutfa hemin
Kef: kesb eyle düriş tâ bola hem derdün emin
Lâm: lahd olduğı dem tınla sana kar-ı zemin
Mim: müşkil işini bilmiş olasın o demin
Nûn: nehy eyle yeter nâme-siyâh eyle gönül
Vâv: varmağa yerün taht-ı türâb olduğını
He: henüz bilme-misin dünye harâb olduğını
Lâmelif: lâ deyene dürli azâb olduğını
Yâ: yakin bil Gazâlî sûr u hisâb olduğını
Demidür tevbe kılup terk-i günâh eyle gönül
16. yüzyıl şairlerinden Gazâlî’nin muhammes nazım şekliyle yazdığı münacâtı (Taş, 2008: 646-648) gönle hitaben yazılan dinî içerikli bir elifnamedir
Klasik edebiyatımızda harflerle ilgili söz hünerlerinden biri de elifnamelerdir. Divan ve halk edebiyatının müşterek unsurlarından biri olan elifnameler, çok eski dönemlerden itibaren edebiyatımızda yazılmaya başlanmış, özellikle dinî ve tasavvufi konularda eser veren şairlerin itibar ettiği bir tarz olmuştur. Edebiyatımızda yüze yakın örneği bulunduğu tahmin edilen; Fuzûlî, Muhibbî, Âşık Paşa gibi büyük şairlerin de kaleme aldığı elifnamelerin sayısı yapılan yeni araştırmalarla artmaktadır.
Bu çalışmada elifnameler ile ilgili genel bilgiler verilmiş, özellikle divan edebiyatı şairlerinin elifname örnekleri derlenmiş, Halvetilik tarikatının kıymetli isimlerinden olan 16. y.y. şairleri Memî Can Saruhânî ve Ömer Karîbî’nin divanlarında yer alan elifnameleri bilim dünyasına kazandırılmaya çalışılmıştır.
DİVAN EDEBİYATINDA ELİFNAMELER VE BİLİNMEYEN İKİ ELİFNAME ÖRNEĞİ: MEMİ CAN SARUHÂNÎ ve ÖMER KARÎBÎ ELİFNAMELERİ
Lokman TAŞKESENLİOĞLU